Φως Στη Σκηνή

 

H έκδοση ενός φωτογραφικού λευκώματος κάτω από τον τίτλο «Φως στη Σκηνή» δίνει την αφορμή στον θεατρικό σκηνοθέτη Πάρι Ερωτοκρίτου και στον επίκουρο καθηγητή του Φρέντερικ Νικόλα Λαμπούρη να μιλήσουν για την τέχνη της φωτογραφίας στο θέατρο, σε μια εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα 3 Φεβρουαρίου. Το «Φως στη σκηνή» είναι το αποτέλεσμα συνεργασίας του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου και του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών –στην πρώτη κοινή τους δράση– και είναι αφιερωμένη στη θεατρική φωτογραφία μέσα από το έργο των Κώστα Φαρμακά και Γιώργου Κατσούρη, οι οποίοι αποτύπωσαν τις παραγωγές του ΘΟΚ κατά την πρώτη δεκαετία λειτουργίας του. Την παρουσίαση του λευκώματος και τον συντονισμό της συζήτησης θα αναλάβει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Σταύρος Χριστοδούλου.

Ζούμε στην εποχή της εικόνας
«Θεωρώ εξόχως σημαντική την εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί στον ΘΟΚ αλλά και την έκδοση ‘‘Φως στη Σκηνή’’ και είναι τιμή μου που καλούμαι να μιλήσω για τη θεατρική φωτογραφία από την πλευρά του θεατρικού σκηνοθέτη», αναφέρει ο Πάρις Ερωτοκρίτου. «Είναι γνωστό και χιλιοειπωμένο ότι ζούμε στην εποχή της εικόνας. Όπως –κάπως προφητικά– διατύπωσε ο φωτογράφος του περασμένου αιώνα Μόχολυ-Νάγκυ, ο αναλφάβητος του μέλλοντος δεν θα είναι αυτός που δεν θα μπορεί να διαβάσει ένα κείμενο αλλά αυτός που δεν θα μπορεί να διαβάσει μια εικόνα. Συνεπώς το φωτογραφικό λεύκωμα το οποίο αποτυπώνει φωτογραφίες από τα πρώτα δέκα χρόνια λειτουργίας του ΘΟΚ (1971 – 1981) είναι ένα πολύτιμο ‘‘κείμενο’’ εικόνων το οποίο καλούμαστε να αναγνώσουμε προσεκτικά. Μέσα από την εν λόγω φωτογραφική καταγραφή μπορούμε να εξάγουμε πολλά συμπεράσματα αλλά και γνώση ως προς τις ρεπερτοριακές επιλογές της εποχής, τις τάσεις και τα θεατρικά ρεύματα και κατά πόσο και σε ποιο βαθμό επηρέασαν την κρατική σκηνή στην Κύπρο, ακόμα και τη συχνότητα και το μέγεθος των παραγωγών τη συγκεκριμένη δεκαετία.

 

Την ίδια στιγμή στο λεύκωμα με φωτογραφίες των κκ. Κώστα Φαρμακά και Γιώργου Κατσούρη μπορούμε να ‘‘αναγνώσουμε’’ όχι μόνο την ιστορική/ντοκουμενταριστική αλλά και την καλλιτεχνική αξία της θεατρικής φωτογραφίας: ο φωτογράφος ως δημιουργός/ συνδημιουργός σε μια θεατρική παραγωγή, ο οποίος καταφέρνει μέσω της θεατρικής φωτογραφίας να μεταφέρει την ατμόσφαιρα, την αισθητική, το ύφος αλλά και το συγκινησιακό κομμάτι μιας παράστασης. Όσα χρόνια κι αν περάσουν μια τέτοια θεατρική φωτογραφία επιτυγχάνει, κατά την άποψή μου, το ‘‘διαρκές παρόν’’ και καθιστά τη φωτογραφία, ένα εργαλείο που –ενίοτε– καταργεί τον χρόνο.
Πέραν της αξίας των συγκεκριμένων φωτογραφιών ως καλλιτεχνικών έργων και ως ιστορικών ντοκουμέντων, το συγκεκριμένο λεύκωμα αποτελεί μια ουσιώδη μαρτυρία για την αξία, το επίπεδο αλλά και τη σημαντική θέση που κατέχει η τέχνη του θεάτρου στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες».

 

 

 

Φωτογραφίζοντας για το θέατρο 
«Εκτός από τη θεατρική φωτογραφία για διαφημιστικούς σκοπούς που στόχο έχει να δείξει στον κοινό τι έκτισε ένας σκηνοθέτης για την προβολή ενός συγκεκριμένου θεατρικού έργου, η σχέση φωτογραφίας – θεάτρου είναι καλλιτεχνικά αμφίδρομη και πολυεπίπεδη», αναφέρει ο Νικόλας Λαμπούρης. «Η φωτογράφηση για σκοπούς διαφημιστικούς είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στην καταγραφή μιας παράστασης. Αυτού του είδους η φωτογραφία είναι σίγουρα μια βασική εισαγωγή και πολύ χρήσιμη ως εργαλείο αρχειακής καταγραφής. Μια μερίδα εξάλλου πιο νέων μελετητών ανατρέχουν σε τέτοια φωτογραφικά αρχεία για σκοπούς μελέτης. Ας μην ξεχνάμε πως αυτός ήταν και ο μόνος τρόπος καταγραφής, μέχρι την εποχή που εμφανίστηκε το βίντεο. Σ’ αυτόν όμως τον τρόπο εντοπίζω ένα μεγάλο πρόβλημα. Με δεδομένο πως κάθε βράδυ η παράσταση είναι πολύ διαφορετική, ποια αλήθεια παράσταση καταγράφεται; Ποια φωτογραφίζεται; Είναι πολύ ενδιαφέρον αν το καλοσκεφτείς, αφού η καταγραφή δεν μπορεί να γίνει συνολικά, αλλά μόνο για εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή.  
Ενδιαφέρον στοιχείο είναι η περίπτωση του Berliner Ensemble, του θεατρικού σχήματος που ίδρυσε ο Μπέρτολτ Μπρέχτ και η Χελέν Βάικελ το 1949 στο Ανατολικό Βερολίνο, όπου ο φωτογράφος κατέγραφε συνεχώς εικόνες κατά τη διάρκεια της δημιουργικής διαδικασίας, παράγοντας έτσι φωτογραφίες οι οποίες χρησιμοποιούνταν σαν ένα άλλο θεατρικό εργαλείο για τον σκηνοθέτη και τους ηθοποιούς.
Άλλη πτυχή στην απάντηση, τι ονομάζουμε θεατρική φωτογραφία είναι το staged photography, δηλαδή το προκατασκευασμένο φωτογραφικό πλάνο. Σ’ αυτό οι εικόνες που θα παραχθούν είναι πολύ πιθανόν να μην έχουν σχέση με το τι διαδραματίζεται στη σκηνή. Εδώ ο φωτογράφος χρησιμοποιεί αντικείμενα, χαρακτήρες, σκηνικά (ή ακόμα και στοιχεία ξένα προς την αυτούσια θεατρική σκηνή) με σκοπό να τα ερμηνεύσει οπτικά και φωτογραφικά.    

 

Ένα σημαντικό παράδειγμα του είδους, είναι αυτό που ονομάζουμε «εννοιολογική θεατρική φωτογραφία» (conceptual theatre photography). Αναφέρομαι στην δουλειά του Τζόζεφ Κουτέλκα στην Πράγα, ειδικά σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Οτομάρ Κρέζκα. Στηνόταν σε διάφορες γωνιές του θεάτρου κατά τη διάρκεια μιας γενικής πρόβας, απομόνωνε φωτογραφικά στοιχεία και επενέβαινε στη φωτογραφία μεγεθύνοντάς τα ή και κόβοντας τα φωτογραφικά αρνητικά φιλμ τα οποία μετά χρησιμοποιούσε για εκτύπωση. Το αποτέλεσμα μάς δίνει φωτογραφικά έργα τα οποία ξεπερνούν μια συνηθισμένη καταγραφή και γίνονται αυτούσια καλλιτεχνικά αναφερόμενα σε μια συγκεκριμένη θεατρική παράσταση. Πρόδιδε έτσι και μια άλλη φωτογραφική διάσταση. Αυτός ο τρόπος είναι παρόμοιος με τον τρόπο που βλέπει ο κάθε θεατής μια παράσταση, ανάλογα με τη θέση στην οποία επιλέγει να καθίσει. Δεν βλέπει μόνο διαφορετικά, αλλά εστιάζει και σε διαφορετικά αντικείμενα».

* Θέατρο ΘΟΚ, Νέα Σκηνή, 3/2, 19.00, (προσέλευση: 18.45), 77772717.

[email protected]