Συναγερμό έχουν προκαλέσει οι απανωτές αυξήσεις σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο και κατ’ επέκταση και στο ηλεκτρικό ρεύμα. Η κατάσταση τους τελευταίους μήνες είχε επιδεινωθεί φέρνοντας απόγνωση σε μια περίοδο που ο πλανήτης αγωνίζεται να αφήσει πίσω του τις αρνητικές συνέπειες της πανδημίας.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία επιδείνωσε ακόμη περισσότερο το πρόβλημα, με επιχειρήσεις και νοικοκυριά να δέχονται ισχυρότατο πλήγμα. Η ενεργειακή κρίση οφείλεται καθαρά και μόνο στο φόβο για το τι μπορεί να συμβεί και όχι σε αντικειμενικές ελλείψεις εξήγησε μιλώντας στον «Φιλελεύθερο», ο Μιχάλης Μαθιουλάκης αναλυτής Ενεργειακής Στρατηγικής και Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Ελληνικού Ενεργειακού Φόρουμ. Όπως είπε σε αντίθεση, με άλλες ενεργειακές κρίσεις η τροφοδοσία γίνεται κανονικά και στην αγορά δεν υπάρχουν ελλείψεις.

Επομένως, δεν προβλέπεται πως αυτή η τρομακτική άνοδος θα διαρκέσει καιρό. Ο Έλληνας ειδικός υποστηρίζει, πως μόλις υπάρξει κάποια ύφεση στο ουκρανικό μέτωπο και ακόμη καλύτερα αν οι πολεμικές επιχειρήσεις σταματήσουν, θα δούμε μια μεγάλη ενδεχομένως και ραγδαία πτώση των τιμών. Εξήγησε πως οι αγορές έχουν την τάση να συνηθίζουν καταστάσεις και σιγά σιγά να προσαρμόζονται σε αυτές και για αυτό θεωρεί πως η αποκλιμάκωση των τιμών είναι θέμα χρόνου.

Πάντως, η αβεβαιότητα που επικρατεί και η συζήτηση για κυρώσεις στον ενεργειακό τομέα επιδεινώνουν σαφώς την κατάσταση. Το ουκρανικό έφερε επί τάπητος την ανάγκη απεξάρτησης από τους ρωσικούς ενεργειακούς πόρους. Όμως αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη, επεσήμανε ο Μιχάλης Μαθιουλάκης τονίζοντας πως οι ενεργειακές στρατηγικές δεν εκπονούνται κάτω από τέτοιες συνθήκες και όταν γίνεται αυτό κινδυνεύουν να αποδειχθούν εντελώς λανθασμένες. Παρόλα αυτά το ευρωπαϊκό σχέδιο που ανακοινώθηκε σε γενικές γραμμές είναι προς τη σωστή κατεύθυνση και θα μπορούσε να εφαρμοστεί μέσα σε ένα διάστημα των επόμενων πέντε δέκα ετών. Στο διάστημα αυτό κάθε συζήτηση για επαναφορά της χρήσης λιγνίτη και άνθρακα πρέπει να σταματήσει, καθώς η στροφή προς την πράσινη ενέργεια είναι μονόδρομος αν θέλουμε να σώσουμε τον πλανήτη.

Την ίδια στιγμή, η αλλαγή στάσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το φυσικό αέριο ανοίγει και ένα παράθυρο ευκαιρίας για Κύπρο και Ελλάδα. Οι δύο χώρες, ανέφερε ο Μιχάλης Μαθιουλάκης πρέπει να κινηθούν τάχιστα και να δουν με ποιο τρόπο μπορούν να αποκομίσουν οφέλη είτε αυτά είναι οικονομικά είτε γεωπολιτικά από τον φυσικό τους πλούτο, έχοντας κατά νου ότι μπορούν να καταστούν ενεργειακός κόμβος μεταξύ της Ανατολικής Μεσογείου της Βόρειας Αφρικής και της Ευρώπης.

-Από την πανδημία μέχρι την κρίση στην Ουκρανία όλα συμβάλουν στην άνοδο των τιμών της ενέργειας. Μήπως ζούμε την τέλεια ενεργειακή καταιγίδα;

-Σε ένα μεγάλο βαθμό η πανδημία αλλά και ο πόλεμος στην Ουκρανία έχουν ένα σημαντικό αντίκτυπο στις τιμές της ενέργειας. Ίσως τέλεια ενεργειακή καταιγίδα θα είχαμε αν υπήρχε και πραγματική έλλειψη τροφοδοσίας καυσίμων, κάτι που δεν συμβαίνει. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό να το κρατάμε υπόψη μας. Αυτή τη στιγμή η οξύτατη άνοδος στις τιμές, που δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα σε πολλές πτυχές της οικονομίας, δεν έχει δημιουργηθεί επειδή υπάρχει έλλειψη καυσίμων, αλλά επειδή υπάρχει φόβος ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί. Φόβος, που μέχρι στιγμής, δεν έχει επιβεβαιωθεί. Αυτό όμως ήταν αρκετό από τη στιγμή που το πετρέλαιο είναι ένα παγκόσμια διαπραγματεύσιμο αγαθό σε διεθνή χρηματιστήρια και άρα εμπίπτει στην ψυχολογία των τιμών της αγοράς για να στείλει τις τιμές στα ύψη. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και τα τελευταία χρόνια με το φυσικό αέριο. Πριν τη  ρωσική εισβολή αλλά και στη διάρκειά της μέχρι τώρα δεν υπήρξε καμιά μείωση στην τροφοδοσία φυσικού αερίου, όμως οι τιμές εκτοξεύτηκαν στα ύψη από την ανησυχία και μόνο ότι μπορεί να υπάρξουν ελλείψεις.

-Βλέπετε να υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στην τωρινή ενεργειακή κρίση με το πετρελαϊκό σοκ του 1973 όπως ισχυρίστηκε ο Γάλλος υπουργός Οικονομίας;

-Όχι, δεν θα ισχυριζόμουνα κάτι τέτοιο. Η μόνη ομοιότητα που βλέπω είναι η ραγδαία αύξηση των τιμών, γιατί σε αντίθεση με τότε, σήμερα δεν έχουμε καμία μείωση στην τροφοδοσία.

-Και το ερώτημα που απασχολεί όλους είναι μέχρι που μπορεί να φτάσουν αυτές οι τιμές; Έχουν πιάσει οροφή ή θα δούμε τις τιμές να ανεβαίνουν και άλλο;

-Ακριβώς επειδή δεν έχουμε αντικειμενικούς λόγους που οδηγούν σε αυτές τις αυξήσεις, δηλαδή μείωση της τροφοδοσίας και μιλάμε για ψυχολογία κανένας δεν μπορεί να ξέρει τι θα συμβεί. Αν συνεχιστεί αυτός ο μεγάλος βαθμός αβεβαιότητας μπορεί να δούμε και ακόμη μεγαλύτερες αυξήσεις στην αγορά. Πρέπει όμως να έχουμε υπόψη μας, πως για όσο καιρό κρατά η κρίση, ακόμη και αν αυτή δεν διευθετηθεί πλήρως, οι αγορές έχουν την τάση να συνηθίζουν καταστάσεις και σιγά σιγά να προσαρμόζονται σε αυτές. Επειδή δεν υπάρχει αντικειμενικό πρόβλημα, ακόμη και αν αρχίσουμε να βλέπουμε ψήγματα μιας σταθεροποίησης πόσο μάλλον μιας λύσης της εισβολής, πιστεύω θα δούμε μια γρήγορη αν όχι και ραγδαία αποκλιμάκωση των τιμών όπως έγινε με το πετρέλαιο το 2008, όπου μέσα σε ένα εξάμηνο οι τιμές από τα 70 δολάρια το βαρέλι εκτοξεύτηκαν στα 150 δολάρια και στη συνέχεια έπεσαν χαμηλότερα και από τα 60 δολάρια.

-Το καινούριο στοιχείο που υπάρχει αυτή τη φορά είναι οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία και ειδικά το εμπάργκο των ΗΠΑ και της Βρετανίας. Θα παίξουν κάποιο ρόλο οι κυρώσεις στη διαμόρφωση των τιμών;

-Αυτές οι κυρώσεις το μόνο που μπορούν να κάνουν δυστυχώς είναι να σπρώξουν τις τιμές ακόμη ψηλότερα. Ο αντίκτυπος μπορεί να είναι δυσανάλογα μεγάλος, καθώς θα επηρεαστεί ο παράγοντας ψυχολογία. Όμως, πλήγμα ουσιαστικό η Ρωσία δεν μπορεί να έχει, όπως επίσης ούτε μπορεί να υπάρξει πραγματική επίπτωση στην τροφοδοσία των ΗΠΑ. Για να έχουμε καθαρή εικόνα η Ρωσία εξάγει στις ΗΠΑ περίπου μισό εκατομμύριο βαρέλια πετρέλαιο την ημέρα, την ώρα που η ίδια παράγει περισσότερα από έντεκα εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα. Επομένως, κατ’ αρχή η διακοπή των εισαγωγών από τη Ρωσία δεν πρόκειται να προκαλέσει ελλείψεις στις ΗΠΑ και κατά δεύτερο είναι πολύ μικρή η ποσότητα για να προκαλέσει οποιοδήποτε πλήγμα στην Μόσχα, καθώς τα έσοδα είναι πολύ λίγα. Όμως πρέπει να επισημάνω πως όλα τα υπόλοιπα μέτρα και ειδικά οι οικονομικές κυρώσεις που έχει επιβάλει η Δύση σαφώς είναι πιο αποτελεσματικά και έχουν δημιουργήσει ως όφειλαν πολύ σημαντικά προβλήματα στη ρωσική οικονομία. Και είναι ο μόνος τρόπος για να καταλάβει το καθεστώς Πούτιν ότι έχει ένα σοβαρό κόστος για την αποτρόπαια πράξη που έχει κάνει εισβάλλοντας στην Ουκρανία. Για αυτό και οι οικονομικές κυρώσεις πρέπει να συνεχίσουν να υφίστανται, ενδεχομένως και να αυξηθούν, ώστε η ρωσική κυβέρνηση να υποστεί σοβαρό κόστος.

-Με ποιο τρόπο επομένως θα μπορούσαν οι ενεργειακές κυρώσεις να αποβούν αποτελεσματικές;

-Αν φτάσουμε σε ένα σημείο όπου η Ρωσία θα σταματήσει να εξάγει πετρέλαιο και φυσικό αέριο σε ολόκληρο τον κόσμο όντως θα υπήρχε πρόβλημα. Δεν είμαστε ακόμη εκεί. Το ερώτημα είναι τι θα γίνει αν ο υπόλοιπος κόσμος προχωρήσει σε αντίστοιχες κυρώσεις με τη Βρετανία και τις ΗΠΑ και σταματήσουν οι εξαγωγές από τη Ρωσία. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να συμπεριλάβουμε στη συζήτηση και τον άλλο μεγάλο παίκτη την Κίνα. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η Κίνα θα κάνει κάτι τέτοιο αλλά αντίθετα θα σπεύσει να αγοράσει ρωσικό πετρέλαιο, το οποίο μάλιστα θα πάρει και σε χαμηλότερες τιμές, για να εξυπηρετήσει τις τεράστιες ανάγκες της. Θεωρώ ότι το μόνο που επιτυγχάνουμε με το εμπάργκο στην ενέργεια είναι να σπρώξουμε την Ρωσία να πέσει ακόμη πιο βαθιά στην αγκαλιά της Κίνας.

-Θα τολμήσει, πιστεύετε η Ευρωπαϊκή Ένωση να επιβάλει αντίστοιχες κυρώσεις στον ενεργειακό τομέα;

-Αυτή τη στιγμή το 40% της κατανάλωσης ενέργειας στην Ευρώπη προέρχεται από πετρέλαιο και πετρελαιοειδή, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το φυσικό αέριο είναι γύρω στο 20%. Επομένως, το πρόβλημα εστιάζεται στο πετρέλαιο και όχι στο φυσικό αέριο. Σε ό,τι αφορά στο πετρέλαιο, το ερώτημα είναι αν μπορεί να αναπληρωθούν αυτές οι ποσότητες που θα μειωθούν από τη Ρωσία. Αυτό που βλέπω εγώ σε αυτή την περίπτωση είναι πως το πετρέλαιο που παίρνει η Κίνα από τις υπόλοιπες αγορές θα το παίρνει από τη Ρωσία και μάλιστα πιο φτηνά και οι υπόλοιποι θα παίρνουν το πετρέλαιο που χρειάζονται από τις αγορές, ενδεχομένως και σε ψηλότερες τιμές. Αν θα γίνει μια τέτοια κίνηση είναι δύσκολο να προβλεφθεί, όμως θεωρώ πως θα είναι λανθασμένη γιατί θα ζημιώσει την Ευρώπη υπέρμετρα σε σχέση με το πως θα ζημιώσει την Ρωσία. Σε ό,τι αφορά στο φυσικό αέριο θα ήταν αρκετά προβληματικό αν από μόνοι μας απαγορεύσουμε τις εισαγωγές από τη Ρωσία. Επίσης, για την Ευρώπη τίθεται και ένα ζήτημα πως θα επιβληθεί ένα τέτοιο μέτρο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν μπορεί να πάρει μια τέτοια απόφαση που θα έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα σε όλα τα κράτη μέλη. Επειδή η εξάρτηση είναι διαφορετική από το ένα κράτος μέλος θα καταλήξουμε να εφαρμοστούν διαφορετικές πολιτικές, με αποτέλεσμα το συμπαγές μέτωπο που έχουμε αυτή τη στιγμή απέναντι στη Ρωσία να διαρραγεί. Πολιτικά θεωρώ πως δεν είναι ορθή απόφαση γιατί θα φέρει τα κράτη μέλη σε κατάσταση το καθένα να πράξει διαφορετικά και αυτό θα ζημιώσει την εικόνα που δημιούργησε η ΕΕ τις τελευταίες δύο βδομάδες.

-Ένα άλλο θέμα που συζητιέται ευρέως είναι το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου. Ανοίγει η ενεργειακή κρίση ένα παράθυρο ευκαιρίας;

-Στο παρελθόν έγιναν λάθη στην εκμετάλλευση του φυσικού αερίου της περιοχής στο βαθμό που αφορά την Κύπρο και την Ελλάδα, με αποτέλεσμα να χάσουμε το τρένο και να κινδυνεύουμε να μείνουμε εκτός των εξελίξεων όταν η Πράσινη Συμφωνία κυριάρχησε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή την στιγμή το πισωγύρισμα που σημειώνεται αφήνει ένα παράθυρο ευκαιρίας. Θα πρέπει, όμως, να κρατήσουμε μια σημείωση και να πούμε ότι πολιτικές και στρατηγικές που αλλάζουν τόσο εύκολα δεν διασφαλίζουν μια σταθερότητα των αποφάσεων. Για πόσο καιρό θα είναι ανοικτό αυτό το παράθυρο ευκαιρίας κανένας δεν ξέρει, όπως επίσης αν είναι πραγματικό ή αν είναι συγκυριακό. Σαφέστατα όμως Κύπρος και Ελλάδα οφείλουν να κινηθούν ταχύτατα, αν θέλουν να εκμεταλλευτούν το φυσικό αέριο της περιοχής. Από εκεί και πέρα και οι δύο χώρες πρέπει να δουν τι θέλουν να κερδίσουν από τον ορυκτό πλούτο που ενδεχομένως να διαθέτουν. Υπάρχουν δύο διαστάσεις. Υπάρχει η οικονομική διάσταση δηλαδή να έρθουν έσοδα για το κράτος και υπάρχει και η γεωπολιτική δηλαδή να έρθει πολιτική και διπλωματική ισχύς. Για το οικονομικό κομμάτι πρέπει να κάτσουμε να δούμε για τι έσοδα μιλούμε, πότε θα τα έχουμε και πως θα τα αξιοποιήσουμε. Για το δεύτερο κομμάτι πρέπει να δούμε αν η εξόρυξη φυσικού αερίου είναι ο βέλτιστος τρόπος για να αντλήσουμε γεωπολιτικά οφέλη ή αν οι οδεύσεις ενεργειακών πόρων γενικά, δηλαδή φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού μέσω της Κύπρου και μέσω της Ελλάδας, διασυνδέοντας με λίγα λόγια την Ανατολική Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική με την Ευρώπη μπορεί να μας φέρει καλύτερα αποτελέσματα. 

Θα πάρει χρόνo η ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία

-Πόσο αποτελεσματικό μπορεί να αποδειχθεί το REPowerEU, το σχέδιο της Κομισιόν για την απεξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα; Είναι εφικτό να γίνει κάτι τέτοιο μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα;

-Σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, όπως αυτό που ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όχι. Μέσα σε δέκα μήνες δεν μπορούμε να μειώσουμε την εξάρτησή μας από το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο. Κατ΄ αρχήν σε όρους σχεδιασμούς, δεν είναι δυνατόν ένας οργανισμός, πόσο μάλλον ένας τόσο μεγάλος όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση να σχεδιάζει και να ανακοινώνει μια ολόκληρη στρατηγική μέσα σε δύο βδομάδες και κάτω από τέτοια πίεση. Οι στρατηγικές δεν εκπονούνται κάτω από τέτοιες συνθήκες και όταν γίνεται αυτό κινδυνεύουν να αποδειχθούν εντελώς λανθασμένες. Παρόλα αυτά ο σχέδιο που ανακοινώθηκε σε γενικές γραμμές είναι προς τη σωστή κατεύθυνση και θα μπορέσει να εφαρμοστεί μέσα σε ένα διάστημα των επόμενων πέντε δέκα ετών. Κάποιοι στόχοι είναι εφικτοί αλλά όχι στο βαθμό που ανακοινώθηκε. Και αυτό γιατί υπάρχουν και τεχνικές δυσκολίες που πρέπει να ληφθούν υπόψη όπως για παράδειγμα η διανομή φυσικού αερίου από τις υφιστάμενες οδούς. Η μόνη περίπτωση να μειωθούν άμεσα οι ποσότητες ρωσικού φυσικού αερίου είναι να έχουμε μια ύφεση, όπως αυτή του 2020. Όμως αυτό δεν είναι ένα επιθυμητό σενάριο.

-Ποια προβλήματα θα βρει μπροστά της η Ευρώπη μετά και τις τελευταίες αποφάσεις που έλαβε;

-Θεωρώ πως το μόνο πραγματικό πρόβλημα στην ενεργειακή πολιτική της ΕΕ είναι η αύξηση των τιμών, γιατί έλλειψη σε καύσιμα δεν έχουμε. Αυτή η αύξηση μπορεί να αντιμετωπιστεί σε κάποιο βαθμό με κάποια έκτακτα μέτρα, όπως αυτά που ανακοινώθηκαν για στήριξη των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Είναι προφανές, όμως ότι με τέτοιες αυξήσεις στις τιμές τίποτα από αυτά τα μέτρα δεν μπορεί να βοηθήσει μεσοπρόθεσμα. Αν για τον οποιοδήποτε λόγο αυτή η κατάσταση διατηρηθεί για πολλούς μήνες ακόμα θα έχουμε πρόβλημα. Εκτίμησή μου, όμως είναι ότι αν δούμε κάποια ύφεση και με το καλό τη διακοπή της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι ενεργειακές τιμές θα αρχίσουν να μειώνονται ίσως και ραγδαία. Η εξίσωση, πάντως είναι δύσκολη γιατί χρειάζεται οι αγορές να ηρεμήσουν αλλά σίγουρα δεν πρέπει να μειώσουμε το εύρος των προσπαθειών μας έναντι της Ρωσίας και της ρωσικής εισβολής. Οφείλουμε να σταματήσουμε να πιέζουμε την Μόσχα για να σταματήσει το αιματοκύλισμα και την πρωτοφανή παραβίαση της εδαφικής κυριαρχίας της Ουκρανίας αλλά την ίδια στιγμή να βρούμε και ένα τρόπο να ηρεμήσουν οι αγορές και να συνειδητοποιήσουμε πως δεν έχουμε αντικειμενικό πρόβλημα τροφοδοσίας.

-Οι υψηλές και ασταθείς τιμές των ορυκτών καυσίμων είναι μια ώθηση για εναλλακτικές λύσεις όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μπορεί όμως αυτή τη στη στιγμή η ΕΕ να βασίσει την ενεργειακή πολιτική της στις ΑΠΕ;

-Η ΕΕ δεν μπορεί να βασίζει την ενεργειακή της πολιτική στις ΑΠΕ, ποτέ δεν μπορούσε να το κάνει άλλωστε. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να ανακόψει τον ρυθμό με τον οποίο οι ΑΠΕ εισέρχονται μέσα στο ενεργειακό σύστημά της. Το ένα δεν αναιρεί τον άλλο. Δεν μπορούμε να βασιστούμε στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας για να μας λύσουν βραχυπρόθεσμα το πρόβλημα που έχουμε με τις τιμές και την ενεργειακή μας εξάρτηση. Το μερίδιο τους όμως πρέπει να συνεχίσει να διευρύνεται μέσα στο σύστημα. Απλά αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι πως μέσα στις επόμενες δεκαετίες και μέχρι να είμαστε σε θέση να έχουμε αξιόπιστες, λύσεις αποθήκευσης ενέργειας στην ευρεία κλίματα που απαιτούνται για 100% ΑΠΕ, οφείλουμε να έχουμε να έχουμε ταυτόχρονα και σταθερή παραγωγή για το ηλεκτρικό σύστημα. Σταθερά φορτία σε συνδυασμό με τις ΑΠΕ αυτή τη στιγμή προσφέρει το φυσικό αέριο και η πυρηνική ενέργεια, οπόταν και απαιτείται να τα κρατήσουμε στο ενεργειακό μίγμα της ΕΕ.

-Πάντως, ακούγονται πολλές φωνές για προσωρινή αύξηση της χρήσης του λιγνίτη και του άνθρακα. Η ενεργειακή κρίση απειλεί την Πράσινη Συμφωνία; 

-Δυστυχώς ναι. Είναι ένας ολισθηρός δρόμος και πρέπει να τον αποφύγουμε. Είναι λάθος πάνω στον πανικό της ενεργειακής ασφάλειας να ξαναγυρίσουμε στον λιγνίτη και στον άνθρακα. Από εκεί που πηγαίναμε τόσο γρήγορα και προσπαθούσαμε να προωθήσουμε τις ΑΠΕ χωρίς να σκεφτόμαστε οτιδήποτε άλλο, κινδυνεύουμε να κάνουμε βήματα προς τα πίσω. Είναι απαράδεκτο αυτή τη στιγμή να συζητούμε για λιγνίτη και για καύση άνθρακα. Επίσης, και επειδή αυτό έγινε και από επίσημα χείλη, ακούσαμε αξιωματούχους της ΕΕ να ασπάζονται τέτοιες θέσεις, πρέπει να τονίσουμε ξανά πόση ζημιά κάνει ο άνθρακας και ο λιγνίτης τόσο στο περιβάλλον όσο και στην ανθρώπινη υγεία. Αυτή η συζήτηση είναι καταστροφική και πρέπει να σταματήσει.