Ρωτήστε οποιονδήποτε, ποιες είναι οι δύο χώρες με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ΕΕ και η απάντηση θα είναι πάντα η ίδια: η Γαλλία και η Γερμανία. Το Βερολίνο και το Παρίσι έχουν πρωτοστατήσει σε όλες τις σημαντικές κινήσεις στην ιστορία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ξεκινώντας από τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα.
Παρολ’ αυτά, λόγω του μεγέθους της και της προσήλωσής της στο ευρωπαϊκό σχέδιο, η Ιταλία διατηρούσε συχνά ηγετικό ρόλο στη λειτουργία της ΕΕ. Τα τελευταία χρόνια, ήταν η μόνη χώρα που είχε δύο εκπροσώπους στα πέντε προεδρικά αξιώματα των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων: ο Μάριο Ντράγκι ήταν επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ενώ ο Αντόνιο Ταγιάνι προήδρευε του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Τα άλλα τρία κορυφαία πόστα -του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Eurogroup- είχαν ανατεθεί στο Λουξεμβούργο, την Πολωνία και την Πορτογαλία αντίστοιχα.
Καθώς οι ηγέτες ξεκινούν να επεξεργάζονται τις επόμενες επιλογές για τις κορυφαίες δουλειές της ΕΕ, η επιρροή της Ιταλίας φαίνεται να εξασθενεί. Η Ισπανία, αντίθετα, αρχίζει να κάνει πιο αισθητή την παρουσία της. Ο Emmanuel Macron, πρόεδρος της Γαλλίας και αναμφισβήτητα ο σημαντικότερος ηγέτης της Ευρώπης μετά την εξαγγελθείσα αποχώρηση της Γερμανίδας Angela Merkel, ξεκίνησε τις διαπραγματεύσεις για την κάλυψη των θέσεων προσκαλώντας σε δείπνο τον Ισπανό πρωθυπουργό Pedro Sanchez. Από την άλλη, λίγοι πρόσεξαν ότι ο Ιταλός ομόλογος του Sanchez, Giuseppe Conte, κατευθύνθηκε αυτή την εβδομάδα προς την άτυπη σύνοδο κορυφής της ΕΕ.
Η υποβάθμιση του ρόλου της Ιταλίας ίσως γίνει πιο εμφανής στην ΕΚΤ. Η χώρα εκπροσωπείται σήμερα σε δύο βασικές θέσεις της κεντρικής τράπεζας: την προεδρία της τράπεζας και την προεδρία του ενιαίου εποπτικού συμβουλίου (το οποίο επιβλέπει τις τράπεζες της Ευρωζώνης). Η λαϊκιστική κυβέρνηση της Ιταλίας απαιτεί μετά την αποχώρηση του Draghi στα τέλη Οκτωβρίου, να δοθεί σε Ιταλό μία από τις έξι θέσεις στο διοικητικό συμβούλιο της ΕΚΤ -όπως συνέβαινε πάντοτε. Αλλά λίγοι στις Βρυξέλλες θα πόνταραν στην ικανοποίηση του αιτήματος.
Το διοικητικό συμβούλιο της κεντρικής τράπεζας απαρτίζεται από τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο και τέσσερα άλλα μέλη και εάν η Γερμανία και η Γαλλία αποτύχουν να προωθήσουν τους υποψηφίους τους στο κορυφαίο αξίωμα, αναμένουν να λάβουν δύο από αυτές τις τέσσερις υπόλοιπες θέσεις. Ο Ισπανός Luis de Guindos, πρώην υπουργός Οικονομικών, έχει ήδη αναλάβει την αντιπροεδρία της ΕΚΤ. Αυτό δεν αφήνει πολλά περιθώρια για την Ιταλία στις “μουσικές καρέκλες” της Φρανκφούρτης.
Η κατοχύρωση των κορυφαίων αξιωμάτων στην Κομισιόν θα είναι μια άλλη δοκιμασία για τη Ρώμη. Η ιταλική κυβέρνηση επιθυμεί ένα από τα οικονομικά χαρτοφυλάκια, που θα τη βοηθήσει ενδεχομένως να κάμψει τους κανόνες της ΕΕ για τον προϋπολογισμό και τις κρατικές ενισχύσεις προς όφελός της. Το πρόβλημα είναι ότι τα δύο κυρίαρχα λαϊκιστικά κόμματα της χώρας έχουν μετά βίας επιρροή στη νέα σύνθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο έχει λόγο στην επιλογή των Επιτρόπων.
Το Κίνημα Πέντε Αστέρων δέχτηκε πλήγμα στις ευρωεκλογές της περασμένης εβδομάδας. Η Λέγκα θριάμβευσε στο εσωτερικό, κερδίζοντας πάνω από το ένα τρίτο των ψήφων, αλλά θα δυσκολευτεί να μετατρέψει τις έδρες της σε επιρροή. Οι αντισυστημικές ομάδες θα πάρουν τη θέση τους μεταξύ των ευρωβουλευτών της αντιπολίτευσης, ενώ ο Πρόεδρος της Κομισιόν θα προέλθει από την πλειοψηφία των βουλευτών που τάσσονται υπέρ της ΕΕ.
Στο μεταξύ, η Ισπανία κάνει ελιγμούς για να εξασφαλίσει ένα προνομιακό χαρτοφυλάκιο στις Βρυξέλλες μετά την καλή της εμφάνιση στην ευρωπαϊκή ψηφοφορία. Ο Sanchez θα ήθελε ο υπουργός Εξωτερικών του και πρώην Πρόεδρος του ευρωκοινοβουλίου, Josep Borrell, να αναλάβει αντιπρόεδρος, αρμόδιος για οικονομικά ζητήματα, μετέδωσαν οι Financial Times. Παραδόξως, αυτό μπορεί να είναι πολύ πιο εύκολο να επιτευχθεί εάν, κόντρα στη θέληση του Macron και του Sanchez, ο επόμενος πρόεδρος της Επιτροπής είναι ο Γερμανός Συντηρητικός Manfred Weber. Αν ο Weber αψηφήσει τους αμφισβητίες του και κερδίσει, η Ισπανία θα μπορέσει να ισχυριστεί ότι η Επιτροπή χρειάζεται μια εξισορρόπηση προς τα αριστερά.
Εάν η Μαδρίτη κατόρθωνε να κλέψει τη θέση της Ρώμης ως η τρίτη δύναμη της πολιτικής της ευρωζώνης, αυτό θα ακολουθούσε έπειτα από μια δεκαετία κατά την οποία η ισπανική οικονομία υπεραπέδωσε έναντι της ιταλικής. Το 2008, το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της Ισπανίας αντιστοιχούσε στο 87% του ιταλικού. Σήμερα η αναλογία έχει αυξηθεί στο 94%.
Είναι αλήθεια ότι η Ισπανία επωφελήθηκε από ένα πρόγραμμα διάσωσης της Ευρωζώνης, όταν ζήτησε βοήθεια για να επιδιορθώσει τις τράπεζές της, ενώ η Ιταλία δεν είχε την ευκαιρία μιας στήριξης. Ωστόσο, οι διαδοχικές κυβερνήσεις της Μαδρίτης έχουν εφαρμόσει ένα πιο τολμηρό και συνεκτικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων, κυρίως στην αγορά εργασίας. Ως αποτέλεσμα, η οικονομική ανάπτυξη της Ισπανίας ήταν κατά μέσο όρο πάνω από 2,7% για καθένα από τα τελευταία πέντε χρόνια, ενώ της Ιταλία ήταν λιγότερο από 1%.
Οι επενδυτές έχουν αντιδράσει ανάλογα. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η απόδοση των δεκαετών ομολόγων της Ιταλίας και της Ισπανίας ήταν πολύ παρόμοια, με τη Ρώμη να δανείζεται μερικές φορές πιο φτηνά από τη Μαδρίτη. Οι αποδόσεις των ομολόγων της Ισπανίας βρίσκονται σήμερα σχεδόν 200 μονάδες βάσης πιο κάτω από εκείνες της Ιταλίας.
Φυσικά, η Ισπανία έχει τα δικά της προβλήματα. Ο Sanchez πρέπει να σχηματίσει νέα κυβέρνηση αφού δεν κατάφερε να κερδίσει πλειοψηφία στις πρόσφατες εθνικές εκλογές. Η αναταραχή στην Καταλονία έχει καταλαγιάσει προς το παρόν, αλλά η αποσχιστική τάση παραμένει σημαντική απειλή για την οικονομία της χώρας και τη διεθνή της θέση. Ούτε θα πρέπει να αποκλείσουμε την Ιταλία. Οι ηγέτες της Ευρώπης μπορεί να επιλέξουν να κατευνάσουν τη Ρώμη, καθώς η εναλλακτική λύση μιας ευθείας αντιπαράθεσης με την εθνικιστική κυβέρνησή της μπορεί να έχει άσχημα αποτελέσματα.
Ωστόσο, δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε εάν οι ιστορικοί θα παραπέμπουν πίσω, σε αυτή την περίοδο, ως τη στιγμή που η Ισπανία και η Ιταλία άλλαξαν θέσεις στα ανώτερα κλιμάκια της ΕΕ. Τα έθνη ανεβαίνουν και πέφτουν. Η Ρώμη θα πρέπει να προσέχει.
Του Ferdinando Giugliano
Πηγή: Bloomberg View
