Αυξημένα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης στον κυπριακό πληθυσμό σχετιζόμενα με την πανδημία COVID-19 κατέγραψε αρχές του 2021 έρευνα του Κέντρου Εφαρμοσμένης Νευροεπιστήμης (ΚΕΝ) του Πανεπιστημίου Κύπρου, «που είχε στόχο να αξιολογήσει τις μακροπρόθεσμες ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας στον γενικό πληθυσμό, πέντε μήνες μετά τη λήξη των περιοριστικών μέτρων και να εντοπίσει παράγοντες κινδύνου, που προβλέπουν αλλαγές στην ψυχική υγεία.

Στόχος ήταν, επίσης, ο προσδιορισμός του επιπολασμού των ψυχολογικών συμπτωμάτων σε σχέση με δημογραφικούς, περιβαλλοντικούς και ατομικούς παράγοντες προστασίας και κινδύνου και η διερεύνηση του βαθμού συμμόρφωσης προς τα μέτρα πρόληψης για αντιμετώπιση της εξάπλωσης της νόσου». 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: ΟΕΛΜΕΚ προς Υπ. Υγείας: «Δεν είμαστε υγειονομικοί ελεγκτές»

Στοιχεία της έρευνας παρουσίασε η διευθύντρια του ΚΕΝ, δρ Φώφη Κωνσταντινίδου, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου σε ομιλία της την Παρασκευή 11 Φεβρουαρίου 2022 στο —διαδικτυακό— ετήσιο συνέδριο του ΚΕΝΘΕΑ (Κέντρου Ενημέρωσης για τα Ναρκωτικά και Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων) που πραγματοποιήθηκε στη Μητρόπολη Ταμασού και Ορεινής σε συνεργασία με την Εθνική Φρουρά και το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Το συνέδριο, λόγω κορωνοϊού, διεξήχθη με περιορισμένο αριθμό συμμετεχόντων με φυσική παρουσία. «Το άγχος και η κατάθλιψη ήταν αυξημένα σε σύγκριση με προηγούμενη μελέτη που διεξήχθη το 2020 κατά τη διάρκεια του πρώτου κλειδώματος (lockdown)», είπε η δρ Κωνσταντινίδου από το βήμα του συνεδρίου του ΚΕΝΘΕΑ, που είχε θέμα του «τη θετική ψυχολογία ως όπλο καταπολέμησης των δυσμενών συνεπειών της πανδημίας στην ψυχική υγεία». Η έρευνα διαπιστώνει ότι «ο COVID-19 θα επιβαρύνει ακόμη περισσότερο το σύστημα υγείας της χώρας μας, ενώ οι νευροψυχιατρικές διαταραχές ευθύνονται για το 25% της ολικής επιβάρυνσης στο σύστημα υγείας της Κύπρου (global health burden)». Σημειώνουμε ότι στη διάρκεια του συνεδρίου υπεγράφη από τον πρόεδρο του ΚΕΝΘΕΑ, Μητροπολίτη Ταμασού και Ορεινής Ησαΐα, και τον πρόεδρο της Αρχής Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου δρα Χρίστο Μηνά, Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ ΚΕΝΘΕΑ και ΑΑΕΚ για την επιχορήγηση του προγράμματος ενίσχυσης της ψυχιατρικής δομής της Διεύθυνσης Υγειονομικού της Εθνικής Φρουράς με ψυχολόγους και κοινωνική λειτουργό του ΚΕΝΘΕΑ. 

Ένα… απροσδόκητο εύρημα

«Στην παρούσα μελέτη διαπιστώθηκε ότι το 32,3% των ερωτηθέντων ανέφεραν μέτρια-σοβαρά συμπτώματα άγχους, ενώ κατά τη διάρκεια του περιορισμού το ποσοστό αυτό ήταν 23,1%», είπε μεταξύ άλλων η δρ Κωνσταντινίδου και πρόσθεσε: «Όσον αφορά τη συμπτωματολογία κατάθλιψης, το 16,4% των ερωτηθέντων ανέφερε μέτρια-σοβαρή συμπτωματολογία κατάθλιψης, ενώ κατά τη διάρκεια του πρώτου κλειδώματος, το 9,2% ανέφερε μέτρια-σοβαρά συμπτώματα κατάθλιψης. Η συμπτωματολογία της διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD) ήταν επίσης σημαντικά αυξημένη, αφού το 23% των συμμετεχόντων ανέφερε μέτρια-σοβαρά επίπεδα συμπτωμάτων PTSD». 

Η δρ Κωνσταντινίδου ανέφερε ότι στην έρευνα συμμετείχαν 1642 άτομα, από τα οποία οι 956 αντιπροσωπεύουν το εργαζόμενο δυναμικό της Κύπρου, και ότι από τους 1642 συμμετέχοντες οι 1176 ήταν γυναίκες και 466 ήταν άντρες. Συνέχισε λέγοντας ότι «ένα μεγάλο ποσοστό (41%) ανέφερε ήπια συμπτώματα άγχους και ένα σεβαστό ποσοστό (23,1%) δήλωσε μέτρια έως και σοβαρή συμπτωματολογία. Ένα μεγάλο ποσοστό (48,1%) ανέφερε ήπια συμπτώματα και ένα σεβαστό ποσοστό (9,2%) δήλωσε μέτρια έως και σοβαρή συμπτωματολογία κατάθλιψης. Ένα ποσοστό 67% των συμμετεχόντων δήλωσαν πως η ποιότητα ζωή τους έχει επηρεαστεί από αρκετά έως υπερβολικά, το 30% δήλωσαν πως είναι αρκετά έως πολύ δυσαρεστημένοι με την ποιότητα ζωής τους και το 48% των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι ανησυχούν αρκετά έως πολύ για την οικονομική τους κατάσταση. Απροσδόκητο εύρημα της παρούσας μελέτης ήταν ότι οι συμμετέχοντες που ζούσαν με άλλους, είχαν αυξημένο άγχος σε σύγκριση με αυτούς που ζούσαν μόνοι. Πιθανή εξήγηση, οι ανησυχίες σχετικά με τη μετάδοση του ιού σε άλλους ή/και τη μόλυνσή τους από άλλους».

Ομάδες ευάλωτες 

Σύμφωνα με την έρευνα του Πανεπιστημίου Κύπρου, «ομάδες που αναδύονται ως ευάλωτες για ανάπτυξη ψυχολογικών συμπτωμάτων είναι οι γυναίκες, νεότεροι σε ηλικία (18-29), φοιτητές, άτομα που αναφέρουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής τους, άνεργοι και άτομα με ψυχιατρικό ιστορικό». Σε ό,τι αφορά τον τρόπο διαβίωσης, η έρευνα αναφέρει ότι «συμμετέχοντες που ζούσαν με άλλους, δήλωσαν περισσότερα συμπτώματα άγχους συγκριτικά με συμμετέχοντες που ζούσαν μόνοι. Άτομα τα οποία είχαν συγγενικό πρόσωπο εγκλωβισμένο στο εξωτερικό, παρουσίαζαν περισσότερα συμπτώματα άγχους, ενώ άτομα εγκλωβισμένα στο εξωτερικό δήλωσαν αυξημένα συμπτώματα κατάθλιψης. Επιπλέον, στα άτομα άνω των 65, το 57% δεν δήλωσε αυξημένα συμπτώματα άγχους, και το 43% δήλωσε αυξημένα συμπτώματα άγχους. Το 83% δεν δήλωσε αυξημένα σύμπτωμα κατάθλιψης, ενώ τo 16% ήπια ως και μέτρια συμπτώματα κατάθλιψης. Το 56% υψηλή ανθεκτικότητα, το 35% μέτρια και το 9% χαμηλή ανθεκτικότητα και ικανότητα προσαρμογής. 

Οι άντρες παρουσίαζαν χαμηλότερη δέσμευση προς τα μέτρα πρόληψης από τις γυναίκες. «Άντρες μεγαλύτερης ηλικίας (άνω των 75) παρουσιάζουν χαμηλότερη δέσμευση προς τα μέτρα πρόληψης για εξάπλωση του ιού.» 

Συμπερασματικά αναφέρεται ότι «συμμετέχοντες 18-65 ετών δήλωσαν ψηλά ποσοστά μέτριου-έντονου άγχους (23,1%) και μέτριας-έντονης κατάθλιψης (9,2%) εν καιρώ πανδημίας και εγκλεισμού. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το 1% και το 4%, αντίστοιχα, επιπολασμός που αναφέρεται στην Ευρωπαϊκή Μελέτη της Επιδημιολογίας των Ψυχικών Διαταραχών σε φυσιολογικές συνθήκες». Υπογραμμίζεται στην έρευνα ότι «τα παρόντα ευρήματα παρέχουν σημαντικές πληροφορίες στις δημόσιες Αρχές, για να αναπτύξουν προγράμματα και καμπάνιες, που να στοχεύουν στις ομάδες, που είναι πιθανό να παρουσιάζουν λιγότερη συμμόρφωση προς τα μέτρα πρόληψης και στα πρωτόκολλα (νεαρά άτομα, άνδρες ηλικιωμένους) και προγράμματα αντιμετώπισης και παρέμβασης των ψυχοκοινωνικών δυσκολιών στις ευάλωτες ομάδες. Τα υψηλότερα επίπεδα συμμόρφωσης με τα προληπτικά μέτρα σχετίζονταν με υψηλότερη ανθεκτικότητα. Επιπλέον, η υψηλότερη συμμόρφωση με τα προληπτικά μέτρα έδειξε μειωμένη ψυχολογική δυσφορία. Τα ευρήματα παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την ανάπτυξη στοχευμένων προγραμμάτων για την αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών αναγκών και εκστρατειών για την αύξηση της συμμόρφωσης στα προληπτικά μέτρα και της προσήλωσης στις προσπάθειες εμβολιασμού».

Αύξηση της ευτυχίας…

«Οι στρατηγικές θετικής ψυχολογίας για την αύξηση της ευτυχίας» ήταν το θέμα της παρέμβασης της συμβουλευτικής ψυχολόγου Έλενας Ζαρούνα στο συνέδριο του ΚΕΝΘΕΑ. «Η θετική ψυχολογία —είπε— δίνει έμφαση στην ευεξία, στην υγεία και στη βέλτιστη λειτουργικότητα και τις διαχρονικές αρετές. Κατόπιν έρευνας για την ανάπτυξη ενιαίου λεξιλογίου για τη θετική ψυχολογία, εντοπίστηκαν οι λέξεις κουράγιο, δικαιοσύνη, ανθρωπιά, εγκράτεια, υπέρβαση και σοφία. Δυνάμεις κλειδιά είναι η συγχώρεση, η ευγνωμοσύνη και η ταπεινότητα. Το δικό μου συμπέρασμα —τόνισε— είναι ότι ο άνθρωπος μπορεί να εργαστεί, ώστε να καλλιεργήσει δεξιότητες και δυνάμεις. Μπορεί να αλλάξει τον τρόπο θεώρησης καταστάσεων, ώστε να μειώσει το άγχος του. Μπορεί να αθλείται, να τρώει υγιεινά, να μην καπνίζει, αν πίνει αλκοόλ να το κάνει με μέτρο… Για να είναι όμως ευτυχισμένος, είναι απαραίτητο να νοιάζεται για το συλλογικό καλό, για την κοινωνία στην οποία ζει. Αν δεν καλύπτονται οι βασικές ανάγκες για τροφή, στέγη, ασφάλεια, αν ζει σε μια κοινωνία διαφθοράς, και ανισότητας, τότε όλα τα πιο πάνω δύσκολα θα μπορέσουν να εξασφαλίσουν πραγματική ευτυχία.» 

Η κυρία Ζαρούνα κατέληξε, αναφερόμενη σε έρευνα του κορυφαίου αμερικανικού Πανεπιστημίου Harvard, που όπως είπε «ξεκίνησε το 1938 και συνεχίζεται έκτοτε, αφού μελέτησε τη ζωή φοιτητών του ιδρύματος και νέων ανδρών από τις φτωχογειτονιές της Βοστώνης την εποχή της μεγάλης ύφεσης». Πρόσθεσε ότι «στα 80 και πλεόν χρόνια που συνεχίζεται η έρευνα (πολλοί πέθαναν, αλλά συνεχίζουν παιδιά και εγγόνια τους), στηρίζεται πια ότι αυτό που μετρά για την ευτυχία είναι οι ικανοποιητικές ανθρώπινες σχέσεις και όχι από πού ξεκίνησε κάποιος, όχι τα χρήματα ή η δόξα…».

Το συνέδριο έκλεισε με ομιλία του με θέμα «το χιούμορ ως αντίδοτο στην κατάθλιψη και το άγχος» ο επιστημονικός διευθυντής του ΚΕΝΘΕΑ νευρολόγος-ψυχίατρος δρ Κυριάκος Βερεσιές, που μεταξύ άλλων υπογράμμισε ότι «οι υγιείς τρόποι καταπολέμησης του άγχους είναι η ανάπτυξη της φιλίας, η συνεργασία, οι κοινωνικές σχέσεις και ανάμεσα σ’ αυτές είναι το χιούμορ και το γέλιο…».

Έφηβοι: Παράγοντες κινδύνου και μέτρα προστασίας

Μιλώντας στο πλαίσιο του συνεδρίου με θέμα τη «μείωση παραγόντων κινδύνου στους νέους και ενίσχυση προστατευτικών παραγόντων για μακροχρόνια επιτυχία», ο ομότιμος καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο Frederick και επίτιμος επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Cambridge, Ανδρέας Καπαρδής, μεταξύ άλλων έκανε αναφορά στα πορίσματα κυπριακής έρευνας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος «Κοινότητες που νοιάζονται», που έγινε σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας σε τρία Γυμνάσια στη Λευκωσία με τη συμμετοχή 871 μαθητών. Είπε ότι «στην ανάλυση του σχετικού ερευνητικού υλικού υποδεικνύονται 11 δείκτες εγκληματικής συμπεριφοράς εφήβου —η σύλληψη από την Αστυνομία, η μεταφορά μαχαιριού στο σχολείο, η πρώτη χρήση δυνατών αλκοολούχων ποτών, η πώληση παράνομων ουσιών, η κλοπή οχήματος, η επίθεση σε άλλο άτομο με πρόθεση να του προξενήσει φυσική βλάβη, η προσέλευση στο σχολείο υπό την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών, η εμπορία ναρκωτικών στο σχολείο, η κλοπή οποιουδήποτε αντικειμένου αξίας μεγαλύτερης των 10 ευρώ, η πρόκληση κακόβουλης ζημιάς στην περιουσία κάποιου και η κλοπή από κατάστημα». 

Αναφέρονται παράγοντες κινδύνου για τον έφηβο σε ατομικό επίπεδο αλλά και στην οικογένειά του και στο σχολείο, όπως π.χ. οι περιπτώσεις όπου ο έφηβος «κάνει σκασιαρχείο, μισά να πηγαίνει στο σχολείο, έχει αποβολές από το σχολείο, πάει στο σχολείο οπλισμένος με μαχαίρι, ή έχει σκόπιμα επιτεθεί για να προκαλέσει σωματική βλάβη σε άλλο μαθητή». Άλλος παράγοντας κινδύνου είναι «να έχει φίλο/η που κάνει κατάχρηση αλκοόλ και οι γονείς του δεν το ξέρουν, που έχει καπνίσει μαριχουάνα ή έχει κάνει χρήση σκληρών ναρκωτικών, που μεταφέρει μαχαίρι, που έχει συλληφθεί από την Αστυνομία ή που έχει εγκαταλείψει το σχολείο». Από την άλλη, αναφέρονται προστατευτικοί παράγοντες σε σχέση με την οικογένεια, όπως «όταν αρέσει στον έφηβο να περνά χρόνο με τη μητέρα και τον πατέρα του, ενώ όταν έχει δυσκολίες ή προβλήματα, ζητά τη βοήθεια των γονιών του». Προστατευτικοί παράγοντες στο σχολείο αναφέρονται μεταξύ άλλων οι περιπτώσεις όπου ο έφηβος «έχει ευκαιρίες να μιλήσει προσωπικά με δάσκαλο και λαμβάνει μέρος σε συζητήσεις στην τάξη και σε σχολικές δραστηριότητες».

Μητροπολίτης Ησαΐας: Όλοι μαζί ενωμένοι μπορούμε!

«Επιθυμώ να ανανεώσω τη δέσμευσή μου στον σπουδαίο αγώνα για την πρόληψη και θεραπεία των εξαρτήσεων, για τα δικαιώματα των εξαρτημένων ατόμων, για την ανάδειξη του ζητήματος των εξαρτήσεων ως ένα από τα φλέγοντα ζητήματα δημόσιας υγείας», είπε μεταξύ άλλων στον χαιρετισμό του στο συνέδριο ο πρόεδρος του ΚΕΝΘΕΑ, Μητροπολίτης Ησαΐας. «Η φυσική και ψυχική ευημερία του κυπριακού λαού αλλά και κάθε άνθρωπου που διαμένει στο νησί μας —πρόσθεσε— είναι η έγνοια και η αγωνία μου, η προτεραιότητα και η μοναδική φροντίδα και σκοπός της ζωής μου. Σας καλώ όλους να συμμαχήσετε μαζί μου, με το ΚΕΝΘΕΑ, στην πρόληψη, θεραπεία και αντιμετώπιση των κάθε είδους εξαρτήσεων. Όλοι μαζί ενωμένοι μπορούμε, πάντα δυνατά τω πιστεύοντι».

Στον δικό του χαιρετισμό ο αρχηγός της Εθνικής Φρουράς, αντιστράτηγος Δημόκριτος Ζερβάκης, τόνισε ότι «στο προσκλητήριο για τη συλλογική αντιμετώπιση της υγειονομικής απειλής η Εθνική Φρουρά ήταν, όπως σε κάθε ανάλογη περίπτωση, παρούσα, θέτοντας το προσωπικό, τα μέσα και τις δυνατότητές της στη διάθεση της συντεταγμένης πολιτείας». Το συνέδριο χαιρέτισε και ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου, Τάσος Χριστοφίδης, που διαβεβαίωσε ότι το Πανεπιστήμιο «βρίσκεται στο πλευρό του ΚΕΝΘΕΑ και χαιρόμαστε που συνεισφέρουμε με τη συμμετοχή ερευνητικού και ακαδημαϊκού προσωπικού στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων μέσω της θεσμοθετημένης συνεργασίας μας με το ΚΕΝΘΕΑ».

Ο πρόεδρος της Αρχής Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου, δρ Χρίστος Μηνάς, είπε στον χαιρετισμό του ότι «παρά τις αυξημένες προκλήσεις και εμπόδια που δημιούργησε η πανδημία του COVID-19 κατά τα τελευταία δύο χρόνια, είναι με μεγάλη μας χαρά που το προληπτικό πρόγραμμα της ΑΑΕΚ και του ΚΕΝΘΕΑ στην Εθνική Φρουρά ήταν σε θέση να παρέχει υψηλού επιπέδου υπηρεσίες στήριξης σε παγκύπρια βάση, σε εποχές όπου οι δυσμενείς συνέπειες της πανδημίας ήταν εμφανείς και στην ψυχική υγεία. Το εν λόγω πρόγραμμα αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές και ουσιαστικές δράσεις που παρέχονται μέσα από το Μνημόνιο Συνεργασίας της ΑΑΕΚ με το υπουργείο Άμυνας και έχει εξυπηρετήσει τα τελευταία δέκα χρόνια περί τις 4 χιλιάδες άτομα». Την κήρυξη των εργασιών του συνεδρίου έκανε εκ μέρους του Προέδρου της Δημοκρατίας ο σύμβουλος του Προέδρου για θέματα Αθλητισμού, Φοίβος Ζαχαριάδης, που είπε μεταξύ άλλων ότι «η Κυβέρνηση έχοντας πλήρη επίγνωση για τις επιπτώσεις της πανδημίας, όχι μόνο στη σωματική υγεία της κοινότητας, αλλά και τις ψυχικές και ψυχολογικές αρνητικές επιδράσεις της, προχώρησε στη σύσταση ειδικής επιτροπής αποτελούμενης από προσοντούχους ψυχολόγους, ψυχιάτρους, κοινωνιολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και άλλες συναφείς ειδικότητες, η οποία στοχεύει στην ανάληψη δράσεων και επεμβάσεων με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα για την ψυχολογική ανάκαμψη των πολιτών».