Ο Πρόεδρος Αναστασιάδης δεν φημίζεται για τον πνευματώδη λόγο του, ούτε για τις πνευματικές αναζητήσεις του. Προτιμά λ.χ. τα μπουζουξίδικα της Αθήνας από μια καλή θεατρική παράσταση του ΘΟΚ στη Λευκωσία. Ουδείς ψόγος, δεν μπορείς να προσποιηθείς κάτι που δεν είσαι. Ενίοτε, ωστόσο, οι δηλώσεις Αναστασιάδη διαπερνώνται από αμφισημία, η οποία, σε άλλες περιπτώσεις, στο μέτρο που η σκέψη απεικονίζει ατίθασα διλήμματα, υποδηλώνει βάθος. Αυτό το βάθος ήταν συχνά εμφανές σε ομιλίες του Ομπάμα (π.χ. για τη φυλή), όπως είναι ευδιάκριτο μερικές φορές σε ομιλίες του Μακρόν (π.χ. για το Ισλάμ), για να μην αναφέρω τις περίφημες ομιλίες του Λίνκολν, του Ρούσβελτ και του Τσόρτσιλ. 

Η αμφισημία του κ. Αναστασιάδη είναι διαφορετική: απορρέει, επι το πλείστον, από αυταρέσκεια, όχι νοητικό βάθος. Ως παντοδύναμος πρόεδρος που είναι, όχι μόνο θέλει να ασκεί την ισχύ του, αλλά αρέσκεται να επιδεικνύει ότι την ασκεί, τώρα και πάντα. Επιπλέον, μέρος της ηδονής της εξουσίας προέρχεται από την υπέρβαση των ορίων που τίθενται στη νόμιμη εξουσία.  Ο κ. Αναστασιάδης δεν απολαμβάνει μόνο τα δώρα των πλούσιων Σαουδάραβων φίλων του• απολαμβάνει και τη φαντασίωση ότι η μη λογοδοτούσα ισχύς του θα υφίσταται στο διηνεκές. Εξηγούμαι. 

Σε πρόσφατη ομιλία του στο Μέλαθρον Αγωνιστών ΕΟΚΑ, ο κ. Αναστασιάδης είπε: «Θέλω να σας βεβαιώσω ότι ανεξάρτητα του ποιος θα είναι ο Πρόεδρος, δεδομένου ότι όπως διαφαίνεται θα είναι ένας εκ των τριών συνεργατών μου, θα έχω την επιρροή έτσι ώστε αυτή η αγάπη να μεταλαμπαδευτεί και να συνεχίσει κατά τον ίδιο τρόπο η κρατική συμπαράσταση». Τι εννοούσε; 

Μήπως να μας θυμίσει ότι οι κ.κ. Νεοφύτου, Χριστοδουλίδης και Μαυρογιάννης ήταν «συνεργάτες» του; Ίσως, αλλά μην ξεχνάτε ότι συνεργάτες του Προέδρου σημαίνει, κυρίως, άνθρωποι υπο τις εντολές του. Η συνεργασία είναι ιεραρχική, για τον απλό λόγο ότι ο Πρόεδρος φέρει, τελικά, την ευθύνη των αποφάσεων, άρα θέτει τους όρους της συν-εργασίας. Θυμίζοντάς μας, ο κ. Αναστασιάδης, ότι όποιος κι αν εκλεγεί Πρόεδρος θα είναι πρώην συνεργάτης του, μας θυμίζει εμμέσως τον κυριαρχικό – εντολοδοτικό – ρόλο του στο πολιτικό σύστημα: ήταν υφιστάμενοί μου, λέει. Πρόκειται για επιβεβαίωση της ισχύος του. 

Μήπως η έμφαση δεν ήταν τόσο στη σχέση των τριών υποψηφίων με τον κ. Αναστασιάδη, όσο στην «επιρροή» που θα τους ασκεί; Σε μια τέτοια ερμηνεία, η κυριαρχική παρουσία του κ. Αναστασιάδη στην πολιτική ζωή είναι ακόμη πιο εμφανής. Όποιος κι αν εκλεγεί πρόεδρος θα τον επηρεάζω, μας λέει. Σαν καρικατούρα του «Βασιλιά Ληρ», υπονοεί: έφυγα αλλά παραμένω.

Η δήλωση είναι γαργαλιστικά κρυπτική: αν μπορεί να επηρεάζει τον επόμενο πρόεδρο για θέματα του Μελάθρου, γιατί όχι και για άλλα θέματα; Όπως; Δεν χρειάζεται να γίνουμε αδιάκριτοι, αλλά πολλά μπορούμε να φανταστούμε. Παιδιά, εγγόνια, αδελφότεκνες, γαμπροί, κλπ. (θα) έχουν ποικίλες ανάγκες. Σε ένα βαθιά εμπεδωμένο σύστημα πατρωνίας, η στήριξη του πρώην Προέδρου θα μπορούσε να ανοίξει στον ευνοούμενο διάφορες πόρτες, όπως λ.χ. η σχέση Αρχιεπισκόπου-Προέδρου οδήγησε στην, με ευνοϊκότατους όρους, αγορά του παρακείμενου στην οικία Αναστασιάδη οικοπέδου στη Λεμεσό, από τη σύζυγό του, το 2014. Καμία «επιρροή» δεν πάει χαμένη. 

Η δήλωση του κ. Αναστασιάδη προκάλεσε αντιδράσεις, τις οποίες ο Πρόεδρος δεν απέφυγε να σχολιάσει: «η αναφορά μου […] δεν ήταν πάρα ένας αστεϊσμός […]», είπε.  Παρομοίως, όταν το 2020 εκστόμισε σε δημοσιογράφους το προσβλητικό «μην μου αναφέρετε κάτι για το Αλ Τζαζίρα να μην σας πάρει ο δαίμονας», ο εκπρόσωπός του είπε ότι ο κ. Αναστασιάδης «αστειευόταν». Γνωρίζουμε ότι, συχνά, τα πιο σοβαρά πράγματα λέγοντα υπο τύπον αστείου. Ο αστεϊσμός είναι ένας τρόπος να μεταμφιέσεις μια πιθανώς δηκτική παρατήρηση. Και στις δύο περιπτώσεις, ο ηγεμών, αστειευόμενος, τονίζει την ισχύ του. 

Όταν πολιτικοί ηγέτες αποχωρούν, τείνουν να κυριεύονται από το φόβο της ανυπαρξίας. «Πριν από δύο ώρες θα μπορούσα να πω πέντε λόγια, τα οποία θα αναπαράγονταν σε όλες τις πρωτεύουσες του κόσμου», είπε ο Πρόεδρος Τρούμαν, λίγο μετά την αποχώρησή του. «Τώρα, θα μπορούσα να μιλάω για δύο ώρες και να μη νοιάζεται κανείς». 

Ένας τρόπος να αποφύγει την ανυπαρξία ο απελθών ηγέτης είναι να επιδιώκει να έχει επιρροή, ακόμη και μετά την αποστράτευσή του – το σύνδρομο του «Βασιλιά Ληρ». Ένας άλλος, πιο δημιουργικός, τρόπος είναι να επιζητεί την ηθική επιρροή, π.χ. αρθρογραφώντας (Χέλμουτ Σμιτ) ή ασκώντας φιλανθρωπικό έργο μέσω ενός προσωποπαγούς κοινωφελούς ιδρύματος (πρώην πρόεδροι των ΗΠΑ). Αυτό προϋποθέτει, βεβαίως, ότι ο απελθών ηγέτης  κατανοεί, εν πρώτοις, την έννοια της «ηθικής επιρροής». Ο κ. Αναστασιάδης έχει δείξει ότι κατανοεί αυτή την έννοια όσο κατανοεί ο κ. Τραμπ την Καντιανή ηθική και οι Σαουδάραβες εμίρηδες φίλοι του τη φεμινιστική αντίληψη.

* Καθηγητής στην Έδρα Columbia Ship Management στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και Αντεπιστέλλον Μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών.