Την εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων «ποιοτικής ολιστικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης η οποία να καταστεί υποχρεωτική σε όλες τις τάξεις και σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης» εισηγείται το υπουργείο Παιδείας που τοποθετείται θετικά στη σχετική πρόταση νόμου του προέδρου του Κινήματος Οικολόγων-Συνεργασία Πολιτών βουλευτή Χαράλαμπου Θεοπέμπτου, όπως διαφάνηκε στην -τέταρτη στη σειρά από το 2019- συζήτηση του θέματος την περασμένη Δευτέρα 5 Σεπτεμβρίου 2022 στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Βουλής.
«Η Πολιτεία έχει υποχρέωση να διασφαλίζει υγιές και ασφαλές σχολικό περιβάλλον, να προάγει και να ενσωματώνει στο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου την απόκτηση απαραίτητων δεξιοτήτων ζωής που διασφαλίζουν την ικανότητα του παιδιού να διαχειρίζεται αρμονικά τις σχέσεις του με τους άλλους και με το περιβάλλον», υπογραμμίζεται σε γραπτό σημείωμα με τις εισηγήσεις του υπουργείου Παιδείας στις οποίες έκανε αναφορά η εκπρόσωπος του υπουργείου στη συνεδρία, ανώτερη εκπαιδευτική ψυχολόγος Χριστίνα Ιωάννου. Απαντώντας σε ερώτηση του προέδρου της κοινοβουλευτικής Επιτροπής Παιδείας βουλευτή ΔΗΚΟ Παύλου Μυλωνά που συμμετείχε στη συζήτηση, «ποιοι θα διδάσκουν το μάθημα», η κυρία Ιωάννου ανέφερε ότι «το ζήτημα για το ποιοι θα διδάσκουν το μάθημα συζητείται ακόμα», πρόσθεσε όμως ότι «ήδη σήμερα η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση διδάσκεται από εκπαιδευτικούς στη δημοτική εκπαίδευση, όπως και από καθηγητές στη μέση εκπαίδευση –στο πλαίσιο των μαθημάτων της Οικιακής Οικονομίας και της Βιολογίας».
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Δίωξη δημοσιογράφου για σεξουαλική παρενόχληση
Αναφερόμενη στο ίδιο θέμα η αποσπασμένη στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου εκπαιδευτικός Μαργαρίτα Πόποβιτς, η οποία συνόδευε στη συνεδρία τη Χριστίνα Ιωάννου, είπε ότι «αυτή τη στιγμή γίνονται σχετικές επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων. Πρώτιστος στόχος των συστηματικών αυτών επιμορφώσεων -πρόσθεσε- είναι να μπορέσουν οι εκπαιδευτικοί αρχικά ν’ αντιμετωπίσουν τον ίδιο τον εαυτό τους, τις ενδεχόμενες δικές τους προκαταλήψεις και αντιλήψεις ώστε να μην τις αναπαράγουν μέσα στην τάξη και βέβαια να διαχειριστούν τις αντιδράσεις των μαθητών, ζήτημα που θεωρούμε πολύ σημαντικό και αποτελεί μέρος των επιμορφώσεων». Σημειώνουμε πάντως τη δημόσια έκφραση ευαρέσκειας εκ μέρους της προέδρου της Επιτροπής, βουλεύτριας ΑΚΕΛ Ειρήνης Χαραλαμπίδου «για την προθυμία του υπουργείου Παιδείας να συνεργαστεί με τον εισηγητή της πρότασης Χ. Θεοπέμπτου και την κοινοβουλευτική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο θέμα αυτό», όπως ανέφερε στη διάρκεια της συζήτησης.
Πρόληψη για κακοποίηση ανηλίκων
Το υπουργείο Παιδείας εισηγείται την αναφορά στην πρόταση νόμου ότι «ολιστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σημαίνει μια διαδικασία διδασκαλίας και μάθησης που βασίζεται σε πρόγραμμα σπουδών σχετικά με τις γνωστικές, συναισθηματικές, σωματικές και κοινωνικές πτυχές της σεξουαλικότητας. Στόχος της είναι να εφοδιάσει τα παιδιά και τους νέους με γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις και αξίες που θα τα ενδυναμώσει να συνειδητοποιούν την υγεία, την ευημερία και την αξιοπρέπειά τους, να αναπτύσσουν κοινωνικές και σεξουαλικές σχέσεις, να συνειδητοποιούν ότι οι επιλογές τους επηρεάζουν τη δική τους ευημερία και την ευημερία των άλλων, να κατανοούν τα δικαιώματά τους και να διεκδικούν τη διασφάλισή τους, να κατανοούν και να χαίρονται τη σεξουαλικότητά τους με υπευθυνότητα, ασφάλεια και συναίνεση στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και φιλίες, αναλαμβάνοντας την ευθύνη για ενημερωμένες αποφάσεις για τη δική τους σεξουαλική υγεία και ευημερία και των άλλων».
Το υπουργείο ζητά επίσης να προστεθούν μεταξύ άλλων τα ακόλουθα ως προοίμιο στο νόμο: «Γνώμονας όλων πρέπει να είναι το συμφέρον του παιδιού, όπως αυτό διασφαλίζεται μέσα από τις διεθνείς συμβάσεις και ιδιαίτερα τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ενώ η Πολιτεία έχει υποχρέωση να διασφαλίσει την προαγωγή του αλληλοσεβασμού και της ισότητας των φύλων. Η πρόληψη είναι το καλύτερο μέτρο αντιμετώπισης του φαινομένου της σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων και η διαμόρφωση στάσεων και αντιλήψεων στα παιδιά σε θέματα συμπεριφοράς και κοινωνικών αλληλεπιδράσεων συνδέεται με το έργο που διατελείται στο πλαίσιο του σχολείου, ενώ η αντιμετώπιση και καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών συνδέεται επιστημονικά με την εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων ποιοτικής ολιστικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης».
Αρμόδια αρχή ο υπουργός Παιδείας
«Αρμόδια αρχή» για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι ο υπουργός Παιδείας, σύμφωνα με το εισηγητικό σημείωμα του υπουργείου, ενώ «εμπλεκόμενοι φορείς» είναι «το υπουργείο Υγείας με τη Σχολιατρική Υπηρεσία και άλλες κυβερνητικές, ημικρατικές, μη κυβερνητικές οργανώσεις, ή άλλοι αρμόδιοι επίσημοι φορείς που ασχολούνται με τα θέματα ολιστικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης». Σε σχέση με την «ολιστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση του κοινού» το υπουργείο Παιδείας αναφέρει ότι «διοργανώνει εκπαιδευτικά εργαστήρια, βιωματικά και μη, διαλέξεις και σεμινάρια για γονείς, επαγγελματίες ή άλλα οργανωμένα σύνολα για θέματα που προάγουν τις θετικές αξίες της ολιστικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης όπως τη διασφάλιση των σεξουαλικών και αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των ατόμων, την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων επικοινωνίας, άρνησης μη συναινετικών συμπεριφορών και διαπραγμάτευσης, την αναγνώριση της σημασίας του να μπορούν τα άτομα να επικοινωνούν ξεκάθαρα το ‘’ναι’’ ή το ‘’όχι’’, σε θέματα που αφορούν την προστασία της ιδιωτικότητας και της σωματικής αξιοπρέπειας, την αναγνώριση της σημασίας του να μπορούν τα άτομα να δημιουργούν και να αναπτύσσουν συναινετικές και ευχάριστες σχέσεις».
Περί ιατρικού τερματισμού εγκυμοσύνης
Σε γραπτή τοποθέτησή του στην πρόταση Θεοπέμπτου για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, ο Σύνδεσμος Ψυχολόγων Κύπρου τονίζει ότι «έχει εκπροσωπηθεί σε όλες τις συνεδρίες για το συγκεκριμένο θέμα, παρακολουθεί και ενδιαφέρεται για τις εξελίξεις, έχει μελετήσει τις προτάσεις νόμου και τη βιβλιογραφία και επιθυμεί να συνδράμει ουσιαστικά και στο σκέλος της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και σε αυτό του τερματισμού εγκυμοσύνης, δεδομένου ότι και τα δυο θέματα συνδέονται άρρηκτα με ζητήματα ψυχικής υγείας και ευεξίας». Το κείμενο που υπέβαλε την περασμένη Δευτέρα στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων η εκπρόσωπος του Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου, Φωτεινή Παναγιώτου, υπογράφεται από την πρόεδρο του Συνδέσμου Ελένη Καραγιάννη και τη γραμματέα του Μαρίζα Χατζηχαραλάμπους και αναφέρεται αρχικά στον ιατρικό τερματισμό εγκυμοσύνης. Δηλώνεται ότι «σε πρώτο επίπεδο συμφωνούμε με την απόσυρση του σκέλους που αφορούσε τον ιατρικό τερματισμό εγκυμοσύνης καθώς υπήρχαν σημαντικά σημεία για τα οποία υπήρχαν σοβαρές επιφυλάξεις και έχρηζαν διόρθωσης. Παρά την απόσυρση, επιθυμούμε να τονίσουμε την άποψή μας ότι το ζήτημα της διασφάλισης πρόσβασης σε υπηρεσίες τερματισμού, είτε αυτές είναι οι ιατρικές υπηρεσίες υγείας, είτε οι ψυχολογικές υπηρεσίες στήριξης, παραμένει σημαντικό. Σας καλούμε όπως διατηρήσετε την προσοχή σας στο ζήτημα και στηρίξετε την επίλυσή του, είτε μέσα από νομοθετικό έργο, είτε μέσα από τον κοινοβουλευτικό έλεγχο που ασκείτε προς τις κρατικές υπηρεσίες».
Η επιφύλαξη του Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου
Σε σχέση με τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και την πρόταση νόμου Θεοπέμπτου, ο Σύνδεσμος Ψυχολόγων Κύπρου «θέτει προς συζήτηση την επιφύλαξή του ως προς τη ρύθμιση του ζητήματος μέσα από νομοθεσία. Υπάρχει ήδη -προσθέτει- νομική υποχρέωση για παροχή σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης προς τα παιδιά και την κοινωνία. Τα δεδομένα και η εικόνα που υπάρχουν μέχρι στιγμής δείχνουν ότι υπάρχει πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει και μεγάλα κενά στην κάλυψη αυτών των υποχρεώσεων. Εάν ένα εξειδικευμένο νομοσχέδιο πρόκειται να στηρίξει αυτή τη διαδικασία, ή να ενισχύσει αυτή την υποχρέωση τότε, φυσικά, στηρίζουμε κάθε τέτοια προσπάθεια. Αν υπάρχει ο κίνδυνος ένα τέτοιο νομοσχέδιο να κάνει πιο περίπλοκο το ζήτημα της εφαρμογής της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, τότε ενδεχομένως να ήταν πιο παραγωγικό αν το κοινοβούλιο αξιοποιούσε άλλα μέσα ώστε να πιέσει για τη σωστή εφαρμογή των υφιστάμενων άρθρων και για την υιοθέτηση και, κυρίως, εφαρμογή σχετικών πολιτικών. Σε κάθε περίπτωση, θεωρούμε σημαντικό το πλαίσιο εφαρμογής της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης να συνεχίσει να προσεγγίζει τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση μέσα από την ευρεία έννοιά της και να μην εστιάζεται κυρίως ή σχεδόν αποκλειστικά στην κακοποίηση. Επιπρόσθετα, πρέπει να παραμείνει ευέλικτο, προσαρμόσιμο στη νέα γνώση, με δυνατότητα βελτίωσης στη βάση νέων ερευνητικών δεδομένων, πληροφοριών και των αναγκών των μαθητών, καθώς και στις δυνατότητες και ανάγκες του κάθε μαθητή ξεχωριστά».
Mάθηση από τη γέννα μέχρι την ενηλικίωση
Ο Σύνδεσμος Ψυχολόγων Κύπρου επισημαίνει στην τοποθέτησή του ότι «ο ορισμός που συμπεριλαμβάνεται στην πρόταση νόμου, φαίνεται να στηρίζεται, θεωρούμε σωστά, στον ορισμό που δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση». Ο Σύνδεσμος προτείνει «κάποιες αλλαγές που ενδεχομένως να έχουν να κάνουν με τη μετάφραση, αλλά τις θεωρεί ουσιαστικές» και επισημαίνει ότι σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σημαίνει τη μάθηση σε σχέση με τις γνωστικές, συναισθηματικές, κοινωνικές, διαδραστικές και σωματικές πτυχές της σεξουαλικότητας, η οποία ξεκινά από τη γέννηση και συνεχίζει στην εφηβική και ενήλικη ζωή.
Στόχο έχει την υποστήριξη και την προστασία της σεξουαλικής ανάπτυξης των παιδιών και των νέων. Εφοδιάζει και ενδυναμώνει τα παιδιά και τους νέους με πληροφορίες, δεξιότητες και θετικές αξίες, ώστε να κατανοούν και να χαίρονται τη σεξουαλικότητά τους, να αναπτύσσουν ασφαλείς και πλήρεις σχέσεις και να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τη σεξουαλική υγεία και ευημερία των ίδιων και των συνανθρώπων τους». Προστίθεται στο σημείωμα του Συνδέσμου προς την κοινοβουλευτική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ότι «ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει, σωστά, στον ορισμό του ότι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ‘’starts in early childhood’’.
Ως πρώιμα παιδικά χρόνια ορίζουμε την περίοδο από τη γέννηση ώς τα 3 χρόνια και ως εκ τούτου θεωρούμε ότι είναι δόκιμο ο ορισμός να αναφέρει τη γέννηση ως σημείο έναρξης. Πέραν αυτού, συχνά η αναφορά σε ‘’προσχολική ηλικία’’ που χρησιμοποιείται στην πρόταση νόμου, πολλές φορές χρησιμοποιείται για να περιγράψει την περίοδο 3-5 ετών. Περαιτέρω θεωρούμε ότι η αναφορά στον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σε ‘’equips and empowers’’, συμπεριλαμβάνει τη δυνατότητα των ανθρώπων να αξιοποιήσουν, να χρησιμοποιήσουν στην καθημερινότητά τους τα εργαλεία, τις γνώσεις και πληροφορίες που έχουν, κάτι που περιγράφει μια διαφορετική διεργασία. Η διάσταση των αξιών είναι μια πολύ σημαντική πτυχή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Ένα μεγάλο μέρος τους, αποτελεί πεδίο δράσης της οικογένειας, ενώ στο εκπαιδευτικό πλαίσιο καλούμαστε να εισάγουμε διαστάσεις που αφορούν εφαρμογές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε κάθε περίπτωση, η διάσταση των αξιών είναι αναπόσπαστο μέρος της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Οι τελευταίες αλλαγές έχουν στόχο να διευκρινίσουν ότι η διάσταση των σχέσεων και της ευημερίας είναι αναπόσπαστο μέρος της σεξουαλικότητας και όχι διαστάσεις της εμπειρίας που πιθανώς να επηρεάζονται από τη σεξουαλικότητα, όπως ίσως αφήνεται να νοηθεί από την υφιστάμενη μετάφραση».
Ενημέρωση του κοινού, των παιδιών και των φοιτητών
Το εισηγητικό σημείωμα του Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου καταλήγει με την επισήμανση ότι «τα προγράμματα κατάρτισης του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού είναι σημαντικό να καλύπτουν ξεκάθαρα και θέματα υγιών σχέσεων, τόσο για την ενίσχυσή τους, όσο και για την πρόληψη ή αντιμετώπιση της βίας.
Η διασφάλιση εύκολης πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας -προστίθεται- είναι καλό να αφορά στο φάσμα της σεξουαλικής υγείας και όχι μόνο σύγχρονες μεθόδους αντισύλληψης και αυτή πρέπει να αφορά (όπως γίνεται και στην πρόταση νόμου) και τους έφηβους και έφηβες. Η ενημέρωση του κοινού είναι σημαντικό να γίνεται με οποιοδήποτε μέσο και να μην περιορίζεται στα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά προγράμματα, προκειμένου να υπάρχει η απαιτούμενη ευελιξία. Για κάποιες ομάδες του πληθυσμού, τα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά μέσα ενδεχομένως να είναι ήδη παρωχημένα και μη παραγωγικά μέσα για την ενημέρωσή τους. Είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι οι δομές που είναι υπεύθυνες για την εκπαίδευση των παιδιών 3-5 ετών, είναι υπό την εποπτεία του υπουργείου Εργασίας, ή ενδεχομένως του υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας και όχι υπό την εποπτεία του υπουργείου Παιδείας. Εξάλλου, θεωρούμε σημαντική τη συμπερίληψη, ξεκάθαρα, της ιδιωτικής εκπαίδευσης καθώς και της ειδικής εκπαίδευσης.
Επιπρόσθετα, στην πρόταση νόμου υπάρχει περιορισμός των συναντήσεων ο οποίος ενδεχομένως να στερεί ευελιξία που μπορεί να χρειάζεται για την ολοκλήρωση των μαθησιακών στόχων. Η άποψή μας είναι ότι εάν πρέπει να υπάρχει όριο διότι θεωρείται ότι οι παιδαγωγικοί στόχοι, τα αναλυτικά προγράμματα ή κατευθυντήριες γραμμές ίσως δεν επαρκούν για να διασφαλιστεί η εφαρμογή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, τότε αυτό πρέπει να είναι ξεκάθαρα ελάχιστο όριο και σε καμία περίπτωση να μην είναι μέγιστο.
Στην πρόταση νόμου γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένες θεματικές για τα προγράμματα ενημέρωσης. Οι θεματικές φαίνεται να περιορίζονται σε διαστάσεις που αφορούν μια στενή έννοια της σεξουαλικότητας, αφήνοντας πίσω ουσιώδεις πτυχές όπως την ανάπτυξη υγιών διαπροσωπικών σχέσεων, των δεξιοτήτων επικοινωνίας, της αναγνώρισης, διαχείρισης και επικοινωνίας των συναισθημάτων, του γονικού ρόλου και γονικών δεξιοτήτων. Είναι σημαντικό να συμπεριληφθεί έστω και μια εισήγηση που να αφορά τις υγιείς σχέσεις και την ενίσχυσή τους, καθώς αυτή η διάσταση απουσιάζει εντελώς. Τέλος, θεωρούμε σημαντικό ότι η πολιτική σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης πρέπει να σχεδιάζεται με τρόπο κατά τον οποίο οι πληροφορίες και οι δεξιότητες που αναγνωρίζονται ως χρήσιμες για σκοπούς ευημερίας, καλύπτονται κατά τα χρόνια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Περαιτέρω εκπαίδευση η οποία μπορεί να ενισχύσει τις γνώσεις, να προσαρμοστεί στις ανάγκες της ηλικίας ή να φέρει μια ακαδημαϊκή διάσταση στην προσέγγιση των ζητημάτων».
