Το 1962 το κυπριακό τοπίο αποκτά το φωτογραφικό του πορτρέτο. Η ομάδα των Γάλλων ειδικών που φωτογραφίζει το νησί αποτελείται από τον πολεοδόμο Eugene Beaudouin, τον αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Manuel Baud-Bovy και την αρχιτέκτονα Aristea Rita Tzanos. Αν και η φωτογράφηση αυτή ενσωματώνεται ως μια πρώτη “αναγνώριση εδάφους” στη Mελέτη για την Tουριστική Aνάπτυξη της Κύπρου που η ομάδα κατέθεσε το 1962, αποτέλεσε μαλλον μια στοχευμένη απεικόνιση του τοπίου με συνθετικές προεκτάσεις παρά μια απλή αποτύπωση πεδίου. Η φωτογραφική αυτή συλλογή, που στεγάζεται στο αρχείο του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Κύπρου, μελετήθηκε στα πλαίσια των ερευνητικών δραστηριοτήτων του Mesarch Lab του Τμήματος Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Κύπρου.
Τη συλλογή μονοπωλεί η σχεδόν εμμονική καταγραφή του παρθένου παράκτιου φυσικού τοπίου της Κύπρου το οποίο θα χαρακτηριστεί με έμφαση ως “unspoiled” στη Μελέτη του 1962. Η στοχευμένη αναζήτηση του “παρθένου τοπίου” μάλλον αφορμάται από ιδέες που αναπτύσσονται στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο και λιγότερο από το ίδιο το κυπριακό τοπίο. Ο Ισπανός πολεοδόμος Mario Gaviria αποδίδει τη χρήση του όρου “unspoiled” στους Άγγλους τουρίστες που αναζητούν στο φαντασιακό της μεσογειακής παράκτιας φύσης εναλλακτικές προς την αστική ζωή επιλογές. Αυτή η μεσογειακή ακτή, σύμφωνα με τον Γάλλο κοινωνιολόγο και πολεοδόμο Henri Raymond, φέρει το συμβολισμό του προ-αστικού και εξω-αστικού χώρου: ενός άθικτου από ανθρώπινη παρέμβαση τοπίου στο οποίο οι χωρο-κοινωνικές σχέσεις διαμορφώνονται έξω από τα πλαίσια παραγωγής και εργασίας. Ο φακός της ομάδας φαίνεται να προβάλλει αντίστοιχες ερμηνείες στις ακτές της Κύπρου: όπως θα διατυπωθεί στη Μελέτη του 1962, η παραλία υπόσχεται μια νέα δημοκρατική χωρο-κοινωνική συνθήκη, μακριά από το “μηχανικό πολιτισμό” των αστικών κέντρων. Η προσέγγιση αυτή θα αποτελέσει στη συνέχεια προκείμενο για τη διατύπωση αρχιτεκτονικών προδιαγραφών για τα μελλοντικά τουριστικά τοπία της Κύπρου.
Αν από τη μια η αναζήτηση του παρθένου τοπίου, όπως το κατέγραψε ο φωτογραφικός φακός του 1962, συνδέεται με ένα αίτημα διαφυγής από την αστικότητα και τις κοινωνικές της παγιώσεις, από την άλλη, το τοπίο αυτό γίνεται αναπόφευκτα μέρος αυτών των διαδικασιών αστικοποίησης, μόλις ιδωθεί σαν βάση για τη βιομηχανία του τουρισμού. Για τον Henri Lefebvre ο τομέας του τουρισμού αποτελεί μέρος των αναδυόμενων μετα βιομηχανικών οικονομιών που βασίζονται σε διαδικασίες εκτενούς αστικοποίησης του φυσικού τοπίου. Οι διαδικασίες αυτές, σύμφωνα με τον Gaviria, “μολύνουν” το φυσικό τοπίο με τη μεταφορα αστικών χωρικών δομών και μορφών μαζί με τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές τους παθολογίες.
Οι κριτικές αυτές αποκαλύπτουν την αναπτυξιακή ορμή που συνοδεύει την αναζήτηση του “παρθένου τοπίου”, ως μια άλλη όψη της ουτοπικής σκηνογραφίας που συντίθεται από τη φωτογραφική συλλογή του 1962. Οι αρχές της δεκαετίας του 1970 βρίσκουν στη Χρυσή Ακτή της Αμμοχώστου ένα εκτενές και πυκνά δομημένο τουριστικό τοπίο – μόλις 8 χρόνια μετά τη φωτογράφησή της ως άθικτου τοπίου από το φακό των Γάλλων ειδικών. Το τοπίο αυτό προσέφερε όλες τις ανέσεις της μοντέρνας αστικής ζωής στην παραλία · αθετώντας όμως τις ουτοπικές υποσχέσεις που συνδέθηκαν μέσα από το φακό των Γάλλων ειδικών με το παρθένο φυσικό τοπίο.
Συνέντευξη: Δημήτρης Βενιζέλος – Αρχιτέκτονας Μηχανικός ΕΜΠ, MAUD Harvard GSD.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Gaviria, Mario. “La producción neocolonialista del espacio.” Papers. Revista de Sociologia 3, no. 0 (July 1, 1974): 201–17.
Raymond, Henri. “Le littoral et l’usager.” L’Architecture d’Aujourd’Hui 0, no. 175 (1974): 28.
Lefebvre, Henri. Toward an Architecture of Enjoyment. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2014.
Lefebvre, Henri. The Production of Space. Oxford, OX, UK ; Cambridge, Mass., USA: Blackwell, 1974.
Lefebvre, Henri. Introduction to: Libro negro sobre la autopista de la Costa Blanca, ed. Mario Gaviria (Valencia: Editorial Cosmos, 1973), xiii–xiv.
Raymond, Henri. Les significations culturelles du littoral français. Institut d’Etudes et de Recherches en Architecture et Urbanisme, 1973.
Raymond, Henri. “Le littoral et l’usager.” L’Architecture d’Aujourd’Hui, no. 175 (1974): 28.
