Προανάκρουσμα της κοινωνικής κατάρρευσης ή της εθνικής καταστροφής είναι η ηθική κατάπτωση. Προαναγγέλλει την ατομική και συνολική διάλυση. Την εκθεμελίωση των αξιών και των ιδεολογικών δυνάμεων που θεμέλιωναν τον άνθρωπο στη διαδρομή του χρόνου και εδραίωναν την πνευματική του υπόσταση στους κυκεώνες των αντιξοοτήτων και των κινδύνων που ενέσκηπταν στο ιστορικό γίγνεσθαι.
Η χιλιόχρονη μεσαιωνική αυτοκρατορία κατέρρευσε γιατί η βυζαντινή κοινωνία αυτοκτόνησε με την άρνηση των αρχών που στήριζαν την υπαρξιακή της αυτοτέλεια και όριζαν την προοπτική της διάσταση. Εγκατέλειψε τα οράματά της που υπήρξαν ο θεμέλιος λίθος των σκοπών της από το πολιτειακό ορόσημο της ζωής της το 325 μ.Χ. Η αυτοκρατορία δεν απέτρεψε τη μεταλλαγή της ψυχής του κόσμου της και τη μετατροπή του πολίτη της σε κερδοσκοπικό μηχάνημα υποταγμένο στην ηδονοπάθεια, σε ατομικό, συμφεροντολογικό εξάρτημα, που ενεργούσε καταχθόνια για ίδιο όφελος και υποταγμένο στην ηθική αναρχία, αδιαφορώντας για την κληρονομία των πνευματικών πατέρων που νομοθέτησαν την ζωή, του Χρυσοστόμου, του Βασιλείου, του Γρηγορίου, που στερέωσαν τους θρόνους της εκκλησίας. Μέσα από τις συγγραφές του Ακροπολίτη, του Παχυμέρη, του Σφραντζή, είναι διαυγή τα αίτια της φθοράς του μακραίωνα κόσμου των Μέσων Χρόνων, τα αιτιατά της εν γένει κατάπτωσης της πολιτικής, της κοινωνικής διαφθοράς, της ατονίας της συνείδησης, των στοιχείων που συγκροτούσαν το ήθος μιας χιλιετίας. Στη χρονογραφία μαρτυρείται ο παραμερισμός της παράδοσης, η απομάκρυνση από τα ήθη, τα έθιμα και τις αξίες που πύργωναν την ακμή και τη δόξα της κοινωνίας.
Η αδιαφορία για τα κοινά ιδεώδη και τις υποχρεώσεις του πολίτη έναντι της πολιτείας και της ασφάλειας του κράτους, ήταν ο λόγος της πτώσης της Αθηναϊκής Πολιτείας. Ο Τζων Κέννεντυ θα έλεγε πως έπρεπε να ενδιαφέρονται όχι για όσα θα τους προσφέρει η πολιτεία, αλλά για όσα ώφειλαν οι ίδιοι στην πολιτεία. Ο πολίτης έπαυσε να νοιάζεται για τη δημοκρατία, το πολίτευμα της ανεπτυγμένης σοφίας. Περιφρόνησε τις αρχές και τις αξίες που ενέπνεαν την κοινωνία. Ο Ισοκράτης αριθμεί τα αρνητικά στοιχεία του γεγονότος. Το ίδιο που συνέβη και στον τραγικό επίλογο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ο άνθρωπος παρέδωσε τα προτερήματά του στο ατομικό συμφέρον. Δεν ενδιαφερόταν για το πολιτειακό σύστημα, για την κοινωνική αλληλεγγύη, την πνευματική ζωή. Καλλιέργησε τον ατομισμό σαν τ’ αγριόχορτα των αγρών που τελικά κατατρών τη σοδιά. Η Αθήνα του Περικλή, του Φειδία, του Καλλικράτη, της δημοκρατίας του Κλεισθένη, των Πλατωνικών συλλήψεων, του δραματικού μεγαλείου του Αισχύλου, του Σοφοκλή, του Ευριπίδη, εγκατέλειψε τις πηγές των εμπνεύσεων του πολιτισμού της, προδίδοντας τον εαυτό της που κληροδότησε σαν ναυάγιο στον χρόνο που σάπισε πριν συγκρουστεί στα βράχια.
Η ίδια αυτοκαταστροφή χαρακτηρίζει και τη δική μας σύγχρονη κοινωνία. Μοιάζουμε καταραμένο κληροδότημα προηγούμενων ολέθρων. Σαπίζουμε πριν ναυαγήσουμε. Ένας παραλογισμός αλλοφροσύνης μας παρασέρνει στο ανταριασμένο πέλαγος του χαμού. Ανοίγουμε πανιά στη φθορά χωρίς πυξίδα, χωρίς σωσίβια, χωρίς σκοπό. Και θα καταλήξουμε «σπασμένου καραβιού σάπια σανίδια» του ποιητικού καημού, που σάπισαν πριν καταλήξουν υπολείμματα στοιχειωμένου ναυαγίου. Γιατί παρασυρόμαστε στην απρονοησία που έσυρε στον αφανισμό την Αθηναϊκή σκέψη, στη φθορά της Βασιλεύουσας, στην Ιωνική συντέλεια. Μαγευτήκαμε από πολιτικούς κομπογιαννίτες που ανεχτήκαμε να ξεριζώνουν τις αξίες της παράδοσής μας, να διαφθείρουν τις ελπίδες μας, να καταποντίζουν τις αρχές μας, να γελοιοποιούν τα ινδάλματά μας. Ανοίξαμε τις ψυχές μας σε τσαρλατάνους που αλόγιστα θεοποιήσαμε και τους πιστέψαμε ηγέτες, μεθυσμένοι από την παραζάλη της φουσκωμένης παραμυθολογίας, του εύκολου «κρατικού» πλουτισμού και των πλανερών υποσχέσεων. Αφήσαμε τους λαοπλάνους ηνιόχους της μοίρας μας χωρίς να μετρήσουμε τις δεξιότητές τους. Εμπιστευτήκαμε ασυλλόγιστα πολιτικούς που παρίσταναν τους θαυματοποιούς και τους παντογνώστες κι ότι ενώπιόν τους στεκόταν έκθαμβη η οικουμένη! Δεν σπούδασαν πολιτική. Βλέπαμε να υποσκάπτουν την ιδεολογική μας ταυτότητα και τους χειροκροτούσαμε σαν μεσσίες, να μας παρασέρνουν στον αφανισμό και τους δοξάζαμε γίγαντες, να μας βυθίζουν στην άβυσσο και τους ζητωκραυγάζαμε φωστήρες. Να ανοίγουν στους αθώους τις πόρτες της φυλακής και συνηγορούσαμε στην καταδίκη τους. Να θρονιάζουν αδελφοφάδες και τους εγκωμιάζαμε ευεργέτες. Να αχρηστεύουν τη νεολαία μας και τους θεωρούσαμε σοφούς. Να υποσκάπτουν την ελευθερία μας και τους υμνολογούσαμε εθνάρχες. Να ανέχονται την πολεμική προπαρασκευή του εχθρού και τους θεωρούσαμε αλάθητους. Να μας προδίδουν στην αναρχία και τους χαρακτηρίζαμε σωτήρες. Ο Δημόκριτος τους κεραυνοβολούσε με το απόφθεγμα: «Πολλοί δρώντες τα αίσχιστα, λόγους αρίστους ασκέουσι»! Άνοιγαν τον τάφο της πατρίδας και τους θαυμάζαμε. Και εκ των υστέρων βλέπουμε πως ήταν οι υπαίτιοι όλων των δεινών που ενέσκηψαν εναντίον του λαού μας.
Οι πετροβολιές μας κτυπούν τα κεφάλια επί δεκαετίες αλλά μυαλό δεν βάζουμε. Επαναλαμβάνουμε αφρόνως τα σφάλματα που οφείλαμε να αναγνωρίζουμε αίτια των περασμένων εθνικών και κοινωνικών συμφορών. Διακρίνουμε την προέκταση της πορείας προς την καταστροφή, πως ο δρόμος μας οδηγεί στον γκρεμό και παραμένουμε απαθείς. Αντιλαμβανόμαστε πως τα βαποράκια των ναρκωτικών μπαίνουν λαθραία στα σπίτια και σπέρνουν τη φθορά στα νιάτα και σφυρίζουμε αδιάφορα. Αλωνίζουν στα σχολεία οι κακοποιοί, οι δολοφόνοι οργιάζουν δίπλα μας κι αδιαφορούμε. Μολύνουν και διαφθείρουν τη νεολαία μας και παραμένουμε ανάλγητοι. Η ηθική κατάρρευση συντελείται με θεατή ένα λαό αδιάφορο αλλά ένοχο!…
