Η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (post-traumatic stress disorder) πρωτοεμφανίστηκε στα διαγνωστικά εγχειρίδια των ψυχίατρων το 1980 ως απάντηση στη συμπτωματολογία των βετεράνων του πολέμου στο Βιετνάμ. Σήμερα αναγνωρίζεται ως μια διαταραχή κάτω από την ομπρέλα των Διαταραχών Συνδεόμενων με Τραύμα και Στρεσογόνους Παράγοντες (Diagnostic and Statistical Manual, DSM – 5, American Psychiatric Association, 2015). Η διάγνωση της διαταραχής μετατραυματικού στρες εφαρμόζεται σε ενήλικες, έφηβους και παιδιά άνω των 6 ετών βάσει κάποιων κριτηρίων.
• Έκθεση του ατόμου σε πραγματικό ή επαπειλούμενο θάνατο, βαρύ τραυματισμό ή απειλή της σωματικής του ακεραιότητας είτε βιώνοντας άμεσα το τραυματικό γεγονός, είτε ως μάρτυρας όταν το γεγονός συνέβαινε ή μαθαίνοντας ότι το τραυματικό γεγονός συνέβη σε άτομο του στενού οικογενειακού του κύκλου ή βίωσε επαναλαμβανόμενη ή υπερβολική έκθεση σε απεχθείς λεπτομέρειες του τραυματικού γεγονότος
• Αφού έχει συμβεί το τραυματικό γεγονός, μπορεί να παρουσιαστούν ακούσιες και επαναλαμβανόμενες ενοχλητικές μνήμες του συμβάντος, επαναλαμβανόμενα όνειρα, επαναβιώσεις όπου το άτομο νιώθει ότι ξαναζεί το τραυματικό γεγονός, έντονη ή παρατεταμένη ψυχολογική ενόχληση ή και έκδηλες φυσιολογικές αντιδράσεις
Η συγκεκριμένη διαταραχή στα παιδιά 6 ετών και μικρότερα έχει τα ίδια κριτήρια διάγνωσης, αφού η διάρκεια των συμπτωμάτων είναι τουλάχιστον 1 μήνα μετά το τραυματικό γεγονός (θάνατος, βαρύς τραυματισμός, σεξουαλική κακοποίηση κλπ) και περισσότερο από 6 μήνες με έντονη
• Κοινωνική απόσυρση
• Μειωμένη έκφραση θετικών συναισθημάτων
• Μειωμένο ενδιαφέρον για παιχνίδι ή εξωσχολικές δραστηριότητες
• Εκρήξεις θυμού / έντονη ευερεθιστότητα
• Δυσκολία συγκέντρωσης
• Διαταραχή διατροφής ή και ύπνου
• Αναβίωση της τραυματικής εμπειρίας με έντονο άγχος ή ψυχοσωματικές εκδηλώσεις
• Μειωμένα κίνητρα για μάθηση / απόσυρση από τη σχολική διαδικασία
Παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση ή μακροχρόνια παραμέληση, που έχουν βιώσει τον αιφνίδιο θάνατο αγαπημένου προσώπου λόγω τροχαίου δυστυχήματος, πνιγμού ή αυτοκτονίας, παιδιά που έχουν διαφύγει από πόλεμο ή παιδιά που βίωσαν φυσικές καταστροφές (πυρκαγιές, σεισμούς, πλημμύρες κ.λπ) είναι πολύ πιθανό να αναπτύξουν μετατραυματικό στρες μετά το συμβάν.
Στον κατάλογο σήμερα θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και τις πανδημίες όπως αυτή του κορωνοϊού (COVID-19) η οποία κυριαρχεί εδώ και τρεις μήνες στην καθημερινότητα όλης της ανθρωπότητας.
Οι συνέπειες της τραυματικής εμπειρίας είναι τόσο έντονες που καθιστούν το άτομο ως διαγνωσμένο με «διαταραχή». Η εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στον κόσμο γύρω του ταράσσεται όπως και το αίσθημα ασφάλειας, σιγουριάς, προστασίας, προσωπικής ακεραιότητας. Ουσιαστικά η διαταραχή μετατραυματικού στρες προκαλείται από ένα βίαιο συμβάν το οποίο αποτελεί «Πίεση» στην ψυχική ισορροπία του ατόμου. Και όταν ένα άτομο είναι «πιεσμένο», οι αντιδράσεις στο σπίτι, στη δουλειά ή στο σχολείο μπορεί να μην είναι προβλέψιμες ή διαχειρίσιμες.
Η διάγνωση είναι δύσκολη και μπορεί να πάρει χρόνο αφού πολλοί άνθρωποι δεν εκδηλώνουν τα πιο πάνω συμπτώματα στην αρχή του τραυματικού βιώματος ή αν τα εκδηλώνουν, δεν μιλούν για αυτά και τα κρύβουν από τους οικείους τους ή τους ειδικούς ψυχικής υγείας (ψυχολόγους, συμβούλους, ψυχιάτρους κ.λπ). Συχνά εμφανίζονται συνωδά συμπτώματα όπως ενοχές και τύψεις σε σχέση με το τραυματικό συμβάν, παρορμητική ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, σωματική ενόχληση, κοινωνική απόσυρση, ειδική φοβία, άγχος και άλλα δευτερογενή συμπτώματα. Λανθασμένα δίνεται τότε έμφαση σε αυτά τα συμπτώματα και δεν αντιμετωπίζεται το πρωτογενές τραύμα το οποίο και οδηγεί στη διαταραχή μετατραυματικού στρες.
Επειδή η πανδημία του κορωνοϊού έχει επηρεάσει και συνεχίζει να επηρεάζει όλον τον κόσμο ανεξαρτήτου ηλικίας, φυλής, πολιτικής, πολιτιστικής ή θρησκευτικής ομάδας, δεν μπορούμε να προβλέψουμε ακριβώς τις διαστάσεις των επιπτώσεων που θα έχει στα παιδιά, στους γονείς τους, στα άτομα τρίτης ηλικίας, στα άτομα με αναπηρίες, στα άτομα με ήδη βεβαρημένο ιατρικό ή ψυχιατρικό ιστορικό, στα άτομα με μεταναστευτική βιογραφία και σε άλλες ομάδες υψηλού ή όχι κινδύνου. Μια πανδημία μετατραυματικού στρες θα είναι εξίσου προβληματική με την πανδημία του κορωνοϊού.
Η συνεχής έκθεση σε τηλεοπτικές εκπομπές, οι συζητήσεις με κύριο θέμα την πανδημία του κορωνοϊού παρουσία όλων των μελών της οικογένειας χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη την ηλικία και το γνωστικό στάδιο ανάπτυξης του κάθε μέλους, η επικέντρωση στο θέμα θάνατος και αρρώστια, επιβαρυντικοί παράγοντες όπως οικονομικά και σχεσιακά θέματα που προβλημάτιζαν ούτως ή άλλως την οικογένεια, θέματα ασφάλειας της υγείας του καθενός, η κοινωνική απομόνωση και η προσπάθεια να επιβιώσουμε συναισθηματικά και ψυχικά μένοντας στο σπίτι, όχι επειδή το επιλέγουμε αλλά επειδή μας έχει επιβληθεί λόγω της πανδημίας, είναι παράγοντες προς αποφυγήν για να μειώσουμε το άγχος και να βγούμε από την εμπειρία αυτή ψυχικά υγιείς.
*Λειτουργός Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας.
