Δεκεμβριανά ονομάσθηκαν μία σειρά από ένοπλες εμφύλιες συγκρούσεις που έλαβαν χώρα στην Αθήνα αμέσως με την απελευθέρωση της Ελλάδας από τα γερμανικά κατοχικά στρατεύματα. Οι συγκρούσεις ξεκίνησαν στις 3 Δεκέμβριου του 1944 και κράτησαν έως τις 6 Ιανουαρίου του 1945. Αντίπαλα στρατόπεδα, ήταν, από τη μια οι δυνάμεις του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και του Ελληνικού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ), και από την άλλη οι βρετανικές και κυβερνητικές δυνάμεις οι οποίες ανήκαν σε ένα ευρύ πολιτικό φάσμα, από τη σοσιαλδημοκρατία του Γεωργίου Παπανδρέου, ηγέτη του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, έως τη φιλομοναρχική δεξιά.
Η πανηγυρική ατμόσφαιρα της απελευθέρωσης της Ελλάδας, δεν μπορούσε να αποκρύψει τα μεγάλα προβλήματα που παρέμειναν στη χώρα. Στις 18 Οκτωβρίου 1944, έφθασε στην ελληνική πρωτεύουσα ο Γεώργιος Παπανδρέου και δύο μέρες αργότερα σχημάτισε την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα, ενώ τμήμα του ΕΛΑΣ (που κυριαρχούσε στο μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής χώρας), την υποδέχθηκε με τιμητικό άγημα. Την ίδια ώρα, τμήματα του κατοχικού γερμανικού στρατού, παρέμεναν στην Κρήτη, στα Δωδεκάνησα και σε άλλα νησιά του Αιγαίου. Η κατάσταση στη χώρα ήταν χαώδης. Η Ελλάδα είχε κυριολεκτικά εξαθλιωθεί και ερημωθεί. Ο λαός πεινούσε, χρήματα δεν υπήρχαν, ενώ πολιτικά η χώρα ήταν χωρισμένη σε αντίπαλα στρατόπεδα.
Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου ανέλαβε το δύσκολο έργο της ανόρθωσης της χώρας. Στην Κυβέρνηση είχε δεχθεί να προσχωρήσει και η Αριστερά, της οποίας έξι στελέχη ανέλαβαν υπουργεία (Σβώλος, Αγγελόπουλος, Ασκούτσης από την Π.Ε.Ε.Α., Τσιριμώκος από το Ε.Α.Μ. και οι Πορφυρογένης, Ζέβγος από το Κ.Κ.Ε.). Τα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπισθούν άμεσα ήταν το πολιτειακό ζήτημα, η παραπομπή σε δίκη και τιμωρία των δωσίλογων, η συγκρότηση εθνικού στρατού και αστυνομίας και η κατάργηση των ένοπλων τμημάτων των αντιστασιακών ομάδων.
Η βάση πάνω στην οποία κινούνταν η πολιτική του Παπανδρέου ήταν η Συμφωνία της Καζέρτας (συνομολογήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 1944, με συμμετοχή όλων, δεξιών και αριστερών), η οποία υπέτασσε όλες τις ελληνικές δυνάμεις (εθνικό στρατό και ανταρτικές ομάδες) υπό συμμαχική διοίκηση και συγκεκριμένα τον Άγγλο στρατηγό Σκόμπι. Για το πολιτειακό συμφωνήθηκε ότι θα λυνόταν με ελεύθερο δημοψήφισμα αμέσως μόλις το επέτρεπαν οι συνθήκες, χωρίς να καθοριστεί σαφώς ο χρόνος. Σε αυτό το πλαίσιο, ο εξόριστος μονάρχης είχε πιεσθεί να μην επιστρέψει στη χώρα πριν ο λαός αποφασίσει ρητά για τη μορφή του πολιτεύματος που επιθυμούσε. Παρά τις αντιρρήσεις του, ο βασιλιάς Γεώργιος δέχθηκε τελικά, με παρότρυνση και των Βρετανών, να παραχωρήσει την αντιβασιλεία στον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Για το ζήτημα της δίκης των δωσίλογων και συνεργατών των Γερμανών, συμφωνήθηκε αυτή να ξεκινήσει στα μέσα Δεκεμβρίου.
Στις 5 Νοεμβρίου ο Γεώργιος Παπανδρέου ανακοίνωσε ότι ύστερα από τη συνεργασία που είχε με τον στρατηγό Σκόμπι (επικεφαλής των Βρετανικών Δυνάμεων στην Ελλάδα), ο ΕΛΑΣ και ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) θα αποστρατεύονταν ώς τις 10 Δεκεμβρίου 1944. Η απόφαση αυτή δεν άρεσε στο ΚΚΕ, καθώς μια τέτοια εξέλιξη θα του αφαιρούσε τη δυνατότητα να επιβάλει στην Ελλάδα ένα κομμουνιστικό καθεστώς σοβιετικού τύπου (η Σοβιετική Ένωση δεν στήριξε ποτέ το ΚΚΕ για την επίτευξη αυτού του στόχου, ενώ το 1945 Στάλιν, Τσόρτσιλ και Ρούσβελτ μοίραζαν σε αγαστή συνεργασία τον κόσμο, με την Ελλάδα να τίθεται κάτω από αγγλική επιρροή). Οι διαπραγματεύσεις για την αποστράτευση των αντιστασιακών οργανώσεων και αφοπλισμό όλων των αντάρτικων ομάδων δεν τελεσφόρησαν. Στις 28 Νοεμβρίου και την 1η Δεκεμβρίου οι Υπουργοί του ΕΑΜ αποχώρησαν από την Κυβέρνηση Παπανδρέου. Ήταν φανερό ότι οι δύο πλευρές οδηγούνταν σε μετωπική σύγκρουση.
Σε μία επίδειξη ισχύος, το ΕΑΜ, παρά την κυβερνητική απαγόρευση, διοργανώνει την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου, στην Πλατεία Συντάγματος, ένα ογκώδες συλλαλητήριο. Το συλλαλητήριο βάφτηκε στο αίμα, καθώς οι διαδηλωτές δέχθηκαν καταιγισμό πυρών από την πλευρά των δυνάμεων ασφαλείας, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 33 διαδηλωτές και να τραυματισθούν 148. Παράλληλα, ο στρατηγός Σκόμπι προέβη σε διάγγελμα, ενώ άμεσες προσπάθειες για πολιτική λύση απαγορεύτηκαν από τον Τσόρτσιλ!
Οι μάχες κράτησαν 33 μέρες και τερματίσθηκαν στις 6 Ιανουαρίου 1945. Τα Δεκεμβριανά, ήταν η μοναδική περίπτωση κατά την οποία σημειώθηκαν πολεμικές συγκρούσεις τέτοιας μορφής και έκτασης στην Αθήνα από δημιουργίας του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους (1830). Ήταν επίσης, η μόνη περίπτωση στον Β’ Π.Π., κατά την οποία συγκρούσθηκαν μεταξύ τους συμμαχικές δυνάμεις (ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και Εγγλέζοι). Ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε, ήταν στην ουσία η πρώτη πράξη του ψυχρού πολέμου, μεταξύ Ανατολής και Δύσης, με τη χώρα μας να πληρώνει ακριβό τίμημα, διχάζοντας με τραγικό και αδιέξοδο τρόπο την ελληνική κοινωνία ώς σήμερα.
Αυτά συνέβησαν στην πατρίδα μας, πριν εβδομήντα πέντε χρόνια, όταν, αντί η Ελλάδα να βρίσκεται στο τραπέζι των νικητών του πολέμου, μπήκε σε μια εμφύλια διαμάχη (με πολύ μεγάλες ανθρώπινες απώλειες), από την οποία όλοι βγήκαν τελικά χαμένοι. Και αυτοί που τέθηκαν στην υπηρεσία του Λονδίνου και εκείνοι που έβλεπαν για πρώτη πατρίδα τους την τότε Σοβιετική Ένωση και όχι την Ελλάδα! Και τα αποτελέσματα τα βιώνουμε όλοι, «νικητές» (που διαχειρίσθηκαν μετά το 1949 τη «νίκη» της μιας πλευράς) και «ηττημένοι».
Ηθικό δίδαγμα: Όταν είσαι αδύναμος δεν είσαι ποτέ ανεξάρτητος. Για να μη χρειάζεσαι τα δεκανίκια των ξένων πρέπει να στηρίζεσαι αποκλειστικά στις δικές σου δυνάμεις. Και εμείς από ιδρύσεως ελληνικού κράτους δεν κάναμε τίποτε για να απελευθερωθούμε από τα δεσμά των ξένων. Των ξένων «συμμάχων», που όσες φορές χρειάσθηκε, βρέθηκαν απέναντί μας!
Σήμερα, μπροστά στον κίνδυνο της εθνικής εξαφάνισης, όσοι επιμένουν στον καταστροφικό διχασμό, ας αναλογιστούν έστω και τώρα τον λόγο του Αγγέλου Σικελιανού που κανείς δεν άκουγε τότε: Σώνει πια το αδελφικό αίμα…
Και για να μη ξεχνιόμαστε: Ο εμφύλιος ήταν η αιτία να χαθεί η Κύπρος… και η Βόρειος Ήπειρος!
Υστερόγραφο: Αντιγράφω από τον Κώστα Χατζηαντωνίου: «Ανάξια υποκείμενα διαχειρίστηκαν μετά το 1949 τη «νίκη» της μιας πλευράς, ανάξια υποκείμενα ηγήθηκαν της «ήττας» της άλλης…». Συμφωνώ και επαυξάνω!
Η πανηγυρική ατμόσφαιρα της απελευθέρωσης της Ελλάδας, δεν μπορούσε να αποκρύψει τα μεγάλα προβλήματα που παρέμειναν στη χώρα. Στις 18 Οκτωβρίου 1944, έφθασε στην ελληνική πρωτεύουσα ο Γεώργιος Παπανδρέου και δύο μέρες αργότερα σχημάτισε την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα, ενώ τμήμα του ΕΛΑΣ (που κυριαρχούσε στο μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής χώρας), την υποδέχθηκε με τιμητικό άγημα. Την ίδια ώρα, τμήματα του κατοχικού γερμανικού στρατού, παρέμεναν στην Κρήτη, στα Δωδεκάνησα και σε άλλα νησιά του Αιγαίου. Η κατάσταση στη χώρα ήταν χαώδης. Η Ελλάδα είχε κυριολεκτικά εξαθλιωθεί και ερημωθεί. Ο λαός πεινούσε, χρήματα δεν υπήρχαν, ενώ πολιτικά η χώρα ήταν χωρισμένη σε αντίπαλα στρατόπεδα.
Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου ανέλαβε το δύσκολο έργο της ανόρθωσης της χώρας. Στην Κυβέρνηση είχε δεχθεί να προσχωρήσει και η Αριστερά, της οποίας έξι στελέχη ανέλαβαν υπουργεία (Σβώλος, Αγγελόπουλος, Ασκούτσης από την Π.Ε.Ε.Α., Τσιριμώκος από το Ε.Α.Μ. και οι Πορφυρογένης, Ζέβγος από το Κ.Κ.Ε.). Τα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπισθούν άμεσα ήταν το πολιτειακό ζήτημα, η παραπομπή σε δίκη και τιμωρία των δωσίλογων, η συγκρότηση εθνικού στρατού και αστυνομίας και η κατάργηση των ένοπλων τμημάτων των αντιστασιακών ομάδων.
Η βάση πάνω στην οποία κινούνταν η πολιτική του Παπανδρέου ήταν η Συμφωνία της Καζέρτας (συνομολογήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 1944, με συμμετοχή όλων, δεξιών και αριστερών), η οποία υπέτασσε όλες τις ελληνικές δυνάμεις (εθνικό στρατό και ανταρτικές ομάδες) υπό συμμαχική διοίκηση και συγκεκριμένα τον Άγγλο στρατηγό Σκόμπι. Για το πολιτειακό συμφωνήθηκε ότι θα λυνόταν με ελεύθερο δημοψήφισμα αμέσως μόλις το επέτρεπαν οι συνθήκες, χωρίς να καθοριστεί σαφώς ο χρόνος. Σε αυτό το πλαίσιο, ο εξόριστος μονάρχης είχε πιεσθεί να μην επιστρέψει στη χώρα πριν ο λαός αποφασίσει ρητά για τη μορφή του πολιτεύματος που επιθυμούσε. Παρά τις αντιρρήσεις του, ο βασιλιάς Γεώργιος δέχθηκε τελικά, με παρότρυνση και των Βρετανών, να παραχωρήσει την αντιβασιλεία στον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Για το ζήτημα της δίκης των δωσίλογων και συνεργατών των Γερμανών, συμφωνήθηκε αυτή να ξεκινήσει στα μέσα Δεκεμβρίου.
Στις 5 Νοεμβρίου ο Γεώργιος Παπανδρέου ανακοίνωσε ότι ύστερα από τη συνεργασία που είχε με τον στρατηγό Σκόμπι (επικεφαλής των Βρετανικών Δυνάμεων στην Ελλάδα), ο ΕΛΑΣ και ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) θα αποστρατεύονταν ώς τις 10 Δεκεμβρίου 1944. Η απόφαση αυτή δεν άρεσε στο ΚΚΕ, καθώς μια τέτοια εξέλιξη θα του αφαιρούσε τη δυνατότητα να επιβάλει στην Ελλάδα ένα κομμουνιστικό καθεστώς σοβιετικού τύπου (η Σοβιετική Ένωση δεν στήριξε ποτέ το ΚΚΕ για την επίτευξη αυτού του στόχου, ενώ το 1945 Στάλιν, Τσόρτσιλ και Ρούσβελτ μοίραζαν σε αγαστή συνεργασία τον κόσμο, με την Ελλάδα να τίθεται κάτω από αγγλική επιρροή). Οι διαπραγματεύσεις για την αποστράτευση των αντιστασιακών οργανώσεων και αφοπλισμό όλων των αντάρτικων ομάδων δεν τελεσφόρησαν. Στις 28 Νοεμβρίου και την 1η Δεκεμβρίου οι Υπουργοί του ΕΑΜ αποχώρησαν από την Κυβέρνηση Παπανδρέου. Ήταν φανερό ότι οι δύο πλευρές οδηγούνταν σε μετωπική σύγκρουση.
Σε μία επίδειξη ισχύος, το ΕΑΜ, παρά την κυβερνητική απαγόρευση, διοργανώνει την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου, στην Πλατεία Συντάγματος, ένα ογκώδες συλλαλητήριο. Το συλλαλητήριο βάφτηκε στο αίμα, καθώς οι διαδηλωτές δέχθηκαν καταιγισμό πυρών από την πλευρά των δυνάμεων ασφαλείας, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 33 διαδηλωτές και να τραυματισθούν 148. Παράλληλα, ο στρατηγός Σκόμπι προέβη σε διάγγελμα, ενώ άμεσες προσπάθειες για πολιτική λύση απαγορεύτηκαν από τον Τσόρτσιλ!
Οι μάχες κράτησαν 33 μέρες και τερματίσθηκαν στις 6 Ιανουαρίου 1945. Τα Δεκεμβριανά, ήταν η μοναδική περίπτωση κατά την οποία σημειώθηκαν πολεμικές συγκρούσεις τέτοιας μορφής και έκτασης στην Αθήνα από δημιουργίας του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους (1830). Ήταν επίσης, η μόνη περίπτωση στον Β’ Π.Π., κατά την οποία συγκρούσθηκαν μεταξύ τους συμμαχικές δυνάμεις (ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και Εγγλέζοι). Ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε, ήταν στην ουσία η πρώτη πράξη του ψυχρού πολέμου, μεταξύ Ανατολής και Δύσης, με τη χώρα μας να πληρώνει ακριβό τίμημα, διχάζοντας με τραγικό και αδιέξοδο τρόπο την ελληνική κοινωνία ώς σήμερα.
Αυτά συνέβησαν στην πατρίδα μας, πριν εβδομήντα πέντε χρόνια, όταν, αντί η Ελλάδα να βρίσκεται στο τραπέζι των νικητών του πολέμου, μπήκε σε μια εμφύλια διαμάχη (με πολύ μεγάλες ανθρώπινες απώλειες), από την οποία όλοι βγήκαν τελικά χαμένοι. Και αυτοί που τέθηκαν στην υπηρεσία του Λονδίνου και εκείνοι που έβλεπαν για πρώτη πατρίδα τους την τότε Σοβιετική Ένωση και όχι την Ελλάδα! Και τα αποτελέσματα τα βιώνουμε όλοι, «νικητές» (που διαχειρίσθηκαν μετά το 1949 τη «νίκη» της μιας πλευράς) και «ηττημένοι».
Ηθικό δίδαγμα: Όταν είσαι αδύναμος δεν είσαι ποτέ ανεξάρτητος. Για να μη χρειάζεσαι τα δεκανίκια των ξένων πρέπει να στηρίζεσαι αποκλειστικά στις δικές σου δυνάμεις. Και εμείς από ιδρύσεως ελληνικού κράτους δεν κάναμε τίποτε για να απελευθερωθούμε από τα δεσμά των ξένων. Των ξένων «συμμάχων», που όσες φορές χρειάσθηκε, βρέθηκαν απέναντί μας!
Σήμερα, μπροστά στον κίνδυνο της εθνικής εξαφάνισης, όσοι επιμένουν στον καταστροφικό διχασμό, ας αναλογιστούν έστω και τώρα τον λόγο του Αγγέλου Σικελιανού που κανείς δεν άκουγε τότε: Σώνει πια το αδελφικό αίμα…
Και για να μη ξεχνιόμαστε: Ο εμφύλιος ήταν η αιτία να χαθεί η Κύπρος… και η Βόρειος Ήπειρος!
Υστερόγραφο: Αντιγράφω από τον Κώστα Χατζηαντωνίου: «Ανάξια υποκείμενα διαχειρίστηκαν μετά το 1949 τη «νίκη» της μιας πλευράς, ανάξια υποκείμενα ηγήθηκαν της «ήττας» της άλλης…». Συμφωνώ και επαυξάνω!
*Αναπλ. Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
