Πέρα από τις ζωές που χάνονται, τις απροσδιόριστες επιπτώσεις στην υγεία εκατομμυρίων ανθρώπων, τις βαριές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες, η πανδημία αφήνει έντονα τα σημάδια της στις τέχνες και τον πολιτισμό. Στη Νέα Υόρκη, που θεωρείται η πολιτιστική πρωτεύουσα του κόσμου, καταγράφεται στον χώρο του θεάματος απώλεια εισοδήματος αρκετών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Τα περιοριστικά μέτρα, η μείωση του τουριστικού ρεύματος και οι αλλαγές στη συμπεριφορά των καταναλωτών και των εργαζομένων του κλάδου, επηρέασαν όλο το φάσμα της καλλιτεχνικής παραγωγής και δημιουργίας.
Στην αμερικανική μεγαλούπολη υπολογίζεται ότι συνολικά, από την έναρξη της πανδημίας, έχουν χαθεί τουλάχιστον οι μισές θέσεις εργασίας (σε μουσεία, γκαλερί, θέατρα, Μπρόντγουεϊ, ψυχαγωγικούς χώρους κλπ). Τρεις στους τέσσερις οργανισμούς χρειάστηκε να κάνουν σημαντικές περικοπές στον προϋπολογισμό, με αποτέλεσμα να υπάρξουν χιλιάδες απολύσεις, ενώ εκατοντάδες θεατρικοί, εκθεσιακοί και ψυχαγωγικοί χώροι έβαλαν μόνιμα λουκέτο. Όπως εκτιμούν ειδικοί αναλυτές, αυτή η κατάσταση υπονομεύει δραστικά τον πολιτισμό και την ποιότητα ζωής των πολιτών. Σε παναμερικανικό επίπεδο, ο αντίκτυπος της πανδημίας ειδικά για τους μη κερδοσκοπικούς πολιτιστικούς οργανισμούς (συντηρούνται με επιχορηγήσεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα) φαίνεται να ήταν καταστροφικός, αφού οι οικονομικές απώλειες υπολογίζονται σε 20 περίπου δισεκατομμύρια δολάρια.
Σε μελέτη που έγινε από το Ινστιτούτο Μπρούκινγκς παρουσιάστηκαν ενδιαφέρουσες εισηγήσεις για την κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες και οι οποίες συνάμα αφορούν όλα τα κράτη, γιατί σχετίζονται με πολιτικές αποφάσεις και συμπεριφορές για ζητήματα του πολιτισμού εν μέσω πανδημίας. «Απαιτείται μια ουσιαστική και βιώσιμη εθνική στρατηγική ανάκαμψης της δημιουργικής οικονομίας» επισημάνθηκε ενδεικτικά, «κι αυτή η στρατηγική πρέπει να είναι από κάτω προς τα πάνω, αλλά να υποστηρίζεται σε όλους τους τομείς και να καθοδηγείται από τοπικές συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα».
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η Αφρική παραμένει ανεμβολίαστη, βλέπει όμως «φως στο τούνελ»
Σε μια άλλη αναφορά που θα μπορούσε κάλλιστα να ταιριάξει και με τα δεδομένα της Κύπρου, σημειώθηκε ότι «με τη μειωμένη ζήτηση για τις πολιτιστικές εκδηλώσεις, τις συναυλίες και τις θεατρικές παραστάσεις, ως αποτέλεσμα των κανόνων κοινωνικής αποστασιοποίησης, υπάρχει η ευκαιρία για τις κοινότητες να στραφούν στον πολιτισμό που προέρχεται από τοπικές πηγές. Οι κοινότητες μπορούν να αναπτύξουν στρατηγικές για τοπική καλλιτεχνική ανάπτυξη και να δημιουργήσουν διαδικτυακές πύλες – πλατφόρμες που θα επιτρέπουν στους κατοίκους και τις επιχειρήσεις να προσλαμβάνουν τοπικούς καλλιτέχνες για μικρότερης κλίμακας εκδηλώσεις».
Την ίδια στιγμή, παρά τις προαναφερόμενες αρνητικές επιπτώσεις λόγω αυτής της πολυδιάστατης κρίσης, καταγράφονται στοιχεία και ενδείξεις που υποδηλώνουν την ύπαρξη μίας υποβόσκουσας δυναμικής που είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ανυπότακτη ανθρώπινη φαντασία και δημιουργικότητα, προδιαγράφοντας και μία αισιόδοξη προοπτική. «Ο πολιτιστικός τομέας συνεχίζει να ανοίγει προσεκτικά. Οι προβλέψεις αλλάζουν συνεχώς, αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που η Νέα Υόρκη αντέχει σε τρομερές δοκιμασίες στον χώρο των τεχνών και του πολιτισμού» υπογραμμίστηκε χαρακτηριστικά σε δημοσίευμα της «Νιου Γιορκ Τάιμς».
Σύμφωνα όμως με έκθεση της UNESCO, η αυξανόμενη ψηφιοποίηση της πολιτιστικής παραγωγής δημιουργεί δύσκολες συνθήκες για την επιβίωση των καλλιτεχνών και ότι μουσεία, κινηματογράφοι, θέατρα και αίθουσες συναυλιών —τόποι δημιουργίας και επικοινωνίας— έχουν κλείσει τις πόρτες τους σε όλο τον κόσμο «κι αυτό που ήταν ήδη μια επισφαλής κατάσταση για πολλούς καλλιτέχνες έχει γίνει πλέον μη βιώσιμο, απειλώντας τη δημιουργική ποικιλομορφία». Στην ίδια έκθεση παρατηρείται ότι «αν και ο πολιτιστικός και δημιουργικός τομέας είναι ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους οικονομικούς τομείς, είναι επίσης και ένας από τους πιο ευάλωτους και συχνά παραβλέπεται από τις δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις. Από τότε που ξεκίνησε η πανδημία, η ψηφιοποίηση κατέλαβε την πρώτη θέση, καθώς έγινε πιο κεντρική στη δημιουργία, την παραγωγή, τη διανομή και την πρόσβαση σε εκφράσεις του πολιτισμού και πολλοί άδραξαν την ευκαιρία να αναπτύξουν καινοτόμα έργα, αξιοποιώντας την ψηφιακή βιομηχανία».
Στις ΗΠΑ, καθώς και σε όλες σχεδόν τις χώρες, η πολιτικοποίηση της πανδημίας και ο φανατισμός που επήλθε, λόγω κυρίως των θεωριών συνωμοσίας, ανέδειξε και διάφορα τοπικά πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, όπως τη φυλετική ανισότητα, τον ρατσισμό και τη διαφθορά που αποτυπώθηκαν μέσα από ποικίλες εκφράσεις στον χώρο του πολιτισμού. Η τέχνη έγινε ξανά αφορμή για κοινωνική ευαισθησία, αλλά και μέσο προβολής, αντίστασης και διεκδίκησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς δικαίου.
Τέχνη και ψυχική υγεία
Ένα κοινό στοιχείο που παρουσιάζεται σε αρκετές έρευνες και αναλύσεις είναι η «καθοριστική επιρροή» που έχει κάθε μορφή τέχνης στην αποκατάσταση της ψυχικής υγείας των ανθρώπων στη μετα-πανδημική εποχή. Επίσης, κατά τη διάρκεια των δύο ετών της πανδημίας, διαπιστώθηκε ότι εκατοντάδες χιλιάδες άτομα, όχι μόνο στην Αμερική, αλλά σε όλο τον κόσμο, στράφηκαν σε καλλιτεχνικές δημιουργικές δραστηριότητες, επιχειρώντας με αυτό τον τρόπο να διαχειριστούν την ψυχική τους υγεία και ισορροπία, αντιμετωπίζοντας το άγχος και την κατάθλιψη, αλλά και την ίδια την ασθένεια του κορωνοϊού.
Επιπλέον, τα περιοριστικά μέτρα και οι καραντίνες προσέδωσαν πρωτοφανή ενίσχυση των διαδικτυακών επικοινωνιών, συναυλιών, παραστάσεων και περιηγήσεων σε χώρους εκθέσεων, ανέπτυξαν την αυτοέκφραση και την ομαδική συμμετοχή, δημιουργώντας νέες υποδομές και προοπτικές σ’ αυτό τον τομέα και ανοίγοντας νέους ορίζοντες σε αναδυόμενες μορφές καλλιτεχνικής ενασχόλησης. Ο πολιτισμός αποτελεί και το καλύτερο «φάρμακο» για να αντιμετωπιστεί ο φανατισμός και ο βαθύς διχασμός της κοινωνίας.
