«Δεν υπάρχει μέρα χωρίς δραματική εξέλιξη στη Μέση Ανατολή». Όταν αυτή η κουβέντα προέρχεται από το στόμα ενός ειδικού όχι μόνο αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα αλλά φανερώνει και το πόσο δραματική είναι η κατάσταση σε αυτή την περιοχή. Ο δρ Μίτσελ Μπέλφερ, πρόεδρος του Euro-Gulf Information Center βρέθηκε στην Κύπρο για τις ανάγκες ενός σεμιναρίου του Πανεπιστημίου Λευκωσίας για τη Μέση Ανατολή και ανέλυσε στον Φιλελεύθερο τις δυσοίωνες εξελίξεις που προβλέπονται στην περιοχή και τις δυσκολίες που υπάρχουν για την επίλυση των δύσκολων κρίσεων που την ταλανίζουν. Αν και η εμφύλια σύρραξη στη Συρία με τους χιλιάδες νεκρούς και τα εκατομμύρια πρόσφυγες, όπως επίσης ο πόλεμος στην Υεμένη μονοπωλούν συνήθως το ενδιαφέρον, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι περισσότερες χώρες της Μέσης Ανατολής μοιάζουν με πυριτιδαποθήκη έτοιμες ανά πάσαν στιγμήν να εκραγούν. Ο συναγωνισμός της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν για το ποιος θα παίζει ηγεμονικό ρόλο στην περιοχή, οι αυτοκρατορικές φιλοδοξίες της Τουρκίας, το Κατάρ που χρηματοδοτεί τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, ο Λίβανος με την εύθραυστη ηγεσία του, τηρούν όλες τις προϋποθέσεις για να είναι η επόμενη χώρα που θα ξεσπάσει μια σοβαρή κρίση με απρόβλεπτες συνέπειες. Την ίδια στιγμή σημαντικό ρόλο παίζει και η Ρωσία που θέλει να ενισχύσει την παρουσία της στη Μέση Ανατολή, ενώ προβλήματα φαίνεται ότι δημιουργεί η απουσία των ΗΠΑ.

-Πόσο καθοριστική για την ευρύτερη περιοχή είναι η διαμάχη της Σαουδικής Αραβίας με το Ιράν;
-Κατ’ αρχήν δεν πρέπει να βλέπουμε το θέμα ως μία σεκταριστική διαμάχη, αν και οι Ιρανοί χρησιμοποιούν τον θρησκευτικό διαχωρισμό για να ικανοποιήσουν την εξωτερική τους πολιτική. Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι πως το Ιράν προσπαθεί να επεκτείνει την επιρροή του στις χώρες της περιοχής που ελέγχει, την ίδια ώρα που η Σαουδική Αραβία επιδιώκει να διατηρήσει τη δική της και να μη χάσει έδαφος. Υπάρχουν χώρες όπως το Ιράκ, η Συρία, η Υεμένη και πρόσφατα ο Λίβανος που είναι πιο επιρρεπείς στις ξένες επιρροές και άλλες όπως το Μπαχρέιν και το Κουβέιτ που είναι πιο σταθερές επειδή έχουν καλύτερη εσωτερική συνοχή και πιο ισχυρή ασφάλεια.

-Θα κλιμακωθεί η ένταση και ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις δύο χώρες και αν ναι με ποιο τρόπο;
-Μια κλιμάκωση είναι σχεδόν βέβαιη, γιατί υπάρχουν περιοχές όπου το Ιράν πιστεύει πως μπορεί να εντάξει στη σφαίρα επιρροής του και οι οποίες είναι κρίσιμες για αυτό που η Σαουδική Αραβία θεωρεί θέμα δικής της ασφάλειας, όπως για παράδειγμα η Υεμένη. Η κρίση στην Υεμένη δεν έχει την ένταση του εμφυλίου στη Συρία αλλά έχει εξαιρετική σημασία για το Ριάντ, λόγω της εγγύτητας των δύο χωρών. Η Σαουδική Αραβία θα διασφαλίσει με κάθε μέσο τα σύνορά της. Και δεν είναι μόνο η Υεμένη, το Ιράν προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει και το Μπαχρέιν και άλλες χώρες, θέλοντας να φτάσει όσο πιο κοντά στον αντίπαλό του γίνεται. Είναι επίσης πολύ ενδιαφέρον να δούμε πώς συνδέονται κάποια γεγονότα μεταξύ τους. Για παράδειγμα ο πύραυλος που ρίχθηκε από την Υεμένη πρόσφατα εναντίον της Σαουδικής Αραβίας είναι πολύ εξελιγμένης τεχνολογίας. Αν παρατηρήσουμε την αλυσίδα προμήθειας στρατιωτικού υλικού θα δούμε ότι ο πύραυλος έχει τη σφραγίδα της Βόρειας Κορέας. Ο μεγαλύτερος αγοραστής βορειοκορεάτικων όπλων είναι η Τεχεράνη. Εδώ και 20 χρόνια ξέρουμε πως οι δύο χώρες συνεργάζονται, ανταλλάζουν πληροφορίες και τεχνογνωσία και φυσικά πωλούν και αγοράζουν όπλα.

-Τι ακριβώς επιδιώκει η Σαουδική Αραβία;
-Η Σαουδική Αραβία έχει τις δικές της παγκόσμιες φιλοδοξίες, οι οποίες έγιναν πιο έντονες όταν ορίστηκε διάδοχος ο πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν. Θα έλεγα ότι αυτό που έχει κατά νου το Ριάντ είναι να δημιουργήσει ενός είδους «αραβικού πολιτισμού».

-Τι εννοείτε όταν λέτε «αραβικός πολιτισμός»;-
-Ο αραβικός κόσμος δεν είναι καθόλου ομοιογενής και δεν υπάρχει ένα νομιμοποιημένο κέντρο εξουσίας, όπως υπήρχε με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτό που επιδιώκει η Σαουδική Αραβία είναι να δημιουργήσει μια αραβική ταυτότητα, που θα ενώνει τους Άραβες μακριά από τους διαχωρισμούς σιίτης ή σουνίτης μουσουλμάνος. 

-Υπάρχει οποιαδήποτε σχέση ανάμεσα σε αυτό το όραμα και τις μεταρρυθμίσεις τις οποίες εξήγγειλε προσφάτως το Ριάντ;
-Η Σαουδική Αραβία θέλει να βγάλει προς τα έξω ένα διαφορετικό πρόσωπο. Το στοίχημα δεν είναι να δημιουργήσει μόνο έναν αραβικό πολιτισμό αλλά και που θα είναι συμβατός με τον υπόλοιπο κόσμο, την πρόοδο και την παγκοσμιοποίηση και που θα ρίχνει γέφυρες επικοινωνίας με την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και γενικά τη Δύση. Οι μεταρρυθμίσεις είναι ζωτικής σημασίας. Η χώρα τις χρειαζόταν, αφού εδώ και καιρό ήταν εμφανές ότι η οικονομία και η ανάπτυξη άσθμαιναν. Το όραμα του πρίγκιπα μπιν Σαλμάν είναι εξαιρετικό καθώς ανοίγει το δρόμο στην επιχειρηματικότητα, στις γυναίκες και δίνει μια μοναδική ευκαιρία στη χώρα να ενωθεί. Γιατί η χώρα που τα κέντρα και η περιφέρειά της δεν έχουν σχέσεις, πάντα θα αντιμετωπίζει δυσκολίες. Γι’ αυτό και οι προσπάθειες να αλλάξει η χώρα, όπως και η εικόνα της προς τον έξω κόσμο, θεωρώ πως είναι πολύ σημαντικές.

-Πιστεύετε ότι θα καταφέρει ο πρίγκιπας Σαλμάν να μεταμορφώσει τη Σαουδική Αραβία, όπως οραματίζεται;
-Αυτό είναι ένα κρίσιμο ερώτημα και πραγματικά ελπίζω πως θα τα καταφέρει. Βρίσκεται σε καλό δρόμο, αλλά θα χρειαστεί μεγάλη υποστήριξη καθώς συναντά μεγάλες αντιδράσεις από το θρησκευτικό κατεστημένο αλλά και τα παραδοσιακά οικονομικά κέντρα. Οι συλλήψεις το περασμένο Σάββατο επιφανών αντρών της χώρας για διαφθορά είναι ένδειξη της αποφασιστικότητας της νέας ηγεσίας της χώρας για να επέλθει αλλαγή. Θα χρειαστεί όμως και μεγάλη υποστήριξη από το εξωτερικό. Μια από τις προκλήσεις για τη Σαουδική Αραβία είναι να περάσει το μήνυμά της προς τα έξω, ότι δηλαδή είναι μια χώρα που είναι διατεθειμένη να αλλάξει. Οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί πρέπει να στηρίξουν αυτές τις προσπάθειες. 

Αναταράξεις στον Κόλπο 

-Η κρίση στο Κατάρ έδειξε πόσο εύθραυστες είναι οι ισορροπίες στην περιοχή. Είναι προς το τέλος της η κρίση;
-Όχι βέβαια βρισκόμαστε μόνο στην αρχή. Η κρίση στο Κατάρ αφορά τις περισσότερες χώρες του Κόλπου και άμεσα την Κύπρο, την Ελλάδα και το Ισραήλ. Γιατί το Κατάρ έχει σχηματίσει μια πολύ στενή σχέση με την Τουρκία. Το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ταγίπ Ερντογάν χρηματοδοτείται από το Κατάρ λόγω των στενών σχέσεων του με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Ο λόγος που η Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν και τα άλλα κράτη του Κόλπου τα έβαλαν με την Ντόχα είναι λόγω δεσμών που έχει με τους Αδελφούς μουσουλμάνους. Η κρίση θα γίνει χειρότερη και σύντομα πιστεύω θα επέλθει το τέλος του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου. Το ενδιαφέρον εδώ είναι να δούμε πώς το Κατάρ βρέθηκε να ελέγχει τη χερσόνησο και η απάντηση πηγαίνει 150 χρόνια πίσω όταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν τη Σαουδική Αραβία έδωσαν στην οικογένεια αλ Θάνι την περιοχή που βρίσκεται τώρα το Κατάρ. Τόσα χρόνια μετά η ιστορία επαναλαμβάνεται. Η Τουρκία αυτή τη στιγμή έχει μια μεγάλη στρατιωτική βάση στο Κατάρ και την οποία δεν πρόκειται να εγκαταλείψει, γιατί θέλει να ενισχύσει την επιρροή της στην περιοχή του Κόλπου. Είναι μια τρελή εξίσωση η συνεργασία των τριών χωρών, αν προσθέσουμε και το Ιράν. Δημιουργούνται επικίνδυνα δεδομένα γιατί η επιρροή του Ιράν εξαπλώνεται πλέον από τον Λίβανο μέχρι την αραβική χερσόνησο.

Οι επιδιώξεις Ερντογάν
-Ποιες είναι οι επιδιώξεις της Τουρκίας μέσω της σχέσης με το Κατάρ;
-Αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Ο Ταγίπ Ερντογάν είναι πολύ καλός στην προώθηση της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας και βλέπει το Κατάρ ως ένα μέσο για να φτάσει η επιρροή της χώρας του μέχρι την περιοχή του Κόλπου. Η Τουρκία ενισχύει τη στρατιωτική της επιρροή εκεί και επιβεβαιώνει τη διπλωματική της ισχύ. Ποτέ δεν έκρυψε τη νοσταλγία της για την εποχή που ήταν αυτοκρατορία. Είναι για αυτό το λόγο που η Κύπρος, η Ελλάδα και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες πρέπει να είναι σε εγρήγορση και να αντιληφθούν πως η Τουρκία προσπαθεί να επεκτείνει τη δύναμή της και θα χρησιμοποιήσει τόσο τη θέση της στον Κόλπο όσο και τη στρατιωτική της δύναμη στην Ευρώπη για να γίνει πιο ισχυρή. Θα προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο για να αναστήσει την παλιά της αυτοκρατορική αίγλη.

 

Μπορεί να ξεσπάσει νέος περιφερειακός πόλεμος

-Ας μιλήσουμε και για τη Συρία. Βλέπετε να τελειώνει κάποτε αυτός ο φοβερός πόλεμος και θα υπάρξει πολιτική λύση;
-Πολιτική λύση είναι αδύνατον να υπάρξει, όμως ο πόλεμος θα τελειώσει κάποτε. Μια σύρραξη πάντα τελειώνει και το ίδιο θα συμβεί και με αυτή σύντομα μάλιστα. Αυτό δεν σημαίνει πως θα έρθει η ειρήνη, καθώς αυτός ο πόλεμος έχει ήδη σπείρει τον σπόρο για τον επόμενο. Και αυτό γιατί εκεί βρίσκονται περισσότεροι από τριάντα χιλιάδες παραστρατιωτικοί, η Ρωσία έχει στρατό επίσης, είναι και το Ισραήλ που θέλει να σταματήσει τη Χεζμπολάχ, συν η Τουρκία και οι Κούρδοι, ενώ από δίπλα προβληματική είναι η κατάσταση και στον Λίβανο. Η μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους θα τελειώσει, αλλά διαβλέπω να υπάρχουν πολλές πιθανότητες να ξεσπάσει ένας περιφερειακός πόλεμος. Υπάρχουν πολλά μέτωπα ανοικτά. Μεταξύ του Ιράν και των χωρών του Κόλπου, των σουνιτικών φυλών και των σιιτικών στο Ιράκ, στην ίδια τη Συρία και πάλι. Ή ακόμη και ανάμεσα στην Τουρκία και το Ιράν δεν πιστεύω πως η συμμαχία τους θα διαρκέσει και πολύ, καθώς και οι δύο χώρες ανταγωνίζονται για το ποια θα ηγεμονεύσει στην περιοχή.

-Πόσο ρεαλιστικό είναι το σενάριο τριχοτόμησης της Συρίας;
-Όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος ήταν ένα σενάριο πολύ πιθανό, καθώς θεωρήθηκε πως θα μπορούσε να αποτελέσει μια πολιτική λύση. Όμως τώρα με την παρέμβαση της Ρωσίας και τη βοήθεια του Ιράν, οι δυνάμεις του Μπασάρ αλ Άσαντ ελέγχουν σχεδόν ολόκληρη τη χώρα. Ο Σύρος πρόεδρος έχει νικήσει και αυτό είναι μια τραγωδία. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός πως πολλοί Ευρωπαίοι βρίσκονται σε επαφή μαζί του, προκειμένου να λάβουν μέρος στην ανοικοδόμηση της χώρας. Σίγουρα η κυβέρνησή του δεν θα έχει τη νομιμότητα που είχε στο παρελθόν, όμως θα παραμείνει στην εξουσία.

-Έχουμε καθαρή εικόνα πόσο θα κοστίσει η ανοικοδόμηση της Συρίας;
-Ακριβή στοιχεία δεν υπάρχουν γιατί δεν έχουμε ξεκάθαρη εικόνα τού τι έχει συμβεί. Ξέρουμε ότι έχει καταστραφεί το Χαλέπι ή η Χάμα, αλλά όχι ακριβώς τι συνέβη. Αυτό που ξέρουμε σίγουρα είναι πως τη μερίδα του λέοντος θα την έχει η Ρωσία και το Ιράν. Αυτό ήταν άλλωστε μέρος του «πακέτου» που πρόσφεραν προς το συριακό καθεστώς. Σταδιακά θα δούμε όμως και ευρωπαϊκές εταιρείες να αναμιγνύονται. Απούσες και από τη λύση και από την ανοικοδόμηση είναι σίγουρα οι Ηνωμένες Πολιτείες.

 

Μόνιμος πονοκέφαλος το Κουρδικό

-Συμφωνείτε με την άποψη πως το Κουρδικό είναι ένας μόνιμος πονοκέφαλος για την Άγκυρα;
-Αυτό είναι σωστό αλλά δείτε και τι έγινε με το δημοψήφισμα της 26ης Σεπτεμβρίου. Ξέρουμε πως η Τουρκία δεν πρόκειται πουθενά να δεχτεί την ύπαρξη ενός κουρδικού κράτους και θα προσπαθήσει να τους σταματήσει και στο Ιράκ και στο Ιράν. Το ίδιο ισχύει και για το Ιράν, όπου σήμαινε συναγερμός με το κουρδικό δημοψήφισμα. Η όλη κατάσταση είναι μια σκέτη ακαταστασία. Θα έλεγα πάντως πως οι Κούρδοι δεν υπολόγισαν καλά την κατάσταση και δεν συνειδητοποίησαν πως δεν ήταν η κατάλληλη χρονική στιγμή για να βάλουν μπρος το δημοψήφισμα. Πιστεύω πως θα έπρεπε να αναβάλουν μια τέτοια ψηφοφορία μέχρι να ολοκληρωθεί η μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους. Γιατί τώρα με την ανάπτυξη τόσων πολλών στρατών και ομάδων στην περιοχή, το δημοψήφισμα ήταν μια κακή ιδέα. Πρώτα πρέπει να νικηθεί το Ισλαμικό Κράτος και μετά να μιλήσουμε για ανεξαρτησία.

-Οι ΗΠΑ τελευταία προσεγγίζουν συστηματικά της Κούρδους. Με ποιο τρόπο θα επηρεαστούν οι σχέσεις της Ουάσινγκτον με την Άγκυρα;
-Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση και υποπτεύομαι πως την απάντηση την ψάχνουν και οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες. Στη θεωρία ΗΠΑ και Τουρκία είναι δύο στενοί σύμμαχοι. Πρακτικά όμως η Άγκυρα κατά καιρούς εργάζεται εναντίον των αμερικανικών και των ευρωπαϊκών συμφερόντων. Για παράδειγμα όσον αφορά το Ισλαμικό Κράτος, η Τουρκία δεν σφράγισε τα σύνορά της αφήνοντας ζωτικό χώρο στην οργάνωση και έχει διαφορές με διάφορα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ. Επίσης βρίσκεται στα μαχαίρια με πολλές ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γερμανία, η Ολλανδία και η Αυστρία και χρησιμοποιεί τις τουρκικές κοινότητες σε αυτές εναντίον τους. Και σε στρατηγικό επίπεδο εκβιάζει την Ευρώπη με αφορμή το προσφυγικό. Ανάλογα με το τι θέλουν να πετύχουν ανοίγουν ή κλείνουν την προσφυγική κάνουλα και αυτό είναι ανεπίτρεπτο. Οι ΗΠΑ θα κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για να κρατούν και τις δύο πλευρές ευχαριστημένες. Η Τουρκία είναι μια μεγάλη χώρα με ένα τεράστιο στρατό και η Ουάσινγκτον δεν θα ρισκάρει να τη χάσει. Από την άλλη όμως η Τουρκία μπορεί να ρισκάρει και να εγκαταλείψει το ΝΑΤΟ. Ήδη οι στενές της σχέσεις με τη Μόσχα και η αγορά στρατιωτικού εξοπλισμού πονοκεφαλιάζει την Ουάσινγκτον. 

-Θεωρείτε ότι είναι σοβαρό πρόβλημα για τις ΗΠΑ, η προσέγγιση της Ρωσίας και της Τουρκίας;
-Δεν είναι μόνο οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία που προβληματίζουν τις ΗΠΑ, αλλά και με το Ιράν. Γιατί σκεφτείτε ότι στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ παρέχουν στην Άγκυρα κρίσιμες, απόρρητες πληροφορίες και αυτές καταλήγουν στην Τεχεράνη ή στη Μόσχα. Κατ’ ακρίβεια η Τουρκία μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη ζημιά ως μέλος του ΝΑΤΟ, παρά αν αποφασίσει να αποσυρθεί.

 

Who is Who
Ο Μίτσελ Μπέλφερ (φώτο) είναι λέκτορας στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Metropolitan της Πράγας. Επιπλέον είναι ο πρόεδρος του Euro –Gulf Center, μιας πρωτοβουλίας που αποσκοπεί στην οικοδόμηση κοινωνικών, πολιτικών, στρατηγικών, πολιτιστικών και οικονομικών γεφυρών μεταξύ των λαών της Ευρώπης και του Αραβικού Κόλπου. Είναι κάτοχος διδακτορικού τίτλου και το ερευνητικό του ενδιαφέρον εστιάζεται στην πολιτική των χωρών του Κόλπου και τις διεθνείς σχέσεις με επίκεντρο τη Μέση Ανατολή.