Το βράδυ της περασμένης Τετάρτης πήγα στο «παράνομο» Πανεπιστήμιο Arucad στην κατεχόμενη Κερύνεια για να ακούσω τη διάλεξη της Annemarie Weyl Carr για την Παναγία της Ασίνου. Για τους πολλούς το όνομα αυτό μπορεί να μη σας λέει πολλά. Για τους πρεσβύωπες και λάτρεις της βυζαντινής τέχνης η ομιλήτρια είναι μια από τις κορυφαίες βυζαντινολόγους, μια Αμερικανίδα που γνωρίζει ανάμεσα σε τόσα άλλα κάθε μοναστήρι, εκκλησιά και ξωκλήσι του νησιού μας, την Παναγία την Κυκκώτισα με την οποία ασχολείται τώρα, το περίφημο μοναστήρι του Αγίου Χρυσοστόμου, την Κανακαριά, την Παναγία Κυρά, τον Άρακα, την Ασίνου, την Αχειροποίητο…όλες! Γνώστης της Βασιλεύουσας, των έργων βυζαντινών πατέρων, κύπριων μεσαιωνικών ιστοριογράφων, της μακρόχρονης ιστορίας της εκκλησίας της Κύπρου, αγαπητή συνάδελφος ανάμεσα στους κύπριους καθηγητές της Βυζαντινής τέχνης, φίλη με τους επιστήμονες του Dumbarton Oaks του Πανεπιστημίου του Harvard που έφτασαν εδώ πριν τον πόλεμο για να μελετήσουν τον βυζαντινό μας πολιτισμό, τον Cyril Mango, τον Α.Η.S Megaw, τον E.J.W. Hawkins στους οποίους οφείλουμε τις πολύτιμες μελέτες για τα βυζαντινά μας μνημεία, η Annemarie Weyl Carr, έχει ένα τεράστιο συγγραφικό έργο. Στο δικό μου προσκέφαλό η έκδοση που επιμελήθηκε για την ιστορία της τέχνης στη μεσαιωνική Αμμόχωστο(1). 

Ανταποκρίθηκε θετικά στην πρόσκληση του Πανεπιστημίου στην Κερύνεια, όντας γνώστης της πρόσφατης μας ιστορίας, εκπληρώνοντας έτσι στο ακέραιο το καθήκον της ως ακαδημαϊκού και επιστήμονα για την ανάγκη της διάδοσης της οικουμενικής γνώσης, ως θεμέλιου λίθου κάθε κοινωνίας. Η Ασίνου είναι οικουμενική γνώση! Από το 1985 περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Ενθουσιώδης και γλαφυρότατη μίλησε για την ιστορία της μονής, για την ομορφιά του τοπίου, για τους σεισμούς και τις καταστροφές που επέφεραν, επεξήγησε το όνομά, στάθηκε με δέος μπροστά στις τοιχογραφίες και προσπάθησε να εξηγήσει με απλά λόγια, ποιος ήταν ο Μάγιστρος Νικηφόρος Ισχύριος και ποια η Γέφυρα και γιατί προσφέρει την εκκλησία, στάθηκε στην απόλυτη τρυφερότητα που χαρακτηρίζει την τόσο ανθρώπινη στιγμή της Κοίμησης, μίλησε για τους σαράντα μάρτυρες της Σεβάστειας, τον καβαλάρη και δοξαστικό Άγιο Γεώργιο, τον Παντοκράτορα…την Αγία Αναστασία, τη Νεστοριανή αρχόντισσα με τη μαύρη κάπα σε ένδειξη θρήνου για την απώλεια της Άκρας, τον καθολικό ιερέα, τα σκυλιά, τις τιμωρίες…Αναφέρθηκε στα διάφορα στρώματα των τοιχογραφιών, στις επιδράσεις από τη Βασιλεύουσα, τους Φράγκους τη σχέση του μοναστηριού με τον περίγυρο του, τον απλό κόσμο, τους δωρητές, τους άρχοντες…και τόνισε πόσο σημαντική είναι η υπέρλαμπρη και ταυτόχρονη τόσο ανθρώπινη μονή της Παναγίας Φορβιώτισσας στην παγκόσμια ιστορία της τέχνης! 

Μαζί με τρεις άλλους Ελληνοκύπριους που ήταν εκεί ακούγαμε μαγεμένοι τον λόγο της, την τρυφερότητα με την οποία μιλούσε για την Παναγία, για την αγωνία των σαράντα παγωμένων αξιωματούχων του ρωμαϊκού στρατού που καταγράφεται στα πρόσωπά τους. Περιέγραψε το συναίσθημα που αποκομίζει κανείς  από τη θέαση αυτού του πλούτου που εκφράζει την πίστη, το θείο και την παράδοση της Ορθοδοξίας στην Κύπρο. 

Στο πέρας της διάλεξης η συζήτηση [μάλλον φιλική συνομιλία], ήταν τόσο χαρακτηριστική του χάσματος ανάμεσά μας. Οι παρόντες Τουρκοκύπριοι ρώτησαν γιατί έχουμε ανάγκη από όλες αυτές τις τοιχογραφίες μέσα στις εκκλησιές; Γιατί τόσες Παναγίες που για εκείνους είναι όλες οι ίδιες, γιατί ένας Παντοκράτορας να βλέπει αυστηρά από ψηλά τους «πιστούς», άπιστους για εκείνους. Γιατί η ανάγκη της εικόνας; Γιατί ο θεός απεικονίζεται ως άνθρωπος… Oι ερωτήσεις έπεφταν βροχή. Οι Τουρκοκύπριοι [που στη μεγάλη πλειοψηφία τους είναι λαϊκοί και ακολουθούν κατά γράμμα τον διαχωρισμό που επέφερε ο Αττατούρκ ανάμεσα στο κράτος και την θρησκεία], μίλησαν για το ανεικονικό της δικής τους θρησκείας, στο γεγονός ότι αρκούνται στην ανάγνωση του κορανιού που απαντά στις ερωτήσεις τους, στην καθημερινή προσευχή που απαγγέλλεται καθημερινά. Ήθελαν να μάθουν, να καταλάβουν, να μετέχουν στη μαγεία της τέχνης του Βυζαντίου, να εξηγήσουν μέσα από τα δικά τους μάτια τη δική μας θρησκεία. Οι ερωτήσεις και οι απορίες τους φαίνονταν απλοϊκές, αλλά ήταν αληθινές και έβγαιναν από τη ψυχή τους. 

Επέστρεψα βραδάκι προς το κλεινόν άστυ! Τούτη η μοναδική διαδρομή στα ριζά του βουνού, η απόσταση από τον κυματισμό της αγαπημένης θάλασσας, το δάσος και η απόλυτη ησυχία, η αίσθηση του Αγίου Ιλαρίωνα να υπερίπταται όλων, η μεγάλη πεδιάδα που απλωνόταν μπροστά μου, η πρωτεύουσα που έλαμπε από μακριά, τα νέα φωτισμένα χρυσοποίκιλτα δικά τους τζαμιά, οι πολυκατοικίες στο πουθενά, αναποδογύρισαν και πάλι τον κόσμο μου και έφεραν πίσω την ερώτηση του Τουρκοκύπριου. Γιατί εγώ δεν ξέρω τίποτα για την Ασίνου; Γιατί δεν τη διδάχτηκα και εγώ στο σχολείο αφού είναι μέρος της ιστορίας μου; 

Αναρωτήθηκα κατά πόσον έπρεπε να γράψω τούτο το κείμενο που σίγουρα θα παρεξηγηθεί από καμπόσους. Ίσως πολλοί εκλάβουν και ως ύβρη και καταπάτηση των δικαίων του κυπριακού λαού (!) το γεγονός ότι η ομιλήτρια αποδέχτηκε πρόσκληση ν’ απευθυνθεί σε ένα ακροατήριο που αποτελείται από ψευδοκαθητητές και ψευδοφοιτητές ενός ψευδοπανεπιστημίου. 

Το γράφω και το αφιερώνω ιδιαίτερα στους πολεμοχαρείς που ζουν ανάμεσά μας, τους πας πατριώτες που δεν πάνε στην κατεχόμενη πατρίδα, που δε θέλουν να γνωρίζουν, δεν θέλουν να βλέπουν, αλλά «δεν ξεχνούν και αγωνίζονται» από τον καναπέ τους. Γι’ αυτούς που το αλάτι της ζωής τους είναι η κατηγορία, το μίσος, η μισαλλοδοξία και η επίρριψη ευθυνών, καθότι αυτοί είναι καλοί Χριστιανοί και όχι άπιστοι και βάρβαροι. Γι’ αυτούς που δεν αναγνωρίζουν τους Τουρκοκύπριους ως ισότιμους συγκάτοικους του νησιού ούτε ενδιαφέρονται για τους αγώνες τους για επιβίωση. Γι’ αυτούς που δεν αγωνιούν, ούτε σκέφτονται το μέλλον, τη συνύπαρξη, τη συνεργασία και τις προοπτικές που θα μπορούσαν να ανοιχτούν για όλους με την επανένωση του τόπου. 

(1)  Για όσους ενδιαφέρονται: https://www.instituteofsacredarts.com/luminous/2021/3/22/annemarie-weyl-carr

Ελεύθερα, 6.6.2022.