Γιατί υπάρχει το σχολείο και σε τι χρησιμεύει; Ποια είναι η δουλειά του και τι περιμένουμε απ’ αυτό; Είμαι πολύ περίεργος πώς θα απαντούσαν σ’ αυτό το «απλοϊκό» ερώτημα ο εκάστοτε υπουργός Παιδείας και οι αξιωματούχοι του υπουργείου, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές, οι μαθητές και οι γονείς τους, όσοι έχουν κάποια σχέση με την εκπαίδευση – όλοι μας δηλαδή. Κάτι τέτοιο ρωτάει τους φοιτητές του στο πανεπιστήμιο της Καλαβρίας ο Ιταλός καθηγητής Νούτσιο Όρντινε στην αρχή κάθε χρονιάς: «Τι ήρθατε να κάνετε εδώ; Τι στόχο έχετε;» Εκείνοι, παραξενεμένοι, συνήθως απαντούν «για να πάρουμε πτυχίο», ένα χαρτί δηλαδή που πιστοποιεί το εφόδιο των γνώσεών τους το οποίο θα τους επιτρέψει να ακολουθήσουν κάποιο επάγγελμα, κατά προτίμηση όσο γίνεται πιο επικερδές. Η γνώση, δηλαδή, έχει στόχο το κέρδος· με δυο λόγια, σ’ αυτό χρησιμεύει το σχολείο – ή μήπως όχι;
Με αφορμή τη χαμηλή επίδοση των Κυπριόπουλων στις μετρήσεις του PISA, του προγράμματος του ΟΟΣΑ που αξιολογεί τις γνώσεις των 15χρονων σε μαθηματικά, φυσικές επιστήμες και κατανόηση κειμένου, οι διάφοροι ανευθυνοϋπεύθυνοι της εκπαίδευσης παίζουν πινγκ-πονγκ με τις ευθύνες τους. Ο ορισμός που αρέσει σε όλους να επικαλούνται (την απουσία του ή την αναγκαιότητά του) είναι η «κριτική σκέψη», αυτήν δηλαδή που υποτίθεται πως καλλιεργεί το σχολείο. Αλλά αυτό προϋποθέτει καταρχήν σκέψη, όχι αποστήθιση – και ας μη μιλήσουμε για κριτική: Είναι δυο πράγματα εν ανεπαρκεία, η κριτική μάλιστα προκαλεί αλλεργία από μόνη της στις παραφουσκωμένες αυθεντίες της εκπαίδευσης, πόσο μάλλον ως δεύτερο συνθετικό της σκέψης, η οποία ούτως ή άλλως περιττεύει μπροστά στους Κανονισμούς (με κάππα κεφαλαίο – ή κάπιταλ, για να ταιριάζει με το κεφάλαιο, τον καπιταλισμό και το κέρδος).
Λοιπόν, ακόμα και το κέρδος να είναι ο στόχος του σχολείου, είναι μάλλον απλησίαστος. Φυσικά, καθόλου δεν φταίνε τα παιδιά, εφόσον ο κοινωνικός τους περίγυρος τους υποβάλλει και επιβάλλει την ωφελιμιστική λογική της υλικής απολαβής. Πού να μιλήσουμε και για τις «άχρηστες» γνώσεις: «Σε τι άραγε χρησιμεύει να διαβάσεις την Οδύσσεια ή ένα ποίημα της Σαπφώς; Σε τι χρησιμεύει να μελετήσεις λατινικά και ελληνικά; Σε τι χρησιμεύει να ακούσεις Mότσαρτ; Σε τι χρησιμεύει να επισκεφτείς τον Παρθενώνα; Σε τι χρησιμεύει να δεις το ηλιοβασίλεμα από τον υπέροχο ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο; Σε τι χρησιμεύει να θαυμάσεις τον πίνακα του Σεζάν “Οι χαρτοπαίκτες”;» (Nuccio Ordine, Η χρησιμότητα των άχρηστων γνώσεων).
Η αξία των γνώσεων αυτών δεν ταυτίζεται με την άμεση παραγωγή κέρδους· μάλιστα, σε καιρούς λιτότητας και οικονομικής κρίσης, υποτάσσονται ευκολότερα στην κυριαρχία της αγοράς όλες αυτές οι αξίες του πνεύματος, μαζί με «το δικαίωμα να έχουμε δικαιώματα», κατά την Χάνα Άρεντ. Κινδυνεύουμε, γράφει ο Όρντινε, «να χαθεί σιγά-σιγά κάθε μορφή σεβασμού για τον άνθρωπο, μεταμορφώνοντάς τον σε εμπόρευμα και σε χρήμα. Και όταν η απερήμωση του πνεύματος θα μας έχει πλέον εξαντλήσει, θα είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι ο ανόητος homo sapiens θα μπορούσε ακόμα να παίξει έναν ρόλο για να κάνει πιο ανθρώπινη την ανθρωπότητα».
[email protected]
