«Το αίμα στα κρατητήρια. Είναι από σφαίρες των Άγγλων της εποχής», περιέγραψε ο αγωνιστής της ΕΟΚΑ, Ρένος Λυσιώτης, δείχνοντας τη φωτογραφία που αποτυπώνει το γεγονός. Πρόκειται για το υλικό που συνέλεξε ο ίδιος από την ταραχώδη περίοδο, ενόσω στερείτο την ελευθερία του για χάρη του οράματος και του αγώνα. «Είναι ένας θησαυρός που κρατούσα και μετροφυλλούσα για 60 χρόνια. Τώρα τον προσφέρω στις ερχόμενες γενιές», σημείωσε στον «Φ» συγκινημένος, πριν από τη χθεσινή τελετή παράδοσης του χειρόγραφου ημερολογίου του, του λευκώματός του και της λογοκριμένης αλληλογραφίας του, στο Μουσείο Αγώνος στη Λευκωσία.
 
«Από μικρό παιδί μάζευα, συνέλεγα και φύλασσα ό,τι μου άρεσε. Προπάντων μάζευα μνήμες, φωτογραφίες, γράμματα και κείμενα. Όταν φούντωσε στην ψυχή μου ο μεγάλος έρωτας της λευτεριάς, με τον αγώνα της ΕΟΚΑ, άρχισα να μαζεύω ό,τι υπό τας περιστάσεις ήταν δυνατό. Ό,τι δεν απαγόρευε η μυστικότητα που υπαγόρευε ο αγώνας μας και παράλληλα να καταγράφω αισθήματα και γεγονότα. Έτσι δημιουργήθηκε ένα πολύτιμο για εμένα αρχείο, το οποίο συχνά μετροφυλλούσα τα τελευταία 60 χρόνια, για να θυμάμαι και να ξαναζώ στιγμές υπερηφάνειας. Τα ιερά αυτά κειμήλια είναι κομμάτι της ζωής μου. Τώρα, όμως, που ο χρόνος βαραίνει πια τους ώμους μου, ένιωσα πως τα κειμήλια αυτά δεν ανήκουν μόνο σε μένα, αλλά ότι πρέπει να είναι ένα κομμάτι ιστορίας για όλους. Ιδιαίτερα για τις νέες γενιές του τόπου μας και του Ελληνισμού ολόκληρου. Για να γνωρίσουν τη δική μας γενιά και να μπορούν να περηφανεύονται πως οι Έλληνες της Κύπρου δεν δείλιασαν, δεν έσκυψαν κάτω από την μπότα της βρετανικής αυτοκρατορίας, παρά στάθηκαν με σθένος και ψυχή ελληνική, με ομόνοια και αυταπάρνηση και αντιμετώπισαν αλύγιστοι τις αγχόνες, τα βασανιστήρια και τις κακουχίες, σε φυλακές και κρατητήρια».
 
 
Ένιωσα ότι έπρεπε να διαφυλαχθούν μέσα στον χρόνο για αυτό και απευθύνθηκα στο Μουσείο Αγώνος, συνεχίζει ο Ρένος Λυσιώτης και προσθέτει: «Έτσι, παραδίδω το χειρόγραφο ημερολόγιο που κράτησα από την πρώτη μέρα της σύλληψής μου, στις 5 Νοεμβρίου 1956 μέχρι και την τελευταία ημέρα, στις 13 Μαρτίου 1958. Καθημερινά έγραφα αυτό το ημερολόγιο. Τα γεγονότα και τα αισθήματα. Παραδίδω επίσης το λεύκωμα “Μνήμη Αγώνος”. Στην πρώτη σελίδα υπάρχει φωτογραφία με τη χειρόγραφη αφιέρωση του αρχηγού Διγενή προς τον Ραφαήλ, που ήταν το ψευδώνυμό μου εκείνη την εποχή. Επίσης το γράμμα που παρέλαβα από το μυστικό ταχυδρομείο μέσα στα κρατητήρια της Πύλας, στο οποίο με ευχαριστεί για την προσφορά μου στον αγώνα και μου ζητά να λάβω μέρος στο μυστικό συμβούλιο των κρατητηρίων για να μπορώ να καθοδηγώ τους εκεί κρατουμένους. Το διάταγμα κράτησης. Οι λόγοι της κράτησής μου. Η κάρτα επισκεπτηρίου, με την οποία για μόλις 15 λεπτά, μπορούσαν να μας επισκεφθούν τρία πρόσωπα μια φορά την εβδομάδα. Σκίτσα και φωτογραφίες μέσα από τα κρατητήρια, με φωτογραφική μηχανή που κρυφά μπήκε στα κρατητήρια. Η θεατρική παράσταση που ανέβασα. Ήταν το έργο Μπλoκ C, του Ηλία Βενέζη. Κάναμε, μάλιστα περιοδεία και σε άλλα κρατητήρια. Δώσαμε κουράγιο». Το λεύκωμα συνεχίζει με την ακύρωση του διατάγματος κράτησης και τις δράσεις και τα γεγονότα εκτός κρατητηρίων. 
 
Επιπλέον, παρέδωσε τη λογοκριμένη αλληλογραφία του από τα κρατητήρια. Πρόκειται για 32 γράμματα και 44 ευχετήριες κάρτες από τους γονείς, συγγενείς και φίλους που έχουν ταχυδρομηθεί από την Κύπρο, το Λονδίνο και την Αθήνα, τα οποία φέρουν τη λογοκριτική σφραγίδα της αγγλικής Αυτοκρατορίας. Επίσης τα απαντητικά του γράμματα. «Σας παραδίδω τον δικό μου θησαυρό, ένα κομμάτι της ζωής μου. Παραλάβετέ τον και τοποθετήστε τον για φύλαξη και προβολή. Εύχομαι οι νέες γενιές να μάθουν να αγαπούν την Πατρίδα με την ίδια φλόγα, την ίδια αφοσίωση, όπως η δική μας γενιά».
 
 
Μια θέση στην αιωνιότητα
 
Ως μια ευκαιρία να συντηρηθούν και να διατηρηθούν παντοτινά τα ιστορικά κειμήλια του αγωνιστή Ρένου Λυσιώτη, χαρακτήρισε την προσφορά ο Επιστημονικός Συνεργάτης του Μουσείου Αγώνος, Ανδρέας Κάρυος. Από την πλευρά του, ο διευθυντής της Κυπριακής Βιβλιοθήκης Δημήτρης Νικολάου, είπε ότι η προσφορά του Ρένου Λυσιώτη είναι μια σπουδαία παρακαταθήκη για τις ερχόμενες γενεές. Ο συντονιστής ευρωπαϊκών προγραμμάτων European, Ζάχος Πολυβίου, σημείωσε ότι από την ψηφιακή βιβλιοθήκη η πιο επισκεπτόμενη συλλογή είναι εκείνη του κ. Λυσιώτη. Τέλος, ο δήμαρχος της κατεχόμενης Λύσης, Ανδρέας Καουρής, εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του προς τον Ρένο Λυσιώτη τόσο για την αγωνιστική του δράση όσο και για την προσφορά των κειμηλίων του.