Στις αρχές του εικοστού αιώνα κυκλοφορήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής μια σειρά θεολογικών βιβλίων με γενικό τίτλο The Fundamentals. Από τον τίτλο αυτό προέκυψε ο όρος Φονταμενταλισμός και προσδιορίστηκε το περιεχόμενό του ως θρησκευτικής νοοτροπίας, η οποία με διάφορες παραλλαγές μπορεί να εμφανισθεί σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο. Με τα βιβλία αυτά μια μερίδα του αμερικανικού Προτεσταντισμού προσδιόρισε τη στάση της έναντι του σύγχρονου κόσμου. Η ανάγκη αυτή προέκυψε λόγω της δυσκολίας της συγκεκριμένης προτεσταντικής κίνησης να αναμετρηθεί με τις προκλήσεις της εποχής της. Έτσι, προτιμήθηκε η πλέον εύκολη επιλογή: η επιστροφή στο παρελθόν και η προσκόλληση στην τυπολατρία.
Κύρια, μεταξύ άλλων, γνωρίσματα του Φονταμενταλισμού είναι τα εξής: Πρώτον, ο φοβισμένος και περίκλειστος εαυτός. Ο φονταμενταλιστής φοβάται να αναμετρηθεί με τον αληθινό εαυτό του, να ανιχνεύσει τα βαθύτερα κίνητρα της συμπεριφοράς του, να προβεί σε κριτικό αναστοχασμό. Και τούτο γιατί δεν θέλει να βιώνει επώδυνα διλήμματα και επίπονους προβληματισμούς. Ως εκ τούτου υποτάσσεται σε κάποιον «γκουρού», του οποίου μετατρέπεται σε άβουλο οπαδό και ενθουσιώδη χειροκροτητή.
Δεύτερο γνώρισμα του Φονταμενταλισμού είναι η αντικοινωνική νοοτροπία. Ο φονταμενταλιστής αισθάνεται ως απειλή κάθε βιολογική ή πολιτισμική διαφορά, κατά συνέπειαν αυτή πρέπει να εκλείψει. Έτσι, τον διακρίνουν η αδυναμία διαλόγου, η εχθρότητα προς τους άλλους και η απόδοση σε αυτούς όλων των κακών του κόσμου. Η μανιχαϊστική λογική του φονταμενταλιστή θεωρεί την ετερότητα ως κίνδυνο για την ταυτότητά του, γι᾽ αυτό και οι θεωρίες συνωμοσίας επιστρατεύονται για να δικαιολογήσουν την απορριπτική του αλλοφοβία.
Τρίτον, ο φονταμενταλιστής υποπτεύεται κάθε επιστημονική εξέλιξη. Προπάντων οι νέες τεχνολογικές εξελίξεις υπηρετούν ένα και μοναδικό σκοπό: τη χειραγώγηση της όλης ανθρωπότητας από τις «σκοτεινές δυνάμεις». Μοναδικός σκοπός της ανακάλυψης ενός καινούργιου τεχνολογικού προϊόντος θεωρείται εκ προοιμίου η αποξένωση των ανθρώπων και η αλλοτρίωση της κοινωνίας. Τα ανωτέρω γνωρίσματα του Φονταμενταλισμού συμπλέκονται και συνυπάρχουν με το πρωταρχικό: Τον απάνθρωπο Θεό. Προβάλλοντας στον Θεό τις δικές του έσωθεν ανασφάλειες και έξωθεν φοβίες, ο φονταμενταλιστής φαντάζεται έναν Θεό που το μόνο το οποίο τον ευχαριστεί είναι ο βασανισμός των ανθρώπων. Ο Θεός οργίζεται όταν οι άνθρωποι αποτυγχάνουν ή δεν θέλουν να εκτελέσουν πάραυτα τις οδηγίες του, γι᾽ αυτό και τους τιμωρεί ανηλεώς: πότε με σεισμούς, πότε με πολέμους, πότε με πανδημίες, πότε με ασθένειες. Ο τρομερός αφέντης Θεός παιδαγωγεί τον ανυπάκουο δούλο του μέσω κακουχιών και δυστυχίας. Η πονοθηρία του μαζοχιστή ανθρώπου είναι η άλλη όψη της τρομολαγνείας του σαδιστή Θεού του.
Ο φονταμενταλιστικός Προτεσταντισμός προβάλλεται σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω των ούτω καλούμενων «τηλευαγγελιστών». Είναι οι εκπρόσωποι του φονταμενταλιστικού κινήματος που χρησιμοποιούν τα διάφορα μέσα επικοινωνίας για να εμπεδώσουν τις θέσεις τους στο ευρύ κοινό. Ο λόγος τους διακρίνεται από επιθετικότητα έναντι των άλλων, συνεχή προφητολογία και την εκδοχή των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής ως του «περιούσιου λαού» του Θεού. Ο Θεός έχει αναθέσει στις Ηνωμένες Πολιτείες να εκπολιτίσουν τον κόσμο, να μεταφέρουν σε κάθε πλάτος και μήκος της γης τη δική τους κοσμοθεωρία, συνεπώς, τα πάντα, από παιγνίδια μέχρι γεωστρατηγικές κινήσεις, ερμηνεύονται υπό το πρίσμα της ηγεμονίας της χώρας αυτής και της πρωτοκαθεδρίας που της πρέπει. Και επειδή, κατά την αντίληψή τους, η τελική σύγκρουση φονταμενταλιστών και αντίχριστου θα γίνει στο Ισραήλ, η Μέση Ανατολή και ο ευρύτερος γεωγραφικός της χώρος καταλαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος στις σχετικές προφητείες.
Οι πιο πάνω φονταμενταλιστικές αντιλήψεις δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με την ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Συνεπώς, η υιοθέτηση και προβολή τους όχι μόνο δεν αποτελεί τη «γνήσια» Ορθοδοξία, αλλά απεναντίας συνιστά άκριτη μίμηση ενός ανορθόδοξου θρησκευτικού μορφώματος. Τον προτεσταντικό Φονταμενταλισμό υιοθετούν οι όπου γης θρησκόληπτοι, οι μίζεροι διαστρεβλωτές και συκοφάντες του χαρμόσυνου μηνύματος του χριστιανικού ευαγγελίου. Δίχως να υποψιάζονται ότι, εντέλει, αποτελούν όψιμους μεταπράτες ενός θρησκευτικού φαινομένου που ο ίδιος ο Χριστός αποδοκίμασε και συγκρούστηκε μαζί του.
*Ιδρυτικό Μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας και Καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου.
