Υπό τρίμηνη παρακολούθηση μπαίνει η Τουρκία προκειμένου να αποδείξει και εμπράκτως ότι η αποκλιμάκωση η οποία καταγράφεται από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν ήταν καιροσκοπική αλλά είναι αξιόπιστη και στοχεύει σε αποτέλεσμα. Η πλειοψηφία των κρατών μελών συμφώνησε με την έκθεση του Ζοζέπ Μπορέλ για το μέλλον των ευρωτουρκικών σχέσεων, μέσα από την οποία ο Ύπατος Εκπρόσωπος προτείνει μια διττή προσέγγιση προς την Τουρκία. 

Η μπάλα πάει στους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίοι αφού μελετήσουν το πλήρες κείμενο της Έκθεσης Μπορέλ θα καθορίσουν και το πλαίσιο της πολιτικής σε σχέση με τα επόμενα βήματα στις ευρωτουρκικές σχέσεις. Ο Ζοζέπ Μπορέλ δήλωσε χθες πως η ΕΕ θα παρακολουθεί τη συμπεριφορά της Τουρκίας μέχρι και τον ερχόμενο Ιούνιο, οπόταν είναι προγραμματισμένο το επόμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. 

Ενόψει της συνόδου κορυφής –η οποία ως γνωστό θα γίνει εξ αποστάσεως– ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Χριστοδουλίδης, είχε χθες κατ’ ιδίαν συνάντηση με τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ. Σκοπός της συνάντησης ήταν να μεταφέρει προσωπικό μήνυμα του Προέδρου Αναστασιάδη προς τον Σ. Μισέλ ενόψει της συζήτησης την Πέμπτη. 

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Η συνολική εξέταση της συμπεριφοράς της Τουρκίας στη σύνοδο του Ιουνίου ήταν κάτι που εδώ και εβδομάδες ευνοούσε η Λευκωσία και το είχε επισημάνει στη διάρκεια των τηλεδιασκέψεων που είχε ο Πρόεδρος Αναστασιάδης με τους ηγέτες της Γερμανίας και της Γαλλίας.  Οι επόμενοι μήνες εκτιμάται από πλευράς Λευκωσίας ότι θα είναι καθοριστικοί, αφού τόσο στην πενταμερή, όσο και στις διερευνητικές συνομιλίες με την Ελλάδα αλλά και στη Λιβύη, θα κριθεί η αξιοπιστία της Τουρκίας. 

Στην έκθεσή του ο Ζοζέπ Μπορέλ καθιστά σαφές πως η πορεία που θα ακολουθήσει η ΕΕ εξαρτάται από τη συμπεριφορά της Τουρκίας. Οι εξελίξεις στο Κυπριακό και η τουρκική συμπεριφορά έναντι της ΚΔ είναι ζητήματα που σύμφωνα με τον κ. Μπορέλ επηρεάζουν τις ευρωτουρκικές σχέσεις. Η έκθεση περιλαμβάνει θετικά κίνητρα προς την Τουρκία αλλά και μέτρα. 

Διττή προσέγγιση για Τουρκία

Από τη συμπεριφορά της ίδιας της Τουρκίας θα εξαρτηθεί η πορεία που θα ακολουθήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με την έκθεση του Ζοζέπ Μπορέλ, η οποία τέθηκε ενώπιον των υπουργών Εξωτερικών. Το Κυπριακό και η συμπεριφορά της Τουρκίας έναντι της Κύπρου είναι ζητήματα τα οποία επηρεάζουν δυσμενώς τις σχέσεις Βρυξελλών και Άγκυρας. Σε γενικές γραμμές η έκθεση του Ύπατου Εκπροσώπου επιζητεί να ακολουθήσει μια διττή προσέγγιση «καρότου και μαστιγίου» (carrots and sticks όπως τα καταγράφει ο Ζ. Μπορέλ). 

Η έκθεση του Ζοζέπ Μπορέλ συνοψίζεται ως ακολούθως: 

– Καταγραφή του Κυπριακού προβλήματος ως βασικού στοιχείου (core element) για τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας και ότι χωρίς λύση, η εξομάλυνση των ευρω-τουρκικών σχέσεων είναι εξαιρετικά δύσκολη. 

– Η προσέγγιση με την Τουρκία θα είναι σταδιακή, αναλογική και αναστρέψιμη και νοουμένου ότι θα διατηρηθούν και ενισχυθούν οι προσπάθειες της Τουρκίας τους επόμενους μήνες.

– Καταγράφεται ότι η μη αναγνώριση της ΚΔ από την Τουρκία ξεκάθαρα παρεμποδίζει τις δυνατότητες συνεργασίας ΕΕ-Τουρκίας.

– Αναφέρεται ότι οι λόγοι που οδήγησαν στο «πάγωμα» της ενταξιακής διαδικασίας το 2018 (διολίσθηση κράτους δικαίου/ανθρώπινα δικαιώματα) συνεχίζουν να υφίστανται.

Στην έκθεσή του ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταγράφει τη σταδιακή επιδείνωση πολιτικού πλαισίου σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας που οδήγησε σε παύση εργαλείων (instruments) και διαδικασιών  διμερούς συνεργασίας. Η επιδείνωση οφείλεται στα εξής: 

(α) τουρκικές δράσεις σε Ανατολική Μεσόγειο που έθεσαν υπό άμεση αμφισβήτηση τα κυριαρχικά δικαιώματα της ΚΔ στις θαλάσσιες της ζώνες, 

(β) οξεία αύξηση προκλητικών ενεργειών εναντίον Ελλάδος, 

(γ) αποτυχία προόδου επί της διαπραγματευτικής διαδικασίας για Κυπριακό σε συνάρτηση με τις απειλητικές δράσεις και αρνητική ρητορική, 

(δ) δυναμικές τουρκικές παρεμβάσεις στις πλείστες περιφερειακές διενέξεις, κατά τρόπο συγκρουσιακό προς τα ευρύτερα συμφέροντα ΕΕ, 

(ε) η περαιτέρω επιδείνωση της εσωτερικής κατάστασης στην Τουρκία, ιδίως στους τομείς των θεμελιωδών δικαιωμάτων  και οικονομικής διακυβέρνησης, που είχε ξεκάθαρα αρνητική επίδραση στις διμερείς σχέσεις Τουρκίας με κράτη μέλη της ΕΕ καθώς και στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας

Η Έκθεση Μπορέλ θέτει το Κυπριακό ως βασικό στοιχείο (core element) των διαφωνιών Τουρκίας – ΕΕ. Στην έκθεση σημειώνεται ότι υπήρξε πάγωμα προόδου στο Κυπριακό ως απόρροια  της “εκλογικής διαδικασίας” στην τουρκοκυπριακή κοινότητα και ότι μετά το αποτέλεσμα υπήρξε αύξηση πολωτικής ρητορικής και προκλήσεων που έχρηζε της άμεσης αντίδρασης της ΕΕ η οποία αποτυπώθηκε και στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. 

Επίσης εκφράζεται η πλήρης στήριξη του Ύπατου Εκπροσώπου στη διαπραγματευτική διαδικασία υπό τον ΓΓ ΟΗΕ και στην επανέναρξη συνομιλιών. Προστίθεται πως τόσο η ΕΕ όσο και ο ΟΗΕ κάλεσαν την Τουρκία όπως ανακαλέσει τις μονομερείς της ενέργειες στα Βαρώσια, ήτοι, το άνοιγμα του παραλιακού μετώπου στην περίκλειστη περιοχή. Στην Έκθεση, καταγράφεται η εμπλοκή που είχε η ΕΕ από τη Διάσκεψη στον Κραν Μοντανά το 2017 και μετέπειτα, ενώ επαναλαμβάνονται οι θέσεις αρχών της ΕΕ ως προς την επίλυση του Κυπριακού, συμπεριλαμβανομένων των εξωτερικών πτυχών.

Επαναβεβαιώνεται στην Έκθεση ότι η εμπλοκή της ΕΕ  και υποστήριξη στο Κυπριακό είναι εκ των ων ουκ άνευ για αποκλιμάκωση των εντάσεων στην περιοχή, ενώ ξεκαθαρίζει πως η μη αναγνώριση της ΚΔ από Τουρκία, συνεχίζει να μπλοκάρει “διάφορα μονοπάτια” συνεργασίας (σ.σ. ΕΕ-Τουρκίας).

Προς την κατεύθυνση της εμβάθυνσης της υφιστάμενης δυναμικής και για να δοθεί κίνητρο προς στενότερη συνολική συνεργασία ΕΕ-Τουρκίας, οι συντάκτες της έκθεσης θεωρούν ότι η ΕΕ θα πρέπει να θέσει στο τραπέζι αριθμό πιθανών πεδίων συνεργασίας, ώστε να επιτραπεί μια προοδευτική, αναλογική και αναστρέψιμη (reversible) προσέγγιση. Προϋπόθεση παραμένει η διατήρηση και ενίσχυση από Τουρκία εποικοδομητικών προσπαθειών τους επόμενους μήνες.

Θετικά κίνητρα και Μέτρα 

Τα μέτρα που εισηγείται η Έκθεση περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:

Θετικά κίνητρα (Carrots)

1. Αποτελεσματικότερη και αμοιβαίως επωφελή εφαρμογή των κύριων σημείων της κοινής Δήλωσης 2016, κυρίως στην μεταναστευτική διαχείριση. Συγκεκριμένα θα επανεκκινήσει χωρίς καθυστέρηση τη διαδικασία επιστροφών από τα ελληνικά νησιά ξεκινώντας με τους 1450 επιστρέφοντες που οι εφέσεις των οποίων έχουν εξαντληθεί.

2. Αντιστρόφως, κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να ενισχύσουν τις επανεγκαταστάσεις από την Τουρκία στην ΕΕ. Αυτό θα καλύψει συγκεκριμένα τις πιο ευάλωτες ομάδες Σύρων προσφύγων στην Τουρκία.

3. Στο επίκεντρο ενίσχυσης των οικονομικών σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας να τεθεί η αναβάθμιση της Τελωνειακής Ένωσης.

4. Διατήρηση ανοικτών καναλιών επικοινωνίας είναι χρήσιμη προς υποστήριξη δεσμεύσεων της Τουρκίας για οικονομικές και τομεακές μεταρρυθμίσεις.

5. Ενίσχυση διαπροσωπικών επαφών αποτελεί ΜΟΕ. 

Μέτρα (Sticks)

Έκθεση προβλέπει «έξυπνα, επεκτάσιμα και αναστρέψιμα» μέτρα όπως τα χαρακτηρίζει, που σταδιακά θα μπορούσαν να συμπεριλάβουν:

1. Υιοθέτηση επιπρόσθετων καταχωρίσεων που έχουν ήδη συμφωνηθεί από το ΕΣ Δεκεμβρίου 2020.

2. Περιοριστικά μέτρα υπό τα υφιστάμενα καθεστώτα κυρώσεων δύνανται να ενισχυθούν και να εξεταστεί συμπερίληψη νομικών οντοτήτων.

3. Επιπρόσθετοι  περιορισμοί στην οικονομική συνεργασία ΕΕ-Τουρκίας συμπεριλαμβανομένων  εργασιών της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και άλλων οικονομικών οργανισμών.

4. Μέτρα που θα στοχεύουν άλλους σημαντικούς τομείς της τουρκικής οικονομίας όπως η απαγόρευση προμήθειας τουριστικών υπηρεσιών, αρνητικές ταξιδιωτικές οδηγίες από κράτη μέλη της ΕΕ, κτλ.

5. Επιπρόσθετα μέτρα από ΕΕ στην ενέργεια και σχετικούς τομείς όπως απαγόρευση σε εισαγωγές/ εξαγωγές σε συγκεκριμένα αγαθά και τεχνολογίες.

Η Έκθεση καταγράφει τη σημαντική μείωση διελεύσεων από την Τουρκία στην Ελλάδα από την έναρξη εφαρμογής της Δήλωσης, επικρίνει ωστόσο την ενθάρρυνση από τουρκικούς δρώντες προς τους μετανάστες να οδεύσουν στη χερσαία οδό με Ελλάδα για μετάβαση στην Ευρώπη.