Δικηγόροι βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα, και όχι αδίκως, λόγω εμπλοκής τους στο πρόγραμμα των πολιτογραφήσεων, αλλά και στα Pandora Papers. Αρκετά δικηγορικά γραφεία ερευνώνται από την Αστυνομία και ο Παγκύπριος Δικηγορικός Σύλλογος δεν έμεινε απαθής. Διόρισε δύο εξωτερικούς συμβούλους – εξεταστές για απάτες και αναμένεται το πόρισμα από την έρευνα για δύο δικηγορικά γραφεία σε ό,τι αφορά εμπλοκή τους στα Pandora Papers.

Η εκπρόσωπος Τύπου, μέλος του Συμβουλίου του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου (ΠΔΣ) και πρόεδρος Επιτροπής Νέων Δικηγόρων του ΠΔΣ Τζιώρτζια Παναγιώτου – Κωνσταντίνου, σε συνέντευξή της στον «Φ» με αφορμή έρευνα για τους νέους δικηγόρους, τονίζει ότι όπου αποδειχτεί παράβαση από μέλη του Δικηγορικού Συλλόγου επιβάλλονται ποινές. 

Η ίδια καταθέτει τις απόψεις της για τη μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης που άργησε. Τονίζει την αναγκαιότητα να παραμεριστούν μικροκομματικά συμφέροντα υπογραμμίζοντας ότι τώρα είναι η ώρα της ευθύνης για όλους και ειδικά από τα πολιτικά κόμματα για να προχωρήσει η μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης. Αναλύει τα πορίσματα έρευνας που δείχνουν τους νέους δικηγόρους να είναι έρμαιο των εργοδοτών τους. Στην έρευνα καταγράφεται ότι η μεγάλη πλειοψηφία των νέων δικηγόρων αμείβεται με μηνιαίο μισθό μεταξύ 800-1.000 ευρώ ενώ ένα 6% με μισθό κάτω των 800 ευρώ. Οι νέοι δικηγόροι αγωνιούν για το συνταξιοδοτικό τους και τη βιωσιμότητα του Ταμείου Συντάξεως των Δικηγόρων.

-Πρόσφατα διενεργήθηκε έρευνα για τους νέους δικηγόρους. Ποια είναι τα κυριότερα αποτελέσματα που κατέδειξε;

– Η έρευνα διεξήχθη με πρωτοβουλία της Επιτροπής Νέων Δικηγόρων του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου, της οποίας έχω την τιμή να προεδρεύω και με την ανιδιοτελή επιστημονική συνεισφορά του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Σκοπός της έρευνας ήταν να σφυγμομετρήσει και να καταγράψει τις αντιλήψεις των νέων δικηγόρων της Κύπρου (μέχρι 10 χρόνια άσκησης δικηγορίας) οι οποίοι ανέρχονται περίπου στους 2500. Η Επιτροπή Νέων Δικηγόρων του ΠΔΣ έχει αρχίσει την εξέταση των ευρημάτων της έρευνας και θα υποβάλει πολύ σύντομα την εισηγητική έκθεσή της στο Συμβούλιο του ΠΔΣ ούτως ώστε να αποφασιστούν περαιτέρω ενέργειες και δράσεις. 

Να αναφέρω ότι είχαμε ευρύτατη συμμετοχή -άνω των 400 ερωτηματολογίων. Το δείγμα σε υψηλά ποσοστά απάντησε αρνητικά στις περισσότερες από τις ερωτήσεις που αφορούσαν περιστατικά κακοποιητικής συμπεριφοράς. Το 44% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι έχει βιώσει δυσμενή διάκριση στην εργασία του λόγω φύλου ή λόγω κοινωνικο-οικονομικού υποβάθρου. Το 13% των ανδρών δικηγόρων ανέφερε ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός υπήρξε η αιτία δυσμενούς διάκρισης, ενώ σεξουαλική παρενόχληση απάντησε ότι έχει βιώσει γύρω στο 9% του συνολικού δείγματος. Ένα ποσοστό 42% των ερωτηθέντων περίπου ανέφερε ότι έχει υποστεί ηθικά παρενοχλητική/παραβιαστική συμπεριφορά (mobbing) στον χώρο εργασίας. Ιδιαίτερα ανησυχητικό όμως είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία όσων παρείχαν θετική απάντηση στα πιο πάνω, δεν προχώρησαν με καταγγελία του περιστατικού. Όσον αφορά τα μισθολογικά, η μεγάλη πλειοψηφία αμείβεται με μηνιαίο μισθό μεταξύ 800-1000 ευρώ ενώ ένα 6% με μισθό κάτω των 800 ευρώ. Στην υψηλότερη μισθολογική κλίμακα υπάρχει μια σαφής διαφορά υπέρ των ανδρών δικηγόρων. Επίσης, δεν προκύπτει από την έρευνα γενικευμένο πρόβλημα «εκμετάλλευσης» των νέων δικηγόρων για εκτέλεση προσωπικών εργασιών αντί για άσκηση εργασιών δικηγορικής φύσης. Είναι τέλος προφανές ότι οι νέοι δικηγόροι αγωνιούν για το συνταξιοδοτικό τους, αλλά και τη βιωσιμότητα του Ταμείου Συντάξεως των Δικηγόρων.

-Ένα καθόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό των ερωτηθέντων έχει δηλώσει ότι βίωσε δυσμενή διάκριση στην εργασία του λόγω φύλου. Πώς το ερμηνεύετε;

– Το 44% των ερωτηθέντων έχει δηλώσει ότι έχει βιώσει δυσμενή διάκριση στην εργασία του λόγω φύλου, με το 51,2% των γυναικών που συμμετείχαν να απαντά θετικά στη συγκεκριμένη ερώτηση. Υψηλό σχετικά είναι και το ποσοστό των ερωτηθέντων που αντιμετώπισαν περιστατικό δυσμενούς διάκρισης λόγω κοινωνικο-οικονομικού υποβάθρου. Ένα ποσοστό κοντά στο 7% ανέφερε ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός του υπήρξε η αιτία δυσμενούς διάκρισης. Η συντριπτική πλειοψηφία του 97,5% δεν κατήγγειλε ποτέ το περιστατικό. Όλα αυτά καταδεικνύουν την προβληματική σημερινή εργασιακή κουλτούρα και συνθήκες. Η καταγγελία σε πρώτη φάση και ακολούθως η λογοδοσία είναι το αντίδοτο σε τέτοιες συμπεριφορές, και προς αυτή την κατεύθυνση θα στοχεύσουμε. 

-Ένα αξιοσημείωτο ποσοστό νέων δικηγόρων δήλωσαν ότι βίωσαν σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας από τον εργοδότη ή τον προϊστάμενό τους…

– Ναι, γύρω στο 9% του συνολικού δείγματος. Το 93% περίπου των ερωτηθέντων δεν κατήγγειλε ποτέ το περιστατικό. 

– Με αυτά τα δεδομένα πλέον, πώς θα προχωρήσετε;

– Η εφαρμογή ενός αποτελεσματικού μηχανισμού καταγγελίας είναι κάτι που με απασχολεί ιδιαίτερα. Χωρίς αυτό, συντηρείται και προάγεται η παραβατική κουλτούρα, αφού χωρίς καταγγελία δεν υπάρχει ούτε τιμωρία. Μέσω της έρευνας έχουμε πλέον μια σαφή εικόνα της πραγματικότητας, γνωρίζουμε που εντοπίζονται τα μεγαλύτερα προβλήματα και ποιες είναι οι προτεραιότητες. Τώρα ήρθε η ώρα να υιοθετήσουμε καινοτόμες πρακτικές και ορθά πρωτόκολλα με στόχο να εξαλείψουμε παντός είδους διακρίσεις και να διασφαλίσουμε στην πράξη συνθήκες ισότητας και ίσων ευκαιριών, με σεβασμό στην εργασιακή ποικιλότητα και στη διαφορετικότητα χωρίς αποκλεισμούς. Οι νέοι δικηγόροι, ως νέοι εργαζόμενοι επιστήμονες και συλλειτουργοί της δικαιοσύνης, είναι ο καθρέφτης του αύριο.  

-Η εμπιστοσύνη του κοινού προς τους δικηγόρους έχει κλονισθεί λόγω της εμπλοκής δικηγόρων σε υποθέσεις πολιτογραφήσεων (βίντεο Al Jazeera). Τι προτίθεται να πράξει ο ΠΔΣ για αναστροφή του κλίματος αυτού;

– Η αναστροφή του κλίματος αποτελεί σίγουρα ένα δύσκολο εγχείρημα για ένα εποπτικό όργανο όπως ο ΠΔΣ με μεγάλο σώμα εποπτευομένων (άνω των 6500) και σίγουρα δεν θα επιτευχθεί με λόγια και υποσχέσεις. Απαιτούνται διαχρονικά αξιόπιστες αλλά και συνεχείς δράσεις από τον ΠΔΣ. Γι’ αυτό και το νέο Συμβούλιο του ΠΔΣ δεν ολιγώρησε μετά τον καταρτισμό του πέρσι σε σώμα. Ανάμεσα σε πληθώρα ενεργειών, προχώρησε αμέσως και στο διορισμό δύο εμπειρογνωμόνων fraud examiners ως εξωτερικούς συνεργάτες, για διευκόλυνση διεκπεραίωσης των εποπτικών μας καθηκόντων, τόσο με περαιτέρω εκπαίδευση του μόνιμου προσωπικού στο τμήμα εποπτείας, αλλά και με συνδρομή στην άμεση διερεύνηση συγκεκριμένων υποθέσεων που αφορούσαν μεταξύ άλλων και τις πολιτογραφήσεις. 

Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: Ο ΠΔΣ επιδεικνύει μηδενική ανοχή στην οποιαδήποτε διαπιστωθείσα έκνομη ενέργεια οποιουδήποτε μέλους του. Διότι στο τέλος της ημέρας, τέτοιες καταγγελίες που αφορούν έστω και μεμονωμένο αριθμό δικηγόρων, πλήττουν γενικότερα το λειτούργημά μας, την εικόνα και την αξιοπιστία μας. 

Τα μικροκομματικά συμφέροντα δεν πρέπει να στέκονται εμπόδιο στην πρόοδο της χώρας

-Οι δικηγόροι ενεπλάκησαν στις συζητήσεις για τη μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης. Πού βρίσκονται τα πράγματα και πόσο αργήσαμε στο να αλλάξουμε το σύστημα απονομής ώστε να γίνει πιο αποτελεσματικό;

– Δικαιοσύνη που αργοπορεί είναι άρνηση δικαιοσύνης, είπε κάποτε ο Γλάδστων. Αδιαμφισβήτητα, με την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης θα ενισχυθεί λειτουργικά και θεσμικά το Κράτος Δικαίου και θα βελτιώσουμε σημαντικά το σύστημα απονομής της Δικαιοσύνης. Η μεταρρύθμιση, μετά από χρόνια προσπαθειών, βρίσκεται πλέον σε τελικό στάδιο και ευελπιστώ πως τα σχετικά νομοσχέδια θα εγκριθούν και από τη Βουλή των Αντιπροσώπων πολύ σύντομα. Ο δρόμος των μεταρρυθμίσεων και της προόδου είναι μια δυναμική εξελικτική διαδικασία που απαιτεί στοχοπροσήλωση, τόλμη, υπευθυνότητα αλλά και διανοητική ευελιξία.  Όπως για κάθε μεγάλη μεταρρύθμιση, χρειάζεται και εδώ έμπρακτος ζήλος και βούληση από όλους τους εμπλεκόμενους, ειδικά από τα πολιτικά κόμματα, και ανοικτός διάλογος για να ξεπεραστούν τα όποια κωλύματα έχουν εναπομείνει. Τα μικροκομματικά συμφέροντα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να στέκονται εμπόδιο για την πρόοδο της χώρας, ειδικά στο θεμελιώδη αλλά και τρωθέντα πυλώνα της Δικαιοσύνης. Τώρα είναι η ώρα της ευθύνης για όλους και ειδικά από τα πολιτικά κόμματα. 

-Πόσο έτοιμοι είναι σήμερα οι δικηγόροι για εφαρμογή της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης και του συστήματος i-justice;

– Κατ’ αρχάς, τα δικηγορικά γραφεία απέδειξαν ότι διαθέτουν τη γνώση και τα σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία για να ανταπεξέλθουν στις σύγχρονες απαιτήσεις, κάτι που διαφάνηκε μέσα από τις πρωτόγνωρες συνθήκες που επέβαλε η πανδημία. Αντίθετα, η Πολιτεία δυστυχώς πιάστηκε ανέτοιμη. Τα περιοριστικά διατάγματα επηρέασαν τη φυσική παρουσία των δικηγόρων αλλά και την ίδια την λειτουργία των δικαστηρίων. Αυτό, σε συνδυασμό με το ότι δεν υπήρχε ήδη σύστημα ηλεκτρονικής δικαιοσύνης στη χώρα μας, μεγιστοποίησε τα προβλήματα στην λειτουργική δικαιοσύνη.

Για  το i-justice, ο ΠΔΣ ανέλαβε την εκπαίδευση των δικηγόρων σε μία πρωτοφανή συνάντηση zoom στην οποία συμμετείχαν πέραν των 800 δικηγόρων και ακολούθησαν και ακολουθούν παροχή βοήθειας σε δικηγόρους σε τοπικό επίπεδο. Με απόφαση του ΠΔΣ, οι Τοπικοί Σύλλογοι διόρισαν κατά τόπους δικηγόρους εμπειρογνώμονες. Για καινοτόμες νομοθεσίες και μεταρρυθμίσεις ο ΠΔΣ διοργανώνει εκπαιδευτικά σεμινάρια υψηλού επιπέδου και οι δικηγόροι τυγχάνουν διαρκούς εκπαίδευσης. Το ίδιο έγινε και στα θέματα της μεταρρύθμισης και τεχνολογίας και θα ξαναγίνει μέχρι και την ομαλή εφαρμογή του e-justice, που θα συμπεριλαμβάνει και διαδικτυακές δικαστικές διαδικασίες. Φυσικά, όπως συμβαίνει σε κάθε μεγάλη αλλαγή, χρειάζεται χρόνος για πλήρη εξοικείωση και προσαρμογή των δικηγόρων με το i-justice, έως ότου παύσει η εναλλακτική δυνατότητα φυσικής καταχώρισης.

Ο ΠΔΣ αύξησε τον εποπτικό του έλεγχο

-Δικηγορικά γραφεία έχουν εμπλακεί στο θέμα των πολιτογραφήσεων ξένων επενδυτών. Αυτό από μόνο του δεν είναι επιλήψιμο. Ωστόσο, κάποιες περιπτώσεις ερευνώνται ποινικά από την Αστυνομία, όπως και τα δύο γραφεία που εμπλέκονται στα Pandora Papers. Ποια μέτρα λαμβάνει ο ΠΔΣ για τους εμπλεκόμενους;

– Ο ΠΔΣ όχι μόνο δεν υπνώττει σε σχέση με τον ρυθμιστικό του ρόλο, αλλά αντίθετα, ειδικά τον τελευταίο χρόνο, έχει λάβει συγκεκριμένα πρακτικά μέτρα και θα συνεχίσει με στοχευμένες ενέργειες αξιολογώντας την κατάσταση διαρκώς. Οι θεσμοί οφείλουν να στέκονται στο ύψος τους, ενεργώντας φυσικά ο καθένας στο πλαίσιο των δικών του αρμοδιοτήτων. Διαφορετικά χάνουν το σεβασμό της κοινωνίας. Γι’ αυτό και ως ΠΔΣ οφείλαμε να εκσυγχρονίσουμε ποιοτικά τον εποπτικό μας έλεγχο και να ενεργήσουμε άμεσα.

Ως ΠΔΣ, έχουμε την ευθύνη διεξαγωγής εποπτικού ελέγχου σε ένα πολύ μεγάλο αριθμό εποπτευομένων που περιλαμβάνει δικηγόρους, δικηγορικές εταιρίες και ΕΠΔΥ. Για τις υπό έρευνα πολιτογραφήσεις έχουν ολοκληρωθεί, εδώ και καιρό, όλες οι επιτόπιες έρευνες μας και ως Συμβούλιο εξετάζουμε επί τακτικής βάσης τις εκθέσεις των λειτουργών μας και προχωρούμε σε κατηγορητήρια και ποινές όπου αποδειχθεί παράβαση.

Δεδομένης της επιθετικής εξέλιξης του εγκλήματος ανά το παγκόσμιο, το διεθνές εποπτικό ρυθμιστικό πλαίσιο μέσα από συνεχείς αναβαθμίσεις διεξάγει ένα αγώνα δρόμου ή καλύτερα ένα μαραθώνιο. Προς τούτο, αποκτήσαμε πρόσφατα ειδικά λογισμικά συστήματα κορυφαίας τεχνολογίας και συνεργαζόμαστε πλέον με εμπειρογνώμονες, εξειδικευμένους ως fraud examiners, σε περιπτώσεις όπου αυτό κριθεί απαραίτητο. Επίσης, σε συμμόρφωση με την έκθεση της MONEYVAL του 2019, έχουμε πλέον συνεργασία με τον ΣΕΛΚ και την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς αναφορικά με ανταλλαγή συγκεκριμένων πληροφοριών. Η εκπαίδευση των λειτουργών μας, προσφάτως και στον τομέα των virtual assets και cryptocurrencies, οδήγησε σε αναθεώρηση των παραμέτρων του ελέγχου μας προς αυτή την κατεύθυνση. 

Αναφορικά με τα Pandora Papers, είχαν δοθεί άμεσα οδηγίες στο τμήμα εποπτείας για διενέργεια νέων εποπτικών ελέγχων. Με την ολοκλήρωση των επιτόπιων ερευνών, αναμένουμε πλέον τις εκθέσεις των λειτουργών μας και κατόπιν θα γίνει περαιτέρω εξέταση από το Συμβούλιο, αναλόγως των ευρημάτων. 

Όσον αφορά τις πολιτογραφήσεις, σωστά επισημάνατε πως επρόκειτο για μια νόμιμη υπηρεσία και δεν πρέπει να στοχοποιούνται a priori όσοι παρείχαν νόμιμα και νομότυπα υπηρεσίες σε σχέση με αυτό. Η συμβολή του προγράμματος στην κυπριακή οικονομία είναι αδιαμφισβήτητη, ειδικά αμέσως μετά την εκτεταμένη χρηματοπιστωτική κρίση του 2013. Όμως η κατάχρηση του προγράμματος από κάποιους, έστω λίγους, προκάλεσε αδιαμφισβήτητη ζημιά στη διεθνή επιχειρηματική και επενδυτική εικόνα της χώρας. 

Όλα αυτά ενώ η Κύπρος ως δικαιοδοσία έχει συμμορφωθεί πλήρως με τις διεθνείς και ευρωπαϊκές υποχρεώσεις της, τα τελευταία χρόνια. Ως χώρα έχουμε επανειλημμένα αξιολογηθεί θετικά από την MONEYVAL και βρισκόμαστε πλέον στις white lists των διεθνών οίκων. Επίσης, έχουμε λάβει πρόσθετα μέτρα βάσει των παρατηρήσεων της Εθνικής Αξιολόγησης Κινδύνου (National Risk Assessment) του 2018, με τελευταίο πρόσθετο μέτρο τη δημιουργία μητρώου πραγματικών δικαιούχων από τον Έφορο Εταιρειών και την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς Κύπρου, ενισχύοντας τη διαφάνεια και εντείνοντας ποιοτικά τον εποπτικό έλεγχο. Εντούτοις, όπως συμβαίνει εξάλλου σε όλους τους τομείς, κάποιες μεμονωμένες παραβατικές περιπτώσεις δύνανται να στιγματίζουν μια καθολική και αξιόλογη προσπάθεια.

Όνειδος για τη Δικαιοσύνη τα κτήρια των Επ. Δικαστηρίων

– Σε πρόσφατη δημοσιογραφική διάσκεψη του ΠΔΣ έγινε εκτεταμένη αναφορά στην ανάγκη για αναβάθμιση του επαγγέλματος του δικηγόρου ως λειτουργού Δικαιοσύνης. Από πού απορρέει η ανάγκη αυτή, τι βήματα έγιναν ήδη και τι βήματα πρέπει να γίνουν;

– Θεσμικά, ο δικηγόρος είναι συλλειτουργός της Δικαιοσύνης και βασικός πυλώνας στο Κράτος Δικαίου. Για την αναβάθμιση του λειτουργήματος του δικηγόρου, κινούμαστε τόσο με οριζόντιες όσο και με κάθετες δράσεις. Από τη μια δηλαδή προχωρούμε με ενέργειες για να ανακτήσουμε την εμπιστοσύνη της κοινωνίας στο λειτούργημα του δικηγόρου, και από την άλλη με ενέργειες που στόχο έχουν να παρέχουμε εκπαιδευτική, επιστημονική και επαγγελματική στήριξη προς τα μέλη μας. Και εδώ ακριβώς εντάσσεται και η πρωτοβουλία προς τους νέους δικηγόρους. Ταυτόχρονα στοχεύουμε και στην  συνεχή επιμόρφωσή του δικηγόρου, τη βελτίωση των σχέσεων του με το δικαστικό σώμα επιλύοντας επί μέρους καθημερινά προβλήματα. Επίσης, για πρώτη φορά στην ιστορία του ο ΠΔΣ έχει υιοθετήσει πλαίσιο Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, με δράσεις προς την κοινωνία και έχει συνάψει συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας στα πλαίσια ενός προγράμματος «Νομικού Γραμματισμού» στην δημοτική και μέση εκπαίδευση. 

Όσον αφορά το κεφαλαιώδους σημασίας ζήτημα της εποπτείας,  έχουμε εκσυγχρονίσει τον τρόπο εποπτείας τόσο για επιμόρφωση των μελών μας, όσο και για πρόληψη και καταστολή. 

Συμμετέχουμε επίσης ενεργά στις προσπάθειες βελτίωσης των κάκιστων δικαστηριακών κτηριακών εγκαταστάσεων, ειδικά στη Λευκωσία, γιατί η σημερινή κτηριακή κατάσταση των επαρχιακών δικαστηρίων, αποτελεί όνειδος για την Κυπριακή Δικαιοσύνη. Επιπρόσθετα, η εφαρμογή των νέων Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας θα αναβαθμίσει κατά πολύ την ποιότητα παροχής υπηρεσιών των δικηγόρων αφού μεταξύ άλλων προβλέπεται και ότι καμία υπόθεση δεν θα οδηγείται στο δικαστήριο αν δεν έχει πιθανότητες επιτυχίας. Δεν μπορώ επίσης να μην αναφερθώ στον ουσιαστικό και ενεργό ρόλο μας ως ΠΔΣ στη συνολική προσπάθεια μεταρρύθμισης της δικαιοσύνης και του δικαιϊκού μας συστήματος, που αποτελεί σταθμό στην ιστορία του τόπου. Ήρθε η ώρα η Πολιτεία να αυξήσει τον συνολικό προϋπολογισμό για τη Δικαιοσύνη για περαιτέρω ενίσχυση του Κράτους Δικαίου, οργανικά και λειτουργικά. Σε ένα Κράτος Δικαίου, η Δικαιοσύνη δεν μπορεί να είναι ο φτωχός συγγενής.