«Οι συνθήκες είναι υπερπλήρεις, οι άνθρωποι είναι ανήσυχοι καθώς περιμένουν να διεκπεραιωθούν σωστά οι αιτήσεις ασύλου τους», είπε η  επικεφαλής Προστασίας της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, GillianTriggs, αφού συνομίλησε την περασμένη Τρίτη 20 Απριλίου 2021 με αιτητές ασύλου στο πρώτο και βασικό κέντρο υποδοχής αιτητών ασύλου Πουρνάρα στην Κοκκινοτριμιθιά. Το κέντρο εγκαταστάθηκε το 2014 για να λειτουργεί ως χώρος υποδοχής έκτακτης ανάγκης για περίπου 400 άτομα και επεκτάθηκε στη συνέχεια για να φιλοξενεί μέχρι και 1000 άτομα, ενώ σήμερα φιλοξενεί περισσότερα από 1600(!) άτομα.

«Είναι μια δύσκολη κατάσταση για όλους και ζητάμε υπομονή και ανοχή στις ανάγκες των ανθρώπων που ζητούν προστασία από τη βία και τις διώξεις» πρόσθεσε η Αυστραλέζα αξιωματούχος της UNHCR που επισκέφθηκε αυτή τη βδομάδα την Κύπρο και συζήτησε με κυβερνητικά στελέχη, με εκπροσώπους μη κυβερνητικών οργανώσεων αλλά και με τους ίδιους τους πρόσφυγες τα προβλήματα σε θέματα πρόσβασης στο άσυλο και βελτίωσης των συνθηκών υποδοχής των αιτητών ασύλου. Στη διάρκεια της τετραήμερης επίσκεψης της  που άρχισε την περασμένη Δευτέρα 19 Απριλίου και ολοκληρώθηκε την Πέμπτη, η Gillian Triggs συναντήθηκε με τον υπουργό Εσωτερικών Νίκο Νουρή και με τον γενικό διευθυντή του υπουργείου Εξωτερικών Κορνήλιο Κορνηλίου, ενώ συνομίλησε μέσω τηλεδιάσκεψης με την υπουργό Εργασίας Ζέτα Αιμιλιανίδου. 

 Η Βοηθός Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες σε θέματα Προστασίας είπε ότι  «ανησυχούμε ιδιαίτερα για τα 200 παιδιά που βρίσκονται στο κέντρο Πουρνάρα, το 50% των οποίων είναι ασυνόδευτα, αφού χρειάζονται συγκεκριμένες ρυθμίσεις για τη φροντίδα τους και θα πρέπει να διαχωριστούν από τους ενήλικες». Η κυρία Triggs ανέφερε ότι «είχαμε ειλικρινείς και εποικοδομητικές συζητήσεις με την κυβέρνηση στα θέματα αυτά και μας έχουν ενθαρρύνει πολύ οι δεσμεύσεις που έχουμε λάβει, όπως σε θέματα που αφορούν την επέκταση των ασφαλών ζωνών για παιδιά και άλλες ευάλωτες ομάδες στην Πουρνάρα καθώς και σε θέματα που αφορούν τις ελλείψεις στους τομείς στέγασης και ένταξης αιτητών ασύλου». Πρόσθεσε ότι «η Κύπρος είναι μία από τις ευρωπαϊκές χώρες πρώτης γραμμής που αντιμετωπίζει αυξανόμενες μεταναστευτικές πιέσεις, ενώ ανάμεσα στους ανθρώπους που φθάνουν βρίσκονται άτομα που διαφεύγουν από συγκρούσεις και διώξεις, που χρειάζονται διεθνή προστασία».

Συνέχισε λέγοντας ότι «έχουμε προσφέρει την περαιτέρω στήριξή μας στις αρχές ώστε να διασφαλίσουμε την απρόσκοπτη πρόσβαση στο άσυλο για όσους το χρειάζονται, καθώς και τεχνική υποστήριξη για ασφαλείς, δίκαιες και αποτελεσματικές διαδικασίες ασύλου, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε νομική συνδρομή». Η UNHCR Κύπρου αναφέρει σε σχετική ανακοίνωση ότι «καθώς οι δομές και οι εγκαταστάσεις υγιεινής αντιμετωπίζουν αυξημένες πιέσεις λόγω του υπερπληθυσμού, οι αιτητές ασύλου στην Πουρνάρα φιλοξενούνται σε προκατασκευασμένες μονάδες και αντίσκηνα χωρίς επαρκή πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα, σε εγκαταστάσεις υγιεινής ή σε χώρους διαμορφωμένους με ευαισθησίες ως προς θέματα φύλου. Η Ύπατη Αρμοστεία – προστίθεται – έχει στηρίξει τις δομές με προκατασκευασμένες μονάδες στέγασης, αντίσκηνα, προστατευτικά στέγαστρα και άλλα είδη οικιακού εξοπλισμού. Η Gillian Triggs προσέφερε επιπλέον τεχνική εμπειρογνωμοσύνη για την αποσυμφόρηση του καταυλισμού και την ενίσχυση των συμβουλευτικών παροχών σε θέματα προστασίας. Οι περισσότεροι αιτητές ασύλου στην Κύπρο διαμένουν σε αστικές περιοχές και αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες. Ανέφεραν στην Triggs τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σε θέματα στέγασης, απασχόλησης και  εκπαίδευσης. Αν δεν μπορέσουν να είναι αυτάρκεις, ενδεχομένως να καταφύγουν σε δευτερογενείς μετακινήσεις».

Τα pushbacks και η Νεκρή Ζώνη

Στην ανακοίνωση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες αναφέρεται ότι «ενώ η Αρμοστεία είχε λάβει παλαιότερα αναφορές για άτυπες αναγκαστικές επιστροφές (pushbacks) στη θάλασσα, βαρκών που μετέφεραν Σύρους, καθώς και για περιστατικά αιτητών ασύλου που παγιδεύτηκαν στη Νεκρή Ζώνη, η  Gillian Triggs έχει λάβει διαβεβαιώσεις από τις κυπριακές αρχές ότι οι νέες αφίξεις είχαν πρόσβαση στις εθνικές διαδικασίες ασύλου». Υπενθυμίζουμε σχετικά ότι η κυρία Triggs έχει δηλώσει πριν δύο περίπου μήνες ότι «η Ύπατη Αρμοστεία γνωρίζει ότι ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη περιορίζουν την πρόσβαση στο άσυλο, επιστρέφουν ανθρώπους αφού έχουν φτάσει στο έδαφος ή τα χωρικά τους ύδατα και κάνουν χρήση βίας εναντίον τους στα σύνορα». Επίσης μίλησε για άτυπες αναγκαστικές επιστροφές (pushbacks) που διεξάγονται με βίαιο και συστηματικό τρόπο και αναφέρθηκε σε περιστατικά όπου «βάρκες με πρόσφυγες σπρώχνονται πίσω στο νερό, άνθρωποι που έχουν αποβιβαστεί στην ξηρά προωθούνται πίσω στη θάλασσα και πολλοί καταγγέλλουν κακομεταχείριση από κρατικές δυνάμεις». 

Η πίεση στο εθνικό σύστημα ασύλου

Στην κυβερνητική ανακοίνωση για τη συνάντηση Gillian Triggs και Νίκου Νουρή την Τετάρτη 21 Απριλίου 2021 υπογραμμίζεται ότι η Βοηθός Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες σε θέματα Προστασίας «εξέφρασε την προθυμία της Ύπατης Αρμοστείας να προσφέρει περαιτέρω στήριξη και βοήθεια στην Κύπρο στο θέμα των μεταναστευτικών ροών». Προστίθενται τα ακόλουθα: «Ο κ. Νουρής ενημέρωσε την κυρία Triggs για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Κυπριακή Δημοκρατία σε ό,τι αφορά στη διαχείριση των μεγάλων μεταναστευτικών ροών, με το εθνικό σύστημα του ασύλου και τις διαδικασίες υποδοχής να δέχονται μεγάλη πίεση. Είπε ότι οι μεγαλύτερες εισροές των μεταναστών διέρχονται παράτυπα δια μέσου της πράσινης γραμμής, οι οποίοι προωθούνται μέσω των κατεχομένων εδαφών μας από την Τουρκία».

Σύμφωνα με την ανακοίνωση η κυρία Triggs «εξέφρασε την ικανοποίηση της για τις εμφανείς προσπάθειες που καταβάλλονται από μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας στη βελτίωση των συνθηκών διαμονής των μεταναστών στα κέντρα υποδοχής, μεταφέροντας παράλληλα την προθυμία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες για περαιτέρω στήριξη και βοήθεια. Λαμβάνοντας υπόψη – προστίθεται – την κοινή διαπίστωση της παραπληροφόρησης των μεταναστών από κυκλώματα διακινητών, οι οποίοι παρουσιάζουν την Κύπρο ως χώρα η οποία προσφέρει τη δυνατότητα να μεταβούν σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην αναγκαιότητα εξεύρεσης μηχανισμού ενημέρωσης τους πριν από την αναχώρηση τους από τις χώρες προέλευσης/καταγωγής τους. Συζητήθηκε επίσης το κρίσιμο θέμα των επιστροφών και η αναγκαιότητα σύναψης συμφωνιών επιστροφής μεταξύ της ίδιας της ΕΕ και τρίτων χωρών».

ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΡΟΕΣ

Συναφείς με τις αναφορές Νίκου Νουρή για την «παράτυπη διέλευση μεταναστών δια μέσου της πράσινης γραμμής» και για «προώθηση τους μέσω των κατεχομένων εδαφών μας από την Τουρκία», είναι δηλώσεις που έγιναν στις 9 Απριλίου 2021 για το μεταναστευτικό σε σχετική εκδήλωση του ΔΗΣΥ στη Λευκωσία από τον πρόεδρο και τον αναπληρωτή πρόεδρο του κυβερνώντος κόμματος. Στην ομιλία του ο Αβέρωφ Νεοφύτου εξέφρασε ανησυχία για το ότι οι αριθμοί μεταναστευτικών ροών προς την Κύπρο «έχουν τριπλασιαστεί από το 2014 μέχρι το 2020» και μίλησε για «μεγάλο οικονομικό βάρος, διαταραχή της δημόσιας τάξης και αύξηση της εγκληματικότητας».

Στη δική του τοποθέτηση ο Χάρης Γεωργιάδης υποστήριξε ότι «η μεγάλη πλειοψηφία των αιτητών ασύλου σήμερα στην Κύπρο» δεν είναι πρόσφυγες που εγκατέλειψαν τη χώρα τους λόγω κινδύνων για τη ζωή τους. Μίλησε για «επιβαρυντικές για την Κύπρο μεγάλες ροές μέσω των κατεχομένων περιοχών μας» αναφέροντας ότι «πρέπει να παίρνουμε τα μέτρα μας όπως ακριβώς πράττουν και όλα τα άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Η ταύτιση προσφύγων με μετανάστες

Σε σημείωμα που μας απέστειλε η UNHCR Κύπρου αναφέρεται ότι «οι όροι «πρόσφυγας» και «μετανάστης» δεν είναι εναλλάξιμοι. Προστίθεται ότι «παρόλο που ολοένα και πιο συχνά χρησιμοποιούνται εναλλάξ τόσο από τα ΜΜΕ όσο και στη δημόσια συζήτηση, υπάρχει σημαντική νομική διαφορά μεταξύ των δύο όρων. Η σύγχυση των όρων μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα για τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο, καθώς και παρανοήσεις στις συζητήσεις για το άσυλο και την μετανάστευση. Η ιδιαιτερότητα των προσφύγων είναι ότι αυτοί ορίζονται συγκεκριμένα και προστατεύονται από το διεθνές δίκαιο. Πρόσφυγες είναι οι άνθρωποι που βρίσκονται εκτός της χώρας προέλευσής τους εξαιτίας φόβου δίωξης, σύρραξης, βίας ή άλλων καταστάσεων που έχουν διαταράξει σοβαρά τη δημόσια τάξη, και οι οποίοι συνεπεία των καταστάσεων αυτών χρειάζονται «διεθνή προστασία». Η κατάστασή τους είναι συχνά τόσο επικίνδυνη και αφόρητη ώστε διασχίζουν εθνικά σύνορα για ν’ αναζητήσουν ασφάλεια σε γειτονικές χώρες κι έτσι αναγνωρίζονται διεθνώς ως «πρόσφυγες» με πρόσβαση σε βοήθεια από κράτη, την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) και άλλες σχετικές οργανώσεις. Αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες επειδή ακριβώς είναι πολύ επικίνδυνο γι’ αυτούς να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και ως εκ τούτου χρειάζονται άσυλο σε κάποια άλλη χώρα. Πρόκειται γι’ ανθρώπους για τους οποίους η άρνηση ασύλου θα έχει ενδεχομένως θανάσιμες συνέπειες. 

Η απάντηση στην ερώτηση κατά πόσο ο όρος «μετανάστης» μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως γενικός όρος που να καλύπτει και τους πρόσφυγες, είναι ότι δεν υπάρχει ενιαίος νομικός ορισμός του «μετανάστη» σε διεθνές επίπεδο. Κάποιοι αρμόδιοι για θέματα πολιτικής, κάποιοι διεθνείς οργανισμοί και ορισμένα ειδησεογραφικά πρακτορεία χρησιμοποιούν τον όρο «μετανάστης» για να καλύψουν τόσο μετανάστες όσο και πρόσφυγες. Για παράδειγμα, τα παγκόσμια στατιστικά στοιχεία για τη διεθνή μετανάστευση τείνουν να χρησιμοποιούν τον όρο «διεθνής μετανάστευση» για να περιγράψουν μεταξύ άλλων, μετακινήσεις αιτητών ασύλου και προσφύγων. Ωστόσο στη δημόσια συζήτηση η πρακτική αυτή μπορεί αφενός να προκαλέσει σύγχυση και αφετέρου να επιφέρει σοβαρές συνέπειες στις ζωές και ασφάλεια των προσφύγων. Συνήθως ο όρος «μετανάστευση» παραπέμπει σε μια εθελοντική διαδικασία, όπως για παράδειγμα όταν κάποιο άτομο διασχίζει σύνορα γι’ αναζήτηση καλύτερων βιοποριστικών ευκαιριών. Αυτό δεν ισχύει για τους πρόσφυγες οι οποίοι δεν μπορούν να επιστρέψουν με ασφάλεια στην πατρίδα τους και ως εκ τούτου χρήζουν διεθνούς προστασίας όπως αυτή προβλέπεται από το διεθνές δίκαιο. Η σύμπτυξη των ορισμών «πρόσφυγες» και «μετανάστες» αποπροσανατολίζει από τη νομική προστασία που χρειάζονται οι πρόσφυγες, όπως για παράδειγμα την προστασία από επαναπροώθηση και την απαγόρευση της ποινικοποίησης της παράτυπης εισόδου σε μια χώρα προς αναζήτηση ασφάλειας. Δεν υπάρχει τίποτε παράνομο στην προσπάθεια αναζήτησης ασύλου – αντιθέτως, πρόκειται για οικουμενικό ανθρώπινο δικαίωμα. 

Η ταύτιση προσφύγων με μετανάστες μπορεί ακόμα να οδηγήσει στην αποδυνάμωση της υποστήριξης της κοινής γνώμης απέναντι στους πρόσφυγες, καθώς επίσης και απέναντι στο θεσμό του ασύλου, ειδικά σε μια περίοδο όπου οι πρόσφυγες χρειάζονται περισσότερη προστασία από ποτέ. Πρέπει να συμπεριφερόμαστε σε όλους τους ανθρώπους με σεβασμό και αξιοπρέπεια. Πρέπει να διασφαλίσουμε το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μεταναστών. Παράλληλα, πρέπει να παρέχουμε κατάλληλη νομική και επιχειρησιακή βοήθεια στους πρόσφυγες προς αντιμετώπιση της παρούσας κατάστασης και ν’ αποφύγουμε την απέκδυση κρατικών ευθυνών έναντι των προσφύγων. 

Γι’ αυτούς τους λόγους, η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες πάντα αναφέρεται σε «πρόσφυγες» και «μετανάστες» ξεχωριστά, έτσι ώστε να υπάρχει σαφήνεια αναφορικά με τις αιτίες και τον χαρακτήρα των προσφυγικών ροών και για να διασφαλίζεται η τήρηση των συγκεκριμένων υποχρεώσεων έναντι των προσφύγων σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο».