των Σωτήρη Κώστα, Άκη Κούμα, Γεώργιου Ανδρέου
Δυστυχώς ακόμη μια φορά βρεθήκαμε σαν κοινωνία και σαν πολιτεία να ακολουθούμε τις καταστάσεις και τα γεγονότα και να προσπαθούμε να προλάβουμε τις αρνητικές συνέπειές τους. Η παρούσα κατάσταση φαίνεται ότι βρήκε εντελώς απροετοίμαστο το Κυπριακό σύστημα της Δικαιοσύνης, που ένεκα της πανδημίας της Covid-19 έχει παγώσει σχεδόν όλες τις εργασίες του. Συγκεκριμένα, το Ανώτατο Δικαστήριο της Κύπρου, στην προσπάθειά του να περιορίσει την εξάπλωση του Κορωνιού, αποφάσισε σε σύσκεψή του στις 16 Μαρτίου 2020 μεταξύ άλλων ότι ναι μεν η «Η δικαιοσύνη πρέπει και θα συνεχίσει να λειτουργεί ως μία από τις συντεταγμένες εξουσίες της Πολιτείας και ως σημαντικός πυλώνας κράτους δικαίου» αλλά για την αντιμετώπιση της πανδημίας, θα πρέπει τα Δικαστήρια και τα πρωτοκολλητεία να δέχονται μόνο την εκδίκαση και καταχώριση, αντίστοιχα, μόνο επειγουσών υποθέσεων. Δεν διαφωνούμε με τα μέτρα του Ανωτάτου Δικαστηρίου για την αντιμετώπιση της πανδημίας που ταλαιπωρεί τον πλανήτη. Θεωρούμε όμως ότι το σύστημα δεν πρέπει να σταματήσει να λειτουργεί και εντέλει να καταρρεύσει και ότι θα μπορούσε να συνεχίσει τη λειτουργία του σε μεγάλο βαθμό, εξ αποστάσεως με ηλεκτρονικά μέσα. Θα μπορούσε επίσης η παρούσα κατάσταση με τα περιοριστικά μέτρα να αποτελέσει αφορμή και ευκαιρία για εκσυγχρονισμό.
Αν αφεθούν τα πράγματα ως έχουν, η κατάσταση θα βαλτώσει και το προσωρινό θα γίνει μόνιμο με δραματικές συνέπειες για το μέλλον της αξιοπιστίας της Κυπριακής Δικαιοσύνης, του Κράτους Δικαίου και της Κυπριακής Δημοκρατίας γενικά. Η Δικαιοσύνη είναι όντως ο ακρογωνιαίος λίθος του Κράτους Δικαίου και συνέχιση και μονιμοποίηση της παράλυσης της θα έχει ακραίες συνέπειες στο ίδιο το δημοκρατικό μας πολίτευμα και την αξιοπιστία της Κυπριακής Δημοκρατίας στον τομέα της Δικαιοσύνης αλλά και γενικότερα. Είναι αδιανόητο η Κυπριακή Δημοκρατία, ως Κράτος Δικαίου, τα Δικαστήρια της οποίας απολαμβάνουν παγκόσμιας εκτίμησης, να μην έχουν την στοιχειώδη πρόσβαση σε ηλεκτρονικά συστήματα που θα μπορούν να διασφαλίσουν τη συνέχειά τους σε περιόδους κρίσης.
Διαφαίνεται, δυστυχώς, ότι η πανδημία της ασθένειας Covid-19 θα συνεχίσει να ταλανίζει τον τόπο μας για μεγαλύτερο διάστημα από ότι αρχικά προβλεπόταν και σίγουρα πέραν της αρχικής ημερομηνίας εκπνοής των σχετικών οδηγιών του Ανώτατου Δικαστηρίου.
Λαμβάνοντας υπόψιν ότι εν μέσω της πανδημίας της ασθένειας Covid-19, έχουν ορθώς ληφθεί πολλές αποφάσεις και μέτρα ούτως ώστε να αποφευχθούν οι μαζικές συναθροίσεις καθώς και η διασφάλιση της προστασίας τόσο των ευπαθών ομάδων αλλά και γενικότερα ολόκληρου του πληθυσμού, θεωρούμε καθήκον μας όπως συνεισφέρουμε έμπρακτα σε αυτή την προσπάθεια με γνώμονα την διασφάλιση, στο μέτρο του δυνατού, τόσον της ασφάλειας και της υγείας των συμπολιτών μας αλλά και της εύρυθμης λειτουργίας και της αξιοπιστίας του Κράτους και των επιμέρους εξουσιών του.
Τα περιοριστικά μέτρα στο δικαστικό σύστημα, δεν θα έπρεπε να είναι παράγοντας που θα ανέστελλε εξ ολοκλήρου τη λειτουργία τους στην εποχή που ζούμε λόγω των διαθέσιμων τεχνολογιών με τις οποίες θα μπορούσε άμεσα και χωρίς ιδιαίτερες επενδύσεις σε υποδομές, να διατηρηθεί το σύστημα στη ζωή. Για παράδειγμα θα μπορούσαν να διεξάγονται δικάσιμοι εξ αποστάσεως, δια μέσω τηλεδιασκέψεων και με την χρήση τεχνολογίας που είναι πλέον προσβάσιμη σε όλους.
Αξιολογώντας τις θέσεις και τα μέτρα που έλαβαν άλλες χώρες καθώς και την διαχρονική παρότρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για διεξαγωγή δικάσιμων μέσω τηλεδιασκέψεων σας παραθέτουμε τα κατωτέρω.
Στις 23 Μαρτίου 2020, το Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου, εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία ενημερώνει το κοινό ότι:
«Οι ακροάσεις θα διεξάγονται μέσω τηλεδιάσκεψης και τα μέρη θα ενημερωθούν με τις απαραίτητες πληροφορίες. Οι ακροάσεις θα προβάλλονται ζωντανά, όπως συμβαίνει συνήθως, όμως μπορεί να υπάρξει μια μικρή καθυστέρηση στην διαθεσιμότητα της ηχογράφηση του βίντεο κατ’ αίτησης.» (Ανακοίνωση Ανώτατου Δικαστηρίου Ηνωμένου Βασιλείου, 23 Μαρτίου 2020).
Επίσης, παρόμοια απόφαση πάρθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδίας στις 23 Μαρτίου 2020, για ακροάσεις μέσω τηλεδιασκέψεων για την εύρυθμη λειτουργία των δικαστικών υποθέσεων ενώπιον του Δικαστηρίου.
Στο Ελληνικό Διοικητικό Δίκαιο ήδη υπάρχει η δυνατότητα διεξαγωγής συνεδριάσεων με τηλεδιάσκεψης από το 2004.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζει και ενθαρρύνει διαχρονικά την αναδιάρθρωση και τον εκσυγχρονισμό των δικαστηρίων τόσο των Ευρωπαϊκών, όσο και των Κρατών Μελών της. Συγκεκριμένα από έκθεση της Γενικής Γραμματείας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η οποία δημοσιεύθηκε από το 2009, γίνεται λόγος και απαριθμούνται τα πλεονεκτήματα που μπορεί να επιφέρει μια εφαρμογή τηλεδιασκέψεων σε δικαστικές αίθουσες.
“Ο στόχος είναι να καταστεί η συνεδρίαση με τηλεδιάσκεψη όσο το δυνατόν πλησιέστερη στη συνήθη πρακτική σε οποιοδήποτε δικαστήριο όπου δίδεται μαρτυρία σε ανοικτό δικαστήριο” (The objective is to make the videoconferencing session as close as possible to the usual practice in any court where evidence is taken in open court» (Videoconferencing as a part of European e-Justice, General Secretariat of the Council, 2009)).
Ειρήσθω εν παρόδω, από το 2014, ο τότε Υπουργός Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξης, σε συνάντηση που είχε με τη Γενική Εισαγγελέα, το Ανώτατο Δικαστήριο και τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο, διαμήνυε μέσω των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, ότι ήρθε η ώρα να εκσυγχρονιστούν τα Κυπριακά Δικαστήρια. Συγκεκριμένα ο κ. Ιωνάς Νικολάου είχε αναφέρει μεταξύ άλλων σε ερώτηση σχετικά με την ηλεκτρονική δικαιοσύνη την οποία εισήγαγε ως βραχυπρόθεσμο στόχο της κυβέρνησης ότι, «πρόκειται για την αξιοποίηση της τεχνολογίας στην απονομή της δικαιοσύνης τόσο στο στάδιο καταχώρησης των υποθέσεων όσο και στη διαχείριση ορισμών ή καταχώρηση εγγράφων, ενημέρωση από το δικαστήριο, αλλά ακόμη και στο στάδιο της εκτέλεσης της απόφασης και παρακολούθησης των υποθέσεων».
Σχετική βέβαια είναι και η δική μας πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση η οποία επιτρέπει σε συλλογικά όργανα της διοίκησης να συνεδριάζουν χωρίς την φυσική παρουσία των μελών τους αλλά, μεταξύ άλλων και με τηλεδιάσκεψη, Νομός 28(1)/2020, που τροποποιεί τον περί Γενικών Αρχών του Διοικητικού Δίκαιου Νομό.
Λαμβάνοντας συνεπώς υπόψιν όλες τις πιο πάνω εφαρμογές της τεχνολογίας σε χώρες Κοινού Δικαίου, καθώς και την παρούσα έκρυθμη κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην οποία βρίσκεται τόσο το σύνολο του πληθυσμού καθώς και οι εκτελεστικοί φορείς του κράτους, θεωρούμε ότι οι συγκυρίες είναι τέτοιες που επιτρέπουν, ενθαρρύνουν, προτρέπουν και επιβάλλουν την εισαγωγή της τεχνολογίας σε πολλούς τομείς για την εύρυθμη λειτουργία του συστήματος. Οι σημερινές δυνατότητες της τεχνολογίας αλλά και χρήσεις της, προσφέρουν πληθώρα προγραμμάτων και εφαρμογών τα οποία μπορούν να εφαρμοστούν για την διεκπεραίωση δικάσιμων μέσω τηλεδιάσκεψης. Νοείται ότι μια τέτοια ενδεχόμενη εφαρμογή θα πρέπει να γίνει συλλογικά από όλα τα όργανα του συστήματος Δικαιοσύνης και μια δοκιμαστική εφαρμογή της τηλεδιάσκεψης σε Ανώτατο και Διοικητικό Δικαστήριο εν μέσω των περιστάσεων, μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για τον πλήρη εκσυγχρονισμό τόσο των Δικαστηρίων όσο και των υπηρεσιών του νομικού συστήματος.
Υιοθέτηση της πιο πάνω εφικτής και τεχνικά απλής εισήγησης θα επιτρέψει την άμεση επαναλειτουργία του Διοικητικού Δικαστηρίου και του Ανώτατου Δικαστηρίου χωρίς την φυσική παρουσία δικηγόρων και/ή διαδίκων, χωρίς να παραβλάπτονται τα δικαιώματα των διάδικων ή να τίθεται σε κίνδυνο η ποιότητα της δικαιοσύνης.
Σε ότι αφορά την εκδίκαση υποθέσεων αστικής φύσης είτε στο Επαρχιακό Δικαστήριο ή σε άλλα ειδικά δικαστήρια, δεν υπάρχει κανένας λόγος να συνεχίζεται επ’ αόριστο αναστολή τους. Η προδικασία (δηλαδή διαδικασία μέχρι την Ακρόαση) μπορεί να συνεχίσει αδιάκριτα και αδιάκοπα, χωρίς καθυστερήσεις. Τα αιτήματα αλλά και οι σχετικές οδηγίες του Δικαστηρίου μπορούν να δίνονται ηλεκτρονικά. Η εκδίκαση των ενδιάμεσων αιτήσεων μπορεί να γίνει με ηλεκτρονικά μέσα όπως για παράδειγμα την αποστολή γραπτών αγορεύσεων μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και όταν απαιτούνται διευκρινήσεις από τους εκδικάζοντες Δικαστές είτε με την αποστολή συμπληρωματικών γραπτών αγορεύσεων είτε ακόμη και με την τηλεδιάσκεψη. Στην περίπτωση ενδιάμεσων αιτήσεων όπου σπάνια επιτρέπεται η αντεξέταση μαρτύρων, υπάρχει η δυνατότητα καταχώρησης συμπληρωματικής ένορκης δήλωσης και η αποστολή της στον Δικαστή είτε από τον Πρωτοκολλητή είτε από τον Δικηγόρο, ηλεκτρονικά (νοουμένου ότι θα υπάρξουν οι κατάλληλες ρυθμίσεις). Τηλεδιάσκεψη θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί σε όλες τις περιπτώσεις που η εκδίκαση δεν απαιτεί τη παρουσίαση προφορικής μαρτυρίας.
Οι πιο πάνω είναι μερικές σκέψεις, οι οποίες ελπίζουμε να συμβάλουν στην άμεση και ουσιαστική επαναλειτουργία των δικαστηρίων.
Έχουμε δύο επιλογές. Είτε εξ αφορμής των συνεπειών της πανδημίας να αναλάβουμε θετικές πρωτοβουλίες για τον εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης ούτως ώστε με το πέρας της παρούσας κατάστασης να είμαστε κατά πολύ καλύτεροι, είτε, ως συνηθίζουμε, να παραμείνουμε άπραγοι αναμένοντάς πρωτοβουλίες τρίτων, που δεν θα έρθουν ποτέ και στο τέλος να πληγεί η ποιότητα και αξιοπιστία της Κυπριακής Δικαιοσύνης που πολλοί δικαστές και δικηγόροι πάλεψαν για να την ανυψώσουν στο υψηλό επίπεδο που βρίσκεται σήμερα. Το μόνο που χρειάζεται είναι πρωτοβουλία, θετική στάση και θέληση για αλλαγή.
Ίσως τελικά θα μπορούσε η πανδημία και οι περιορισμοί που έχει επιφέρει η ασθένεια Covid-19 λόγω του Κορωνοϊού, να είναι αφορμή για να προχωρήσουμε ταχύτερα στην εφαρμογή της ηλεκτρονικής Δικαιοσύνης και την υιοθέτηση των σύγχρονων τεχνολογιών στον τομέα της δικαιοσύνης, που από μόνη της θα αποσυμφορήσει σε μεγάλο βαθμό τα ίδια τα δικαστήρια και δικαστικό σύστημα από τα βάρη του παρελθόντος.
Υστερόγραφο: Οι πιο πάνω εισηγήσεις έχουν ήδη κατατεθεί και γραπτώς ενώπιον του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου με την εισήγηση να αναληφθεί συντεταγμένα και σε συνεννόηση με το Δικαστικό Σώμα , ανάλογη πρωτοβουλία.
• Οι συγγραφείς είναι δικηγόροι στο δικαστηριακό τμήμα του δικηγορικού γραφείου Στέλιος Αμερικάνος &Σία ΔΕΠΕ
