Η κατάρρευση του ταξιδιωτικού κολοσσού Thomas Cook, την περασμένη εβδομάδα, που άφησε ξεκρέμαστους 15.000 τουρίστες στην Κύπρο, αλλά και οι αρκετές ανησυχίες τελευταία για την επάρκεια του τουριστικού προϊόντος του νησιού, ενόψει Brexit και έντονου ανταγωνισμού, διατηρούν στο προσκήνιο τα ερωτήματα για το ποιο είναι το κατάλληλο μοντέλο για τον τουρισμό της Κύπρου.
 
Η Φιόνα Μάλεν, οικονομολόγος και διευθύντρια της εταιρείας Sapienta Economics με έδρα τη Λευκωσία, αναλύει ποιες θα έπρεπε να είναι οι προτεραιότητες του κυπριακού τουρισμού τα επόμενα χρόνια και εξηγεί γιατί στο πλάνο αυτό έχει ρόλο και η Αμμόχωστος. 
 
Ποιες οι επιπτώσεις από την κατάρρευση της Thomas Cook για τον κυπριακό τουρισμό;
Μπορεί κανείς να εξάγει ένα βραχυπρόθεσμο κι ένα μακροπρόθεσμο συμπέρασμα από τις εξελίξεις της περασμένης εβδομάδας. Το πρώτο, βέβαια, είναι το άμεσο πλήγμα που δέχθηκαν εταιρείες του τουριστικού τομέα. Περίπου 15.000 τουρίστες έμειναν ξεκρέμαστοι, ξενοδοχειακές επιχειρήσεις ανησυχούν εύλογα ότι δεν θα πληρωθούν και οι τράπεζες, με τη σειρά τους, ανησυχούν ότι τα ξενοδοχεία δεν θα είναι σε θέση να αποπληρώνουν τα δάνειά τους. Αυτά συμβαίνουν σε μία περίοδο όπου οι αφίξεις τουριστών έχουν εξασθενήσει. Οι συνολικές αφίξεις αυξήθηκαν μόλις κατά 0,6%, κατά τους πρώτους οκτώ μήνες του έτους, σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2018. Ο αριθμός των αφίξεων από το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν λίγο καλύτερος, στο 1,5% την ίδια περίοδο. Οι αεροπορικές εταιρείες, όμως, θα χρειαστούν χρόνο για να καλύψουν τις θέσεις που χάθηκαν με την κατάρρευση της Thomas Cook. Αναμένουμε, επομένως, ακόμα λιγότερες επισκέψεις για το υπόλοιπο της σεζόν, αλλά και μέχρι το τέλος του χρόνου. 
 
Ποιες είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις; 
Σε βάθος χρόνου, πιστεύω ότι οι εξελίξεις αυτής της περιόδου αποτελούν προειδοποίηση και ευκαιρία, για να εξεταστεί το είδος του τουρισμού που προσφέρει η Κύπρος ως χώρα. Για πολλά χρόνια βασιζόμαστε στις διακοπές–πακέτα. Αποτελούν σχεδόν το 60% όλου του τουριστικού ρεύματος, σύμφωνα με τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας. Διακοπές–πακέτα πρόσφεραν εταιρείες όπως η Thomas Cook, η Monarch and η Germania. Και οι τρεις έχουν καταρρεύσει. Αυτό σημαίνει ότι για κάθε τρία ευρώ που κερδίζουμε από τον τουρισμό, τα δύο προέρχονται από ένα μοντέλο που έχει μεγάλο όγκο επισκέψεων και απόδοσης, αλλά και υψηλό ρίσκο. Εταιρείες, όπως αυτές που προαναφέρθηκαν, λειτουργούν με μεγάλα χρέη και πολύ μικρό περιθώριο κέρδους. Μικρές αλλαγές στην τιμή του πετρελαίου, στις ισοτιμίες των νομισμάτων, ή και μια μικρή οικονομική αστάθεια μπορούν να τις καταστρέψουν. Είναι ένα μη βιώσιμο μοντέλο. 
 
Πώς μπορούμε να αλλάξουμε το μοντέλο; 
Πιστεύω ότι η σημερινή Κυβέρνηση έχει διαπιστώσει ότι υπάρχει ζήτημα. Προσπαθεί αρκετά για να ενθαρρύνει πιο ευκατάστατους τουρίστες να έλθουν στο νησί, για παράδειγμα, με την κατασκευή μαρίνων. Υπάρχει, όμως και μια άλλη πτυχή που θα μπορούσαμε να εστιάσουμε. Είναι κάτι που με απασχόλησε και την περασμένη εβδομάδα, όταν είδα εκατομμύρια νέων ανθρώπων να διαδηλώνουν κατά της κλιματικής αλλαγής. 
Αυτοί οι νέοι άνθρωποι θα μπορούσαν να είναι οι τουρίστες μας σε δεκαπέντε, ή είκοσι χρόνια. Το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί θα είναι απρόθυμοι να ταξιδέψουν με αεροσκάφη, επειδή θα κινούνται με ορυκτά καύσιμα. Το γεγονός αποτελεί τεράστιο ρίσκο για την Κύπρο, η οποία απέχει αρκετά από την Ευρώπη, σε σύγκριση με άλλους προορισμούς. Δεν θα είναι της μόδας να έλθουν εδώ. Στην πραγματικότητα, ήδη λαμβάνουν χώρα αλλαγές αυτού του είδους. Στη Σουηδία έχουν μάλιστα και μια λέξη γι’ αυτό: «flygskam», που σημαίνει «ντροπή για όσους πετούν με αεροπλάνα». Είναι ντροπή να ταξιδεύει κανείς σε μεγάλες αποστάσεις για διακοπές. Ο τουρισμός από τη Σουηδία μειώθηκε κατά 5,1% φέτος. Αντιμετωπίζουμε, επομένως, ένα μεγάλο ρίσκο, σε ότι αφορά τους τουρίστες του αύριο. Έχουμε όμως και μια «πράσινη ευκαιρία» για να αλλάξουμε, αν είμαστε αρκετά προνοητικοί και έξυπνοι ώστε να λειτουργήσουμε προληπτικά. 
 
Τι είδους τουρισμό θα ήθελαν νέοι άνθρωποι, όπως η πολύ γνωστή Σουηδή νεαρή ακτιβίστρια, Γκρέτα Τούμπεργκ;
Η πράσινη ευκαιρία έγκειται στη χρήση του μεγαλύτερου περιουσιακού στοιχείου του νησιού, την ηλιοφάνεια. Ας δούμε τον τουρισμό σε έναν ορίζοντα δεκαπέντε χρόνων. Τι θα ήθελε η δεκαεξάχρονη, σήμερα, ακτιβίστρια για το κλίμα Γκρέτα Τούμπεργκ; Θα ήθελε να μπορεί να έλθει στην Κύπρο με πλοίο, που δεν θα κινείται με ορυκτά καύσιμα. Χρειαζόμαστε, επομένως, ακτοπλοϊκή σύνδεση. Θα ήθελε να μπορεί να μεταβεί στο ξενοδοχείο της με ασφαλή λεωφορεία, που θα λειτουργούν όλο το 24ωρο. Θα ήθελε τα λεωφορεία να κινούνται με ηλεκτρισμό, που θα παράγεται από τον ήλιο, ή τον αέρα. Θα ήθελε να διαμένει σε ξενοδοχείο, που δεν θα έχει κατανάλωση ορυκτών καυσίμων. Θα ήθελε να τρέφεται με οργανική τροφή, που παράγεται με υπεύθυνη χρήση των φυσικών πόρων και των πρώτων υλών, χρησιμοποιώντας ελάχιστο νερό.
 
Και θα ήθελε να νοικιάζει ηλεκτρικό όχημα για τις μετακινήσεις της. 
Έχω προσωπική εμπειρία για το πώς μπορεί η ηλιακή ενέργεια να επηρεάσει θετικά τον τουρισμό. Είμαι μη εκτελεστική διευθύντρια του Ταμείου Aliatis, το οποίο εργάζεται για να φέρει επενδύσεις δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ στον τομέα της ηλιακής ενέργειας. Η ηλεκτροπαραγωγή από ηλιακή ενέργεια θα μπορούσε, επίσης, να κινήσει ηλεκτρικά οχήματα, που θα ενταχθούν στον τουριστικό τομέα. Ταμεία αυτού του είδους επενδύουν σε πραγματικά περιουσιακά στοιχεία. Δημιουργούν πραγματικές θέσεις εργασίας στην Κύπρο. 
Επενδύσεις αυτού του είδους είναι  πολλά υποσχόμενες, διότι μπορούν να προσελκύσουν τουρίστες του μέλλοντος, ευαίσθητους στην κλιματική αλλαγή. Μπορεί κανείς να εξουδετερώσει το γεγονός ότι η Κύπρος βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από την Κεντρική Ευρώπη, προβάλλοντας ως δέλεαρ διακοπές με μηδενικές εκπομπές άνθρακα. Επομένως, ξαφνικά η επόμενη γενιά θα βρίσκει πολύ της μόδας ένα ταξίδι στην «πράσινη Κύπρο», ως τη χώρα που νοιάζεται για κλίμα. 
 
Υπάρχει χώρος και για το φυσικό αέριο
 
Τι θα γίνει, όμως, με τις μεγάλες επενδύσεις που έχει σχεδιάσει και υλοποιεί η Κύπρος στον τομέα των υδρογονανθράκων και του φυσικού αερίου; 
Αντιλαμβάνομαι ότι αυτοί που έχουν επενδύσει στην εγχώρια κατανάλωση φυσικού αερίου, στέκονται επιφυλακτικά σε σχέση με την ηλιακή ενέργεια. Φαίνεται πως η Κυβέρνηση έχει εκδώσει περισσότερες άδειες για ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες που λειτουργούν με φυσικό αέριο, παρά για μονάδες που λειτουργούν με ηλιακή ενέργεια. Το μήνυμά μου, όμως, προς όσους επενδύουν στην εγχώρια κατανάλωση φυσικού αερίου, είναι ότι υπάρχει χώρος τόσο για το φυσικό αέριο όσο και για την ηλεκτροπαραγωγή από ηλιακή ενέργεια. Για να προσελκύσει κανείς την επόμενη γενιά τουριστών να επισκεφθεί την Κύπρο, θα πρέπει να προσφέρει ασφαλείς, αξιόπιστες, καθαρές δημόσιες συγκοινωνίες και ηλεκτρικά οχήματα. Κάτι τέτοιο απαιτεί επιπρόσθετη ηλεκτρική ενέργεια. Οι δημόσιες συγκοινωνίες θα συμβάλλουν στην περαιτέρω ανάπτυξη της ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης, καθώς θα τις χρησιμοποιούν φοιτητές. Ειδικοί στα θέματα των φύλων τονίζουν, επίσης, ότι τα ασφαλή δημόσια μέσα μεταφοράς συμβάλλουν στην είσοδο περισσοτέρων γυναικών στην αγορά εργασίας, κάτι που είναι θετικό για την βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος. Το δέλεαρ του οράματος «πράσινου τουρισμού» είναι ότι η πίτα γίνεται μεγαλύτερη. Κι έτσι υπάρχει έδαφος τόσο για χρήση φυσικού αερίου, όσο και ηλιακής ενεργείας. 
Για να φθάσουμε, όμως, στην «πράσινη Κύπρο», θα πρέπει να υπάρξει μια πλήρης αλλαγή στον τρόπο σκέψης και οργάνωσης όλων των υπουργείων. Θα πρέπει να καταστρωθούν άλλα πλάνα για τον αστικό σχεδιασμό, τις μεταφορές, τις πολεοδομικές άδειες, καθώς και για το κόστος των αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης. 
 
«Πράσινο» Βαρώσι για πολλούς και καλούς λόγους
 
Από πού θα μπορούσε να γίνει μια καλή αρχή; 
Παρουσιάζεται μια μικρή ευκαιρία με τους μειοδοτικούς διαγωνισμούς για τη εκχώρηση νέων αδειών για τα λεωφορεία. Δίνοντας προτεραιότητα σε «πράσινα», ασφαλή, αξιόπιστα λεωφορεία θα έστελνε ένα μήνυμα ότι τα πράγματα θα αλλάξουν. Έχω, όμως και μια κάπως τρελή ιδέα που σχετίζεται με το Βαρώσι και το πώς θα αποτραπούν τα σχέδια της Τουρκίας να αναπτύξει όλη την περιοχή με τσιμέντο, στο πρότυπο της «Κοπακαμπάνα» στο Ρίο, όπως έγραψε ο «Φ» τις προάλλες.. 
Ο δήμαρχος Αμμοχώστου, Σίμος Ιωάννου, επιβεβαίωσε πρόσφατα ότι Βαρωσιώτες πλησιάστηκαν, ήδη. Τέθηκαν ενώπιόν τους προτάσεις και προσφορές. Κάποιοι λένε ότι τους προσφέρθηκαν και άδειες για οικοδόμηση καζίνο. Το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται η Κύπρος, είναι να μετατραπεί το Βαρώσι σε πόλη των καζίνο. Στη βόρεια Κύπρο, τα καζίνο δεν είναι ρυθμισμένα και πιστεύεται ότι είναι οχήματα για ξέπλυμα χρήματος. Αν Ελληνοκύπριοι εμπλακούν σε αυτό το εγχείρημα, θα είναι ιδιαίτερα επιζήμιο για τη φήμη και υπόληψη της Κύπρου, που έχει δεχθεί πλήγματα στο παρελθόν. Θα δώσει την ευκαιρία στα διεθνή μέσα ενημέρωσης να βάλουν και πάλι κατά της Κύπρου.  
Πώς σταματά κανείς κάτι τέτοιο; Προσφέροντας στους Βαρωσιώτες μια ελκυστική εναλλακτική, που θα προσελκύσει μεγάλες ευρωπαϊκές επενδύσεις. Αυτή την περίοδο, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα για την Ανασυγκρότηση και Ανάπτυξη, ακόμα και μεγάλες ιδιωτικές τράπεζες, συναγωνίζονται μεταξύ τους στο ποια θα κάνει τις μεγαλύτερες πράσινες επενδύσεις. Η Κύπρος μπορεί να εκμεταλλευθεί αυτή την ευκαιρία. 
Εισηγούμαι να ασκήσει η Κυβέρνηση πιέσεις και πειθώ προς τις χώρες–μέλη της ΕΕ, ώστε να ανακοινώσουν πως «αν ανοίξει το Βαρώσι στο πλαίσιο μιας ενωμένης Κύπρου, θα χορηγήσουμε πολλά χρήματα για να κάνουμε ολόκληρη την Αμμόχωστο “πράσινη” πόλη». 
Με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια. Προετοιμάζεται η Κύπρος για τους τουρίστες του μέλλοντος, με τον τρόπο που περιέγραψα πιο πάνω. Επίσης, σημαντικό είναι και το ότι δίνει κίνητρο και προσδοκία στους πολίτες για λύση του κυπριακού προβλήματος. Για πολλούς Κύπριους η λύση αποτελεί ένα μεγάλο ρίσκο. Χρειάζεται να τους προσφερθεί κάτι, που όλοι μπορούν να δουν ότι θα είναι ευρύτατα επωφελές. Μια λαμπρή «πράσινη» Αμμόχωστος, που θα προσελκύσει την επόμενη γενιά τουριστών, είναι μία οδός για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο. 
Έχω και προσωπικό ενδιαφέρον. Είμαι εθελόντρια στο Famagusta Ecocity Project. Ο λόγος που με ενδιαφέρει είναι ότι μια «πράσινη» Αμμόχωστος θα είναι επωφελής για ολόκληρη την τουριστική βιομηχανία της Κύπρου, θα προσελκύσει μεγάλες επενδύσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση, θα κάνει την πίτα πολύ μεγαλύτερη, απ’ ό,τι θα την κάνουν τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και λεωφορεία. Είναι κάτι που όλοι θα μπορούσαμε να στηρίξουμε. 
Είμαστε στο κατώφλι μιας νέας εποχής. Πραγματικά πιστεύω ότι η Κύπρος έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή, με τρόπο επωφελή για όλους. Πρέπει απλώς να δούμε μακριά και να αδράξουμε την ευκαιρία. 
 
ΕΝ ΣΥΝΤΟΜΙΑ…
  • Με την κατάρρευση της Thomas Cook πρέπει να αναμένουμε λιγότερες επισκέψεις για το υπόλοιπο της σεζόν, αλλά και μέχρι το τέλος του χρόνου. 
  • Για κάθε τρία ευρώ που κερδίζουμε από τον τουρισμό, τα δύο προέρχονται από ένα μοντέλο που έχει μεγάλο όγκο επισκέψεων και απόδοσης, αλλά και υψηλό ρίσκο.
  • Εταιρείες όπως η Thomas Cook λειτουργούν με μεγάλα χρέη και πολύ μικρό περιθώριο κέρδους, είναι ένα μη βιώσιμο μοντέλο.
  • Αντιμετωπίζουμε ένα μεγάλο ρίσκο σε ό,τι αφορά τους τουρίστες του αύριο, έχουμε όμως και μια «πράσινη ευκαιρία» για να αλλάξουμε τα πράγματα.
  • Η πράσινη ευκαιρία έγκειται στη χρήση του μεγαλύτερου περιουσιακού στοιχείου του νησιού, την ηλιοφάνεια.
  • Έχω προσωπική εμπειρία για το πώς μπορεί η ηλιακή ενέργεια να επηρεάσει θετικά τον τουρισμό.
  • Για να προσελκύσει κανείς την επόμενη γενιά τουριστών να επισκεφθεί την Κύπρο, θα πρέπει να προσφέρει ασφαλείς, αξιόπιστες, καθαρές δημόσιες συγκοινωνίες και ηλεκτρικά οχήματα.
  • Για να φθάσουμε στην «πράσινη Κύπρο», θα πρέπει να υπάρξει πλήρης αλλαγή στον τρόπο σκέψης και οργάνωσης όλων των υπουργείων.
  • Θα πρέπει να καταστρωθούν άλλα πλάνα για τον αστικό σχεδιασμό, τις μεταφορές, τις πολεοδομικές άδειες, καθώς και για το κόστος των αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης.