Ο Γιώργος Μολέσκης γράφει για το ηρωικό έπος της Αρμενίας το οποίο αναφέρεται στη ζωή τεσσάρων γενεών ηρώων, τη γέννηση, την ενηλικίωση, τους αγώνες τους ενάντια στους ξένους κατακτητές, τα ηρωικά και υπεράνθρωπα κατορθώματά τους, τους έρωτές τους, τον θάνατό τους.

 «Δαβίδ ο Σασούνος» είναι ο τίτλος του λαϊκού ηρωικού έπους της Αρμενίας. Για  το έπος αυτό χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς και άλλοι τίτλοι, όπως: «Οι ατρόμητοι του Σασούν» είτε οι «Τρελοί του Σασούν». Τελικά επικράτησε ο τίτλος «Σασουντσί Νταβίντ», τον οποίο επέλεξα να αποδώσω στα ελληνικά ως «Δαβίδ ο Σασούνιος». Επικράτησε ο τίτλος αυτός ίσως γιατί ο Δαβίδ είναι ο πιο λαϊκός, ο πιο τρελός και ο πιο δημοφιλής ήρωας του έργου. 

Το ογκώδες αυτό αφηγηματικό έργο αποτελείται από τέσσερις θεματικούς κύκλους, που μιλούν για τη ζωή τεσσάρων γενεών ηρώων, τη γέννηση, την ενηλικίωση, τους αγώνες τους ενάντια στους ξένους κατακτητές, τα ηρωικά και υπεράνθρωπα κατορθώματά τους, τους έρωτές τους, τον θάνατό τους. Οι αγώνες αυτοί και οι εξεγέρσεις ενάντια στο αραβικό χαλιφάτο αποτέλεσαν το ιστορικό πλαίσιο του έργου. Πρόκειται για ένα μνημειώδες έργο, γνήσιο δημιούργημα της προφορικής λαϊκής παράδοσης. Αντανακλά μέσα από τη ζωή των ηρώων του και μέσα από τους μύθους και τις ιστορίες που αφηγείται, τους αγώνες του λαού για επιβίωση, τις αντιλήψεις του για τη ζωή και τον θάνατο, για τον κόσμο γενικά.

Ως ένα προφορικό λαϊκό έργο, το οποίο χτιζόταν σταδιακά στη διάρκεια των αιώνων, διατηρεί μέσα του ένα προχριστιανικό μυθολογικό υπόστρωμα, πάνω στο οποίο επικάθονται τα χριστιανικά στοιχεία, έτσι όπως πάνω στα χαλάσματα προχριστιανικών ναών χτίστηκαν χριστιανικές εκκλησίες. Τα στοιχεία αυτά έχουν λειτουργικό ρόλο στο έργο, διαφοροποιούν τους χριστιανούς Αρμένιους από τους μουσουλμάνους Άραβες κατακτητές, αφού η Αρμενία είχε δεχτεί τον χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία από τις αρχές του τετάρτου αιώνα και τον όρισε ως συστατικό στοιχείο τις αυτοεικόνας της.   

 

 

Τον ιστορικό πυρήνα του έργου, σύμφωνα με διάφορους μελετητές, αποτέλεσε μια εξέγερση ενάντια στους Άραβες φοροσυλλέκτες το 851 στην περιοχή του Σασούν, μια ορεινή και αφιλόξενη περιοχή της Αρμενίας, που πήρε ενεργό μέρος σε όλες τις εξεγέρσεις των Αρμενίων και κατακτήθηκε από τους Άραβες εισβολείς με δυσκολία, ύστερα από πολλούς και σκληρούς αγώνες. Η γεωγραφική θέση της περιοχής, αλλά και ο χαρακτήρας, η θέληση και η επιμονή των ανθρώπων που μεγάλωσαν σ’ ένα τόσο σκληρό φυσικό περιβάλλον, έκαναν το Σασούν ένα σημαντικό οχυρό σε κάθε εξέγερση. Διαβάζουμε στο έπος:

Νόμιζα πως το Σασούν είναι σαν κάμπος ανοιχτό,

Δεν ήξερα ότι είναι από άγριους βράχους κλειστό.

Εκεί γίγαντας είναι και το μικρό παιδί,

Εκεί το χόρτο ανοίγει στον άνθρωπο πληγή, 

Εκεί το σπαθί κόβει σαν αστραπή.

 

Στον ιστορικό αυτό πυρήνα προστέθηκαν ιστορίες και μύθοι από άλλες εξεγέρσεις, παλαιότερες και νεότερες από αυτή του 851. Σε μια επιδρομή το 640 οι Άραβες κατέλαβαν την τότε πρωτεύουσα της Αρμενίας, την πόλη Ντβιν. Ακολούθησαν, κατά τον έβδομο και τον όγδοο αιώνα, μια σειρά από εξεγέρσεις ενάντια στους ξένους κατακτητές. Οι εξεγέρσεις αυτές πνίγηκαν, κυριολεκτικά, στο αίμα, ήταν όμως γεμάτες από ηρωικά κατορθώματα και ανέδειξαν πραγματικούς ήρωες. Τα κατορθώματα αυτά τα πήρε ο λαός και τα έκανε διαχρονικούς μύθους και θρύλους. Μυθοποίησε και μεγέθυνε τους ήρωες  τους και τους έκανε τραγούδια. Πρόκειται για αφηγηματικά πεζοτράγουδα, για την ακρίβεια, στα οποία διατηρούνται όλα τα στοιχεία της προφορικότητας: επαναλήψεις, διαλογικά μέρη, αναλυτικές περιγραφές γεγονότων και άλλα, που κρατούν το ενδιαφέρον ζωντανό κατά την αφήγηση και εξάπτουν τη φαντασία, καλλιεργώντας ταυτόχρονα την εθνική περηφάνια και την πίστη στη θρησκεία του λαού.

 

Το έπος «Δαβίδ ο Σασούνιος», σύμφωνα με τους μελετητές  του, ολοκληρώθηκε, στην προφορική του μορφή, στα τέλη του ενάτου ή στις αρχές του δεκάτου αιώνα. Μέσα του, ωστόσο, ενσωματώθηκαν μύθοι και ήρωες που έρχονται από πολύ παλιά και η γέννησή τους βρίσκεται συχνά πέρα από τα εθνικά σύνορα, σε μια δια-εθνική σφαίρα και είναι κοινά για πολλούς λαούς. Σ’ αυτό συναντιούνται περιπλανώμενα μυθικά μοτίβα και τυπολογικά όμοιοι ήρωες με αυτούς που υπάρχουν σε μυθολογίες και έπη άλλων λαών, όπως τους Ασσύριους και τους Άραβες. Στο έργο υπάρχουν, επίσης, στοιχεία από  παλαιότερους αρμένικους μύθους. Ενσωματώνονται μοτίβα που η συγκριτική δομή τους και οι αντιλήψεις που εκφράζουν για τη δημιουργία του κόσμου, τα φυσικά φαινόμενα και άλλα, δείχνουν ότι είναι πολύ πιο παλιά από τα ιστορικά γεγονότα για τα οποία μιλά το έργο. 

Παράλληλα, στο έπος αντικαθρεφτίζεται η ιστορική πείρα του λαού, η εξέλιξη του τρόπου ζωής του, οι πνευματικές του αναζητήσεις, το πέρασμα από την ειδωλολατρία στον χριστιανισμό. Σε πολλά σημεία του έργου συνυπάρχουν τα ειδωλολατρικά και τα χριστιανικά στοιχεία, σε άλλα διεξάγεται αγώνας μεταξύ τους, για να επικρατήσει, τελικά, το χριστιανικό ως το νεότερο στοιχείο, αυτό που έρχεται να αντικαταστήσει το παλιό.

Το έπος «Δαβίδ ο Σασούνιος» έζησε για αιώνες στον προφορικό λόγο. Απαγγέλλονταν από τους λαϊκούς ραψωδούς και μεταφερόταν από τον ένα τόπο στον άλλο και από τη μια γενιά στην άλλη. Έτσι δημιουργήθηκαν δεκάδες παραλλαγές ολόκληρου του έπους ή των διαφόρων μερών του. Ως προφορικό έργο χαρακτηριζόταν από μια χαλαρή δομή, η οποία του επέτρεπε να ενσωματώνει, μαζί με τα παλιά, και νεώτερα μοτίβα, νεώτερα ιστορικά γεγονότα, καθώς και τις γλωσσικές και κοινωνικές ιδιομορφίες της κάθε περιοχής.

Φιλελεύθερα, 12.9.2021.