Φάκελος: Σπουδές στις Φυλακές – Τιμωρία ή σωφρονισμός;

 

Ο προηγούμενος αναπληρωτής διευθυντής, στη θητεία τού οποίου καταγράφηκαν αυτοκτονίες, βιασμοί και εξεγέρσεις, σε συνέντευξή του πριν δύο χρόνια χαρακτήρισε «παιδική χαρά» το νέο πνεύμα που επικρατεί στις φυλακές. Η νυν διευθύντρια ωστόσο, Άννα Αριστοτέλους, έχει ξεκάθαρη άποψη για το θέμα.

 

«Η φυλάκιση αποσκοπεί στον σωφρονισμό, την αναμόρφωση και την προσωπική ανάπτυξη των κρατουμένων, με στόχο την -όσο γίνεται- ομαλή επανένταξή τους στην κοινωνία. Για κάποιους μάλιστα μπορεί και να σημαίνει την πρώτη τους ένταξη στην κοινωνία με αυτοσυνειδησία και αυτογνωσία». Για να επιτευχθεί αυτό δημιούργησε ανάλογες συνθήκες. Σχολεία, δραστηριότητες, συμμετοχή σε εκδηλώσεις, εκγύμναση σε γυμναστήρια, οργανωμένη διατροφή με έξι διαφορετικά μενού, διαρκή ψυχολογική στήριξη, επαφή με συγγενείς μέσω skype για αλλοδαπούς και όσους άλλους δεν μπορεί να υπάρχει άλλου είδους επικοινωνία. Μέχρι και πιάνο εισήγαγε στις φυλακές, με αποτέλεσμα γυναίκα κατάδικος να καταφέρει να πετύχει σε εξετάσεις του British Council βαθμολογία 100 από τα 100 στο πιάνο! Ζευγάρι δε ομοφυλοφίλων μοιράζεται το ίδιο κελί κι ετοιμάζονται να υπογράψουν σύμφωνο συμβίωσης, αναμένοντας τη στιγμή της αποφυλάκισής τους για να φύγουν μαζί για τη Βραζιλία, από όπου κατάγεται ο ένας. 

 

Για κάποιους, ενδεχομένως όλα αυτά να μοιάζουν όντως με «παιδική χαρά», με ακατανόητη ελαστικότητα για ανθρώπους που έχουν εγκληματήσει. «Ο κάθε άνθρωπος, υποστηρίζει η κ. Αριστοτέλους, που στερείται της προσωπικής του ελευθερίας, δεν πρέπει να στερείται του δικαιώματος να συνεχίσει να ζει, να ονειρεύεται, να θέτει στόχους και να εξελίσσεται θετικά, διορθώνοντας όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία τον οδήγησαν στο χώρο των φυλακών. Το διάστημα παραμονής των κρατουμένων στις φυλακές – είτε μικρό, είτε μεγάλο – πρέπει να είναι δημιουργικό και εποικοδομητικό, προσανατολίζοντάς τους στην υγιή οργάνωση της ζωής τους, θέτοντας στόχους και αποκτώντας στάσεις και συμπεριφορές, οι οποίες τους καθιστούν ενεργούς και υπεύθυνους πολίτες». Τα αποτελέσματα μέχρι σήμερα είναι ενθαρρυντικά, τουλάχιστον ως προς το κλίμα που επικρατεί στο εσωτερικό των φυλακών. 

 

 

Τα τελευταία χρόνια δημιουργήθηκαν εφτά σχολεία, στα οποία παραδίδεται η ύλη των δημόσιων σχολείων και οι μαθητές παρακάθονται στις καθορισμένες από το Υπουργείο Παιδείας εξετάσεις. Σε αυτά ανταποκρίθηκαν 482 κρατούμενοι, αριθμός που αντιστοιχεί στα ¾ του πληθυσμού των φυλακών.

 

Συγκεκριμένα, κατά τη σχολική χρονιά 2018-2019 φοίτησαν στους 7 κλάδους της Εσπερινής Τεχνικής Σχολής, 142 κρατούμενοι εκ των οποίων οι 91 επιδιώκουν την απόκτηση απολυτηρίου, ενώ οι 51 παρακολούθησαν τα μαθήματα υπό το καθεστώς του παρατηρητή. Στο Εσπερινό Γυμνάσιο φοίτησαν 57 κρατούμενοι, εκ των οποίων οι 23 παρακολούθησαν τα μαθήματα από την αρχή της χρονιάς και παρακάθησαν σε προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις. Ακόμα, 15 κρατούμενοι φοίτησαν σε ιδιωτικά πανεπιστήμια για απόκτηση πτυχίου, μεταπτυχιακού και διδακτορικού. Η φοίτηση γίνεται εξ αποστάσεως με τη μέθοδο tutoring. Όπως προαναφέραμε ένας εξ αυτών, ο Amil Kumar Mal, 33 χρόνων από την Ινδία, κατάφερε να ολοκληρώσει μεταπτυχιακό στη Διοίκηση Επιχειρήσεων από το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, με υποτροφία του πανεπιστημίου. Δείχνοντας να έχει επίγνωση της δικής του ευθύνης που τον έφερε στη θέση που βρίσκεται σήμερα, ανταποκρίνεται στο πρόγραμμα των φυλακών, δουλεύοντας για πράγματα που του ανατίθενται προσδοκώντας την ώρα που θα επιστρέψει στην οικογένειά του. Δηλώνοντας ταυτόχρονα ευγνώμων για τη δεύτερη ευκαιρία που του έχει δοθεί, μετρά κάθε του πράξη, κάθε του κίνηση κι αντίδραση ώστε να μη δυσαρεστήσει τους ανθρώπους που πίστεψαν σε αυτόν και τον βοήθησαν. Κι αυτό είναι ένα κοινό συναίσθημα. Η εμπιστοσύνη που έδειξαν σε αυτούς, λειτουργεί σαν μια άγραφη δέσμευση. Δεν θέλουν να απογοητεύσουν αυτούς που τους εμπιστεύτηκαν: Τη διευθύντρια, τη βοηθό της Αθηνά Δημητρίου, εκπαιδευτές και δεσμοφυλάκες που τους χειρίστηκαν ανθρώπινα. 

 

Το μοντέλο που εφαρμόζεται, learning organisation, αφορά παράλληλα το προσωπικό ως προς την αλλαγή νοοτροπίας, κουλτούρας, στάσεων και συμπεριφορών. «Κανείς δεν μπορεί να κοιτά αφ’ υψηλού πιστεύοντας πως είναι υπεράνω και δεν μπορεί να βρεθεί σε παρόμοια θέση. Μια στιγμή χρειάζεται, μια λάθος κίνηση καθώς οδηγείς και μπορεί να βρεθείς στην ίδια θέση. Εσύ ή κάποιος δικός σου άνθρωπος. Πώς θα ήθελες να σου συμπεριφερθούν; Πώς θα ήθελες να συμπεριφερθούν στο παιδί σου αν κάτι συνέβαινε και βρισκόταν στη φυλακή; Αυτό πρέπει να το έχουμε πάντα υπόψιν», λέει η κ. Αριστοτέλους. Ήδη η μεγαλύτερη μερίδα του προσωπικού έχει ανταποκριθεί στην εφαρμογή του νέου ανθρωποκεντρικού μοντέλου, παρόλο που τα πράγματα δεν ήταν εύκολα. Εκ των πραγμάτων υπήρχε μία πολυπλοκότητα λόγω της δομής: Υπάρχουν τρία είδη φυλακών – η κλειστή φυλακή, η ανοικτή φυλακή, καθώς και το Κέντρο Εξω-ιδρυματικής Απασχόλησης των Κρατουμένων, στις οποίες φιλοξενούνται ανομοιογενείς πληθυσμοί: γυναίκες, άνδρες, ανήλικοι, αλλοδαποί, υπόδικοι, ελαφροποινίτες, βαρυποινίτες και ισοβίτες, οι οποίοι έχουν αδικοπραγήσει με διάφορους τρόπους. Σε ορισμένες, μάλιστα, περιπτώσεις έχουν αδικοπραγήσει ο ένας εναντίον του άλλου και δεν θα πρέπει να έρθουν σε επαφή καθ’ όλη τη διάρκεια της κράτησής τους. Ταυτόχρονα ο καθένας έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά, διαφορετικές ατομικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες. 

 

Όσον αφορά το γενικότερο πλαίσιο διαβίωσης, η προσπάθεια που γίνεται είναι όπως η καθημερινότητα προσομοιάζει με την καθημερινότητα εκτός φυλακών. Εφαρμόζεται το λεγόμενο «work-life balance», ώστε ο χρόνος των κρατουμένων στο έγκλειστο περιβάλλον, να κατανέμεται κατά το δυνατό ισορροπημένα μεταξύ εκπαίδευσης, οικογένειας και επαφής με τον έξω κόσμο, εργασίας, ψυχαγωγικών και αθλητικών δραστηριοτήτων, καθώς και διαβίωσης στην πτέρυγα και στο κελί τους, λαμβάνοντας υπόψη τις προσωπικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες τού κάθε κρατούμενου ξεχωριστά. Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει πως η εφαρμογή ενός τέτοιου μοντέλου, πέραν του ότι βοηθά στην ομαλότερη επανένταξη και επαγγελματική αποκατάσταση των αποφυλακισθέντων, παράλληλα βοηθά στη μείωση του αριθμού κρατουμένων που υποτροπιάζουν, συμβάλλοντας έτσι και στη μείωση της εγκληματικότητας και των κινδύνων που απειλούν τη δημόσια ασφάλεια, αναπτύσσοντας νομοταγείς πολίτες. Αυτό ωστόσο έχει να κάνει και με τη μετέπειτα αντιμετώπιση, αφού λόγω προκατάληψης πολλοί βρίσκουν κλειστές πόρτες, με αποτέλεσμα ενίοτε να επιστρέφουν στους γνώριμους δρόμους που τους οδήγησαν στη φυλακή. Αυτό έχει να κάνει και με το πόσο συγκροτημένη οικογένεια αναμένει τον αποφυλακισθέντα, αφού αρκετοί προέρχονται από προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον. 

 

 

Στα πλαίσια της εφαρμογής του μοντέλου «work-life balance» ο χρόνος των κρατουμένων κατανέμεται μεταξύ εργασίας (ευθύνης), ψυχαγωγίας, εκπαίδευσης, δραστηριοτήτων. Στον καθέναν κατανέμονται ευθύνες που έχουν να κάνουν με τη λειτουργία των Φυλακών: καθαριότητα, μαγειρεία, κατασκευαστικές εργασίες, περιποίηση του κήπου, εργαστήρια κατασκευών, ακόμα και αγροτικές εργασίες στο περιβόλι των Φυλακών. Όσον αφορά στις δραστηριότητες των κρατουμένων, συμμετέχουν σε κοινωνικές, ψυχαγωγικές και φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, εντός και εκτός Φυλακών. Ανάμεσα σε άλλα η θεατρική ομάδα (μικτή) υπό την καθοδήγηση της ηθοποιού Ζωής Κυπριανού έχει φτάσει μέχρι τον τελικό του παγκύπριου ερασιτεχνικού διαγωνισμού θεάτρου με δεύτερο βραβείο ανδρικού ρόλου σε κρατούμενο. Θετικές εντυπώσεις κερδίζει και η μικτή μουσική μπάντα και ομάδα χορού, η οποία συμμετέχει σε διάφορες εκδηλώσεις εντός και εκτός Φυλακών. Επίσης, έχουν δημιουργηθεί έξι γυμναστήρια για τους κρατούμενους και ένα για το προσωπικό, εξοπλισμένα με σύγχρονα όργανα, τα οποία λειτουργούν με καθημερινή επίβλεψη από καθηγητές φυσικής αγωγής από τον ΚΟΑ, μέσω αγοράς υπηρεσιών. Συμμετέχουν επίσης σε ποδοσφαιρικές συναντήσεις εντός και εκτός Φυλακής κυρίως για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Η εκγύμναση εμπλουτίζεται με προγράμματα εξάσκησης, όπως Yoga, Body Combat και Zoumba, ενώ σε αίθουσες ψυχαγωγίας υπάρχουν επιτραπέζια παιγνίδια, τηλεόραση, ποδοσφαιράκια, πιγκ πογκ και άλλα. Εκτός από το κυρίως εκπαιδευτικό πρόγραμμα, εφαρμόζονται κι άλλα επιμορφωτικά μαθήματα, τα οποία λειτουργούν όλο τον χρόνο. Περιλαμβάνουν εκμάθηση ξένων γλωσσών, χειροτεχνίες, κατασκευές, ραπτική, μαθήματα πρώτων βοηθειών, αισθητική. Λειτουργούν επίσης δανειστικές βιβλιοθήκες και ταινιοθήκη από την οποία μπορούν οι κρατούμενοι να δανείζονται DVDs, ψυχαγωγικού όσο και επιμορφωτικού περιεχομένου.

 

 

Ένα σημαντικό κομμάτι είναι αυτό της αποτοξίνωσης που εφαρμόζεται είτε μέσα στις ίδιες τις φυλακές, με το πρόγραμμα απεξάρτησης ΔΑΝΑΗ και το πρόγραμμα υποκατάστασης ΛΕΜΒΟΣ, είτε σε συνεργασία με τη θεραπευτική κοινότητα της Αγίας Σκέπης, στις δομές της οποίας εντάσσονται κρατούμενοι. Οι προσπάθειες έχουν πλέον αναγνωριστεί σε διεθνές επίπεδο με θετικές αναφορές σε εκθέσεις αξιολόγησης και σε συνέδρια. 

 

Όσον αφορά το ερώτημα «τι είδους φυλάκιση είναι αυτή;», το αίσθημα του εγκλεισμού και η στέρηση της ελευθερίας, ενδεχομένως να απαντά σε όποιον μπορέσει να το διαισθανθεί. Ευχή, να αναμορφώνει πραγματικά το συγκεκριμένο μοντέλο και με τη βοήθεια άλλων δομών μετά την αποφυλάκιση, να βοηθά στη μη επανάληψη.