Κεντρικές Φυλακές: Παράδειγμα προς μίμηση

‘Ενα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη», λέει η γνωστή ρήση, μα στην περίπτωση των φυλακών, η γυναίκα που ηγείται των φυλακών φαίνεται εκ του έργου που παρήγαγε μέχρι στιγμής πως, μαζί πάντα με την ομάδα της, μπορεί ν’ αλλάξει νοοτροπίες και να φέρει την «άνοιξη».

Άλλωστε τα τελευταία έξι χρόνια, οι Κεντρικές Φυλακές μέσα από το έργο τους έχουν καταστεί ένα πολύ σημαντικό παράδειγμα συστήματος σωφρoνισμού για πάρα πολλές χώρες αλλά και να μπει στο μικροσκόπιο… του Netflix.

Ο λόγος για την Άννα Αριστοτέλους, κεντρική φιλοξενούμενη της εκδήλωσης που διοργάνωσε ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός Oxygono, υπό τον τίτλο «Volume V: Μπορεί ένας άνθρωπος να αλλάξει τη νοοτροπία ενός λαού;»

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ανήλικη κατήγγειλε τη μητέρα της ότι της έδωσε ναρκωτικά

Η κ. Αριστοτέλους κλήθηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις του αναπληρωτή καθηγητή Δικαίου και Δικαίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, δρα Αριστοτέλη Κωνσταντινίδη, και της γράφουσας. Η συζήτηση κινήθηκε επί πέντε θεματικών ενοτήτων οι οποίες αφορούσαν όσα άλλαξαν στο σωφρονιστικό σύστημα, την ανθρωποκεντρική προσέγγιση και τις καλές πρακτικές που υιοθέτησε, τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων των κρατουμένων και εν τέλει τις δράσεις για το άνοιγμα του σωφρονιστικού συστήματος προς την κοινωνία και την ομαλή επανένταξη χωρίς το στίγμα του φυλακισμένου.

Είναι γεγονός ότι πριν από την ανάληψη των καθηκόντων της παρούσας Διεύθυνσης των φυλακών το όλο οικοδόμημα του σωφρονιστικού συστήματος βρισκόταν υπό κατάρρευση. Ο εκσυγχρονισμός αποτελούσε πλέο αδήριτη ανάγκη και μονόδρομο για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης αλλά και της προστασίας της αξιοπρέπειας των εγκλείστων στη βάση ενός ανθρωποκεντρικού μοντέλου σωφρονισμού. Στόχος της νέας Διεύθυνσης, που ανέλαβε πριν από έξι χρόνια, ήταν να αφήσει πίσω τα τιμωρητικά μοντέλα σωφρονισμού, τα οποία εκ των αποτελεσμάτων τους χαρακτηρίζονται ως αποτυχημένα.

«Οι φυλακές με τιμωρητικό σύστημα ή/και φτωχές συνθήκες διαβίωσης, έστω και εάν το κράτος διαθέτει δομές στήριξης για αποφυλακισθέντες, παρουσιάζουν πολύ υψηλό ποσοστό υποτροπής καταδίκων, το οποίο ξεπερνά το 60%, καθώς και υψηλό ποσοστό αυτοκτονιών, ενδοτμηματικής βίας και αυτοτραυματισμών», ανέφερε μεταξύ άλλων η κ. Αριστοτέλους. Σημείωσε παράλληλα ότι τα ίδια αρνητικά συμπτώματα και συνέπειες υπήρχαν και προ εξαετίας με την τότε τιμωρητική προσέγγιση, που είχε οδηγήσει στην κατάρρευση του όλου οικοδομήματος των φυλακών. Με τις συνεχόμενες αυτοκτονίες, τους καθημερινούς αυτοτραυματισμούς και απόπειρες αυτοκτονίας, τις σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων των κρατουμένων όσον αφορά στην καθημερινότητά τους, δηλαδή στερούνταν ζεστό-κρύο νερό, ρεύμα καθ’ όλο το 24ωρο, ευνοϊκές μεταχειρίσεις, ομαδικές τιμωρίες κ.ά., καθώς και τα σκάνδαλα διαφθοράς που οδήγησαν στην κατάρρευση του συστήματος.

Όπως επεσήμανε η κ. Αριστοτέλους, με την ανάληψη των καθηκόντων της μέχρι και σήμερα εφαρμόστηκαν πρακτικές όπως η εκπαίδευση στις φυλακές, τόσο σε κρατούμενους όσο και στο προσωπικό, ομοίως με το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας. Επιτράπηκε η χρήση SKYPE στους κρατούμενους για επικοινωνία με τους οικείους τους. Ανάμεσα στις αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν αφορούν στη μεταχείριση παρενδυσιακών προσώπων, των αλλοδαπών κρατουμένων, οι δράσεις για τα παιδιά των κρατουμένων, ο αθλητισμός στις φυλακές και άλλες έχουν αναγνωριστεί από το ΣτΕ και άλλους ευρωπαϊκούς οργανισμούς, όπως ο EuroPris και COPE, ως βέλτιστες πρακτικές.

Πιστεύουμε στον σωφρονισμό και στην αναμόρφωση με επίκεντρο πάντα τον άνθρωπο. Από την πρώτη στιγμή, εφαρμόσαμε την ανθρωποκεντρική προσέγγιση, καλλιεργήσαμε τον αλληλοσεβασμό και συμμορφωθήκαμε με τις διεθνείς και ευρωπαϊκές Συμβάσεις Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, τους Ευρωπαϊκούς Κανόνες Φυλακών, τις συστάσεις των υπουργών του ΣτΕ, τους Κανόνες Μαντέλα των Ηνωμένων Εθνών, τις συστάσεις της Επιτρόπου Διοίκησης και της Επιτροπής Πρόληψης των Βασανιστηρίων του ΣτΕ (CPT), δημιουργώντας ένα σύγχρονο σωφρονιστικό σύστημα, που σε αρκετές περιπτώσεις οι πρακτικές και οι διαδικασίες μας αποτελούν πρότυπο στις χώρες του ΣτΕ», ανέφερε μεταξύ άλλων η κ. Αριστοτέλους.

Οι φυλακές, όπως εξηγεί η κ. Αριστοτέλους, είναι ένας από τους τρεις τομείς της ποινικής δικαιοσύνης στον οποίο σε σύντομο χρονικό διάστημα επιτεύχθηκαν σημαντικές αλλαγές προς θετική κατεύθυνση οι οποίες καταγράφονται στις εκθέσεις των αρμόδιων επιτροπών του ΣτΕ και των Ηνωμένων Εθνών, και σε εκδόσεις του ΣτΕ που σαφώς ξεπερνούν σε αρκετές περιπτώσεις τα σύνορα της χώρας μας.

Δεν είναι τυχαίο που τα τελευταία χρόνια, διευθυντές φυλακών άλλων χωρών, λειτουργοί από υπουργεία Δικαιοσύνης αλλά και βουλευτές άλλων χωρών επισκέπτονται τις Κεντρικές Φυλακές στην Κύπρο για να ενημερωθούν και να μελετήσουν το σωφρονιστικό σύστημα που ακολουθείται. Σημαντική παρουσία ήταν οι Γερμανοί βουλευτές που για δύο συνεχόμενες χρονιές επισκέφθηκαν τις φυλακές μας στα πλαίσια εκσυγχρονισμού του σωφρονιστικού τους συστήματος για να μελετήσουν τις καλές πρακτικές.

Αξίζει να σημειωθεί πως τα μέλη της διοίκησης των Κ. Φυλακών συμμετέχουν σε διάφορες διεθνείς ομάδες εργασίας για θέματα των φυλακών. Η Άννα Αριστοτέλους επελέγη στο Δ.Σ. του Οργανισμού EuroPris ως ένα από τα 6 μέλη του, η υποδιευθύντρια Αθηνά Δημητρίου έχει επιλεγεί από την Επιτροπή Πρόληψης των Βασανιστηρίων του ΣτΕ ως expert καθώς και ως expert σε δύο working groups του EuroPris για τα παιδιά των φυλακισμένων και για τους αλλοδαπούς φυλακισμένους, εκπροσωπεί τη χώρα μας στο Συμβούλιο της Ποινολογικής Συνεργασίας του ΣτΕ, καθώς και σε διάφορες Επιτροπές των Ηνωμένων Εθνών.

Έμφαση στους νεαρούς παραβάτες

Σε ό,τι αφορά τους νεαρούς παραβάτες μέχρι 21 ετών, τα τελευταία 6 χρόνια, εφαρμόζονται όλα όσα προβλέπονται και πολύ περισσότερα από τη σχετική Σύσταση του ΣτΕ που αφορά στην κράτηση νεαρών προσώπων, τις Συστάσεις της Επιτροπής Πρόληψης των Βασανιστηρίων του ΣτΕ, καθώς και της αντίστοιχης Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην προσωπική ανάπτυξη των νεαρών κρατουμένων μέσω της εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης, αθλοπαιδιών και τεχνών, καθώς και σχετικές παρεμβάσεις από την ομάδα ψυχικής υγείας με σκοπό την ανάπτυξη ψυχο-κοινωνικών δεξιοτήτων.

Περαιτέρω, συμμετέχουν με το προσωπικό σε ευρωπαϊκά και άλλα προγράμματα στην Κύπρο και στο εξωτερικό –όπου με την αποφυλάκισή τους ταξίδεψαν για σκοπούς εφαρμογής των ευρωπαϊκών προγραμμάτων σε χώρες της ΕΕ μαζί με προσωπικό.

Ως θετικό βήμα χαρακτηρίζεται η πρόσφατη ψήφιση του νομοσχεδίου για τους νεαρούς παραβάτες μέχρι 18 ετών, των οποίων η κράτηση θα είναι το έσχατο μέτρο –και δεν θα κρατούνται στον χώρο των φυλακών σε περίπτωση που θα αποφασιστεί η κράτησή τους από το Δικαστήριο.

Τα τελευταία χρόνια, οι φυλακές έχουν ανοίξει τόσο προς την κοινωνία όσο και προς τα ΜΜΕ. Η κυρία Αριστοτέλους τόνισε ότι αυτό είναι ένα απαραίτητο βήμα ώστε η ευρύτερη κοινωνία να συνειδητοποιήσει ότι οι φυλακές είναι ένα κομμάτι της κοινωνίας ώστε να μη δημιουργούνται προβλήματα στη μετα-σωφρονιστική πορεία και επανένταξη των κρατουμένων στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Μια ολοκληρωμένη πολιτική για την επανένταξη των κρατούμενων σύμφωνα με την κ. Αριστοτέλους απαιτεί τον συντονισμό όλων των αρμόδιων φορέων.

ΑΠΑΜΒΛΥΝΣΗ ΥΠΕΡΠΛΗΘΥΣΜΟΥ

Το πρόβλημα του υπερπληθυσμού των φυλακών βρίσκεται στο μικροσκόπιο της Ad-Hoc Επιτροπής της οποίας προεδρεύει η διευθύντρια των φυλακών, Άννα Αριστοτέλους. Στο επόμενο διάστημα αναμένεται να ανακοινωθούν οι προτάσεις της επιτροπής οι οποίες θα συνάδουν με τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα εναλλακτικών μέτρων και κυρώσεων

Θέμα φιλοσοφίας, όχι μυϊκής δύναμης

Μπορεί η επικεφαλής ενός σωφρονιστικού συστήματος να αλλάξει τη νοοτροπία ενός λαού; Ο δρ Κωνσταντινίδης διαπίστωσε πως, παρόλες τις αλλαγές που έγιναν στο σωφρονιστικό σύστημα από το 2014 και μετά, το νομοθετικό πλαίσιο άλλαξε μόλις το 2019.

Απευθυνόμενος στην κ. Αριστοτέλους, ρώτησε με ποιον τρόπο επέρχεται τελικά μια αλλαγή αλλά και κατά πόσο δέχτηκε αμφισβητήσεις στο έργο της από το γεγονός ότι είναι γυναίκα.

Η κ. Αριστοτέλους επισήμανε πως η διοίκηση ενός οργανισμού δεν είναι θέμα μυϊκής δύναμης αλλά φιλοσοφίας και στόχων. Ανέφερε ότι από την αρχή το μεγαλύτερο ποσοστό του προσωπικού αγκάλιασε το όραμα για ένα σύγχρονο σωφρονιστικό σύστημα, πράγμα που έγινε και από τους κρατούμενους.

Κληθείσα να σχολιάσει κατά πόσο η νοοτροπία της Κύπρου έχει αλλάξει απέναντι στους κρατούμενους, η κ. Αριστοτέλους απάντησε πως χρειάζεται ακόμα αρκετή δουλειά ώστε η κοινωνία να αλλάξει νοοτροπία.

Εν κατακλείδι, ανέφερε ότι σίγουρα ένα μέρος της κοινωνίας άλλαξε μέσω των δράσεων τις οποίες εφαρμόζει το νέο σωφρονιστικό σύστημα, παρόλα αυτά χρειάζεται να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε κάποια πράγματα και να επικεντρωθούμε σε έναν εναλλακτικό, σύγχρονο τρόπο απονομής της δικαιοσύνης για να επέλθει η αλλαγή στη νοοτροπία της ευρύτερης κοινωνίας