Άρθρο του Μοριακού Ιολόγου Λεόντιου Κωστρίκη στην ειδική έκδοση του Φιλελεύθερου: «Η επόμενη μέρα – Πώς προχωρούμε»

Η πανδημία της ασθένειας COVID-19 που προκαλείται από τον κορωνοϊό SARS-CoV-2, στιγμάτισε τo 2020 σε όλη την υφήλιο λόγω των περιορισμών στην καθημερινότητά μας, της απειλής στην υγεία μας και του βαρύ κόστους στην παγκόσμια οικονομία. Παράλληλα το 2020 θα  μείνει στην ιστορία ως το έτος που ανέδειξε τη ζωτική σημαντικότητα των βιολογικών επιστημών. Εκτιμώ ότι το 2021 να είναι η χρονιά της υπερίσχυσης της επιστήμης κατά της πανδημίας του κορωνοϊού και της γένεσης ενός νέου modus operandi στην διεξαγωγή της επιστημονικής έρευνας και πανεπιστημιακής εκπαίδευσης.   

Το 2020 εμφανίστηκε ένας θανατηφόρος και προηγουμένως άγνωστος ιός στοιχίζοντας μέχρι σήμερα τη ζωή σε περισσότερα από 1,6 εκατομμύρια και μολύνοντας περισσότερα από 75 εκατομμύρια ανθρώπους, προκαλώντας παράλληλα παγκόσμια οικονομική καταστροφή. Η πανδημία αυτή συνέβαλε  στη δραστική εξέλιξη της επιστήμης εντός του 2020 αφού για την αναχαίτηση της εξάπλωσης της,  έγιναν πολλές αξιοσημείωτες επιστημονικές ανακαλύψεις. Σε λιγότερο από ένα μήνα μετά την πρώτη εμφάνιση αυτής της νέας μυστηριώδους αναπνευστική νόσου COVID-19 στην πόλη Γουχάν της Κίνας, Κινέζοι ερευνητές εντόπισαν ένα νέο κορωνοϊό, τον SARS-CoV-2, ως την αιτία της νόσου. Αμέσως μετά, ανακαλύφθηκε η γενετική ακολουθία του ιού αποδεικνύοντας ότι ο ιός μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και ακολούθησε η ανακάλυψη της ανθρώπινης πρωτεΐνης στην οποία προσκολλάται ο ιός στις επιφάνειες των ανθρώπινων κυττάρων και ιδιαίτερα σε κύτταρα ζωτικών οργάνων όπως οι πνεύμονες και το έντερο. Η τελευταία ανακάλυψη εξήγησε τη μολυσματικότητα του ιού SARS-CoV-2 και του καταστροφικού εύρους των κλινικών συμπτωμάτων που προκαλεί. Περαιτέρω έρευνες έδειξαν ότι ο ιός προήλθε από νυχτερίδες και ότι πιθανότατα μεταδόθηκε στον άνθρωπο μέσω ενός ενδιάμεσου ζώου. Με βάση αυτά τα ευρήματα, επιδημιολόγοι πρότειναν συγκεκριμένα μέτρα δημόσιας υγείας που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στον έλεγχο της εξάπλωσης του ιού τα οποία αρχικά ήταν και τα μόνα διαθέσιμα όπλα στις φαρέτρες των κρατών, αφού δεν υπήρχαν εμβόλια ή εξειδικευμένες αντιικές θεραπείες κατά του SARS-Cov-2. Στην χώρα μας, η πρώτη εφαρμογή τέτοιων μέτρων έγινε στις αρχές Μαρτίου και διήρκησε περίπου μέχρι τα τέλη Απριλίου. Ένα πρόγραμμα ολικού «lockdown», εκτεταμένων εργαστηριακών εξετάσεων, ιχνηλάτησης και αυστηρών μέτρων απομόνωσης, βοήθησαν στην σχεδόν εξάλειψη του ιού, επιτρέποντας στη ζωή στο νησί μας να επιστρέψει σχεδόν σε φυσιολογικό επίπεδο στις αρχές Μαΐου.

Εντός μερικών μηνών και στο ενδιάμεσο του παγκόσμιου χάους που προκάλεσε η δεύτερη και δριμύτερη έξαρση της πανδημίας, μια άνευ προηγουμένου σε μέγεθος και ταχύτητα επιστημονική προσπάθεια  έφερε στα τέλη του 2020, περισσότερα από πενήντα εμβόλια βασισμένα σε ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών τεχνολογιών, όπως απενεργοποιημένος ιός SARS-CoV-2, ανασυνδυασμένοι ιικοί φορείς και mRNA, να βρίσκονται σε διάφορα στάδια κλινικών δοκιμών. Τα αποτελέσματα από τις κλινικές δοκιμές, έδειξαν ότι τα εμβόλια που αναπτύχθηκαν από τις φαρμακευτικές εταιρείες Pfizer/BioNTech, Moderna και AstraZeneca, αποτρέπουν αποτελεσματικά το COVID-19. Τον Νοέμβριο του 2020, έχουν ήδη εκδοθεί άδειες έκτακτης ανάγκης για ευρεία χρήση του εμβολίου της Pfizer στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες και πολύ σύντομα αναμένεται και η απόφαση των ρυθμιστικών αρχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα εμβόλια των Pfizer και Moderna φαίνεται να είναι περίπου 95% αποτελεσματικά στην πρόληψη του COVID-19, ενώ η αποτελεσματικότητα του εμβολίου της AstraZeneca είναι υπό εξέταση. Παραμένουν όμως σημαντικά ερωτήματα όπως η αποτελεσματικότητα των εμβολίων στην πρόληψη σοβαρής νόσησης, η χρονική διάρκεια της προστασία τους και η δυνατότητα τους για αναχαίτιση της μετάδοσης του ιού. Το 2021, αναμένεται να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα αφού θα είναι και η χρονιά των παγκόσμιων εμβολιασμών κατά του COVID-19. Εάν η εκστρατεία εμβολιασμού προχωρήσει απρόσκοπτα, πιθανόν να προσεγγίσουμε την ανοσία της αγέλης με το τέλος του καλοκαιριού και την ομαλότητα στην καθημερινότητα στα προ πανδημίας επίπεδα, προς τα τέλη του 2021. 

Εντός του 2020, πολλές ήταν και δραστικές αλλαγές που εφαρμόστηκαν λόγω του COVID-19 και σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Η διδασκαλία μαθημάτων και εκδηλώσεις επιστημονικής δικτύωσης, όπως επιστημονικά συνέδρια, διεξάγονται τώρα  διαδικτυακά. Επίσης, σχεδόν ανά το παγκόσμιο, συμπεριλαμβανομένου και της χώρας μας,  από το 2020 πολλοί ιολόγοι επικεντρώνονται σε νέα ερευνητικά θέματα  που άπτονται της πανδημίας COVID-19, εφαρμόζουν την τεχνογνωσία τους για να παρέχουν απαραίτητες εργαστηριακές εξετάσεις για το COVID-19 ή συμβάλουν  σε άλλους τομείς στις προσπάθειες καταπολέμησης της εξάπλωσης της νόσου, για το κοινό όφελος της υφηλίου. Παρά τους περιορισμούς στη λειτουργία των πανεπιστημίων, οι ερευνητές άρχισαν να μοιράζονται τα επιστημονικά τους ευρήματα για πιο ανοιχτά και προσαρμόστηκαν στις προκλήσεις της διαδικτυακής δικτύωσης σε μία κοινή προσπάθεια καταπολέμησης του COVID-19. Επίσης πολλοί επιστήμονες απέκτησαν μια ανανεωμένη αίσθηση του ρόλου και της προσφοράς τους προς την κοινωνία. Προσωπικά ήταν για μένα ήτα τιμή να συνομιλήσω και να απαντήσω ερωτήματα σε ανθρώπους εκτός της επιστήμης για θέματα του COVID-19. Ως μοριακός ιολόγος, πιστεύω ότι τo βαρύ κόστος στην ανθρωπότητα έφερε την επιστήμη στο επίκεντρο της προσοχής, και αυτή η ευρεία κατανόηση της σημαντικότητας της επιστήμης, θα ωθήσει και θα στηρίξει περαιτέρω την επιστημονική έρευνα στο 2021 προς όφελος της ανθρωπότητας.