Στο πλαίσιο της έκθεσης «Troy: Myth and Reality», του Βρετανικού Μουσείου, παρουσιάζεται σε λίγες μέρες το έργο της Natalie Haynes «Χίλια Πλοία», σε μια αφηγηματική παράσταση που ανέβηκε τον περασμένο Νοέμβριο στη Λευκωσία. Εκεί 22 ηθοποιοί θα ζωντανέψουν κάθε γυναικείο χαρακτήρα από το γνωστό έπος.
Η Μούσα Καλλιόπη αναλαμβάνει να εξιστορήσει την ιστορία του Τρωϊκού Πολέμου -μια ιστορία ηρωισμού ανδρών- με τρόπο απροσδόκητο: μέσα από μια χορική αφήγηση γυναικών: «Τραγούδησα για τις γυναίκες, τις γυναίκες που ήταν στη σκιά. Τραγούδησα για τις ξεχασμένες, τις αφανείς, τις αγνοημένες. Πήρα τις παλιές ιστορίες και τις ταρακούνησα, μέχρι που οι κρυμμένες γυναίκες βγήκαν στο φως. Τις τίμησα με το τραγούδι μου γιατί περίμεναν αρκετά. Όπως υποσχέθηκα στον ποιητή. Αυτή η ιστορία δεν ανήκει σε μια γυναίκα ή σε δύο. Ανήκει σε όλες…» Ανήκει στη Βρισηίδα, την Πηνελόπη, την Εκάβη, την Πολυξένη, την Κρέουσα, την Ελένη, τη Λαοδάμεια, την Πενθεσίλεια, την Ιφιγένεια, την Κασσάνδρα, την Ανδρομάχη και τόσες άλλες που αφηγούνται τη δική τους ιστορία, μέσα από το έργο «A Thousand Ships» (Χίλια Πλοία) της Natalie Haynes, στο Βρετανικό Μουσείο στις 22 Φεβρουαρίου.
Αυτή η αφήγηση, την οποία είχαμε δει τον περασμένο Νοέμβριο στην ελληνική γλώσσα στο Φεστιβάλ Λευκωσίας, παρουσιάζεται στο πλαίσιο της ΣΕΖΟΝ Γυναίκες, που διοργανώνεται από τις σκηνοθέτριες Αθηνά Κάσιου και Μαγδαλένα Ζήρα και την ηθοποιό Νέδη Αντωνιάδη. «Πρόκειται για μια καινούργια εκδοχή του project, μια συνεργασία που φέρνει μαζί μια ομάδα ηθοποιών από δύο χώρες και διάφορες εθνικότητες. Είναι μια εμπειρία παράστασης promenade για το κοινό, καθώς θα συμβαίνει σε τρία σημεία του μουσείου ταυτόχρονα, από τις 11 το πρωί μέχρι τις 4 το απόγευμα. Το κοινό θα διασχίζει τα δωμάτια με τις αρχαιότητες από την Αρχαϊκή, Κλασική και Ελληνιστική Περίοδο στο ισόγειο του μουσείου, για να βρει τα σημεία όπου θα λαμβάνει χώρα το σκηνοθετημένο αναλόγιο, στο δωμάτιο της Αθήνας και της Λυκίας (15), στο δωμάτιο του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού (21) και στο δωμάτιο του Παρθενώνα (18)», εξηγεί η Μαγδαλένα Ζήρα.
Ένας από τους ιδρυτικούς στόχους της ΣΕΖΟΝ Γυναίκες ήταν να εξεταστούν τα γυναικεία πρότυπα και οι γυναικείες φωνές -όσες υπάρχουν βέβαια- στην κλασική αρχαιότητα. «Είναι μια περίοδος της οποίας η λογοτεχνία και η διανόηση διαμόρφωσαν την πολιτιστική μας ιστορία. Ειδικά ο μύθος του Τρωικού Πολέμου άσκησε και ασκεί τεράστια επιρροή στην καλλιτεχνική δημιουργία: μεγάλες στιγμές της αρχαίας και σύγχρονης τέχνης και λογοτεχνίας χρωστούν την καταγωγή τους στα ομηρικά έπη», αναφέρει η Ζήρα. « Η ομορφιά, το βάθος, η ανθρωπιά της Ιλιάδας και της Οδύσσειας ακόμα μας αγγίζουν, είναι όμως αδιαμφισβήτητο πως είναι προϊόντα μιας κουλτούρας και ενός συστήματος αξιών που απλούστατα θεωρεί τις γυναίκες υποδεέστερες. Το υποκείμενο, το άτομο στο κέντρο της αφήγησης και της κοινωνίας, ειδικά στην επική ποίηση, είναι ο άντρας-ήρωας-πολεμιστής.
Όταν λοιπόν έπεσε στα χέρια μας το βιβλίο ‘‘A Thousand Ships’’, που δίνει φωνή στις περιθωριοποιημένες γυναίκες της επικής ποίησης και σύγχρονο ψυχολογικό προφίλ στις πιο γνωστές ηρωίδες της τραγωδίας, ξέραμε ότι έπρεπε οπωσδήποτε να κάνουμε κάτι μ’ αυτό», λέει η σκηνοθέτις. «Είναι ένα κείμενο που ανατρέπει την επική αφήγηση μιλώντας για το πραγματικό κόστος του πολέμου και καταγγέλλοντας την απουσία της γυναικείας φωνής και οπτικής από τον πιο γνωστό μύθο της αρχαιότητας, έτσι το οραματιστήκαμε ως μια πράξη σχεδόν ακτιβιστική. Ο τρόπος που ανέβηκε, μια μαραθώνια, ολοήμερη αφήγηση από ένα πλήθος ηθοποιών, ήταν κατά κάποιον τρόπο μια απάντηση στην κυριαρχία του πατριαρχικού λόγου στα κλασικά κείμενα. Η ανταπόκριση του κοινού ήταν συγκινητική, απροσδόκητα ενθουσιώδης».
Για τη Μαγδαλένα Ζήρα, η συγγραφέας του έργου, Natalie Haynes, είναι ένα πολύπλευρο ταλέντο: «κλασική φιλόλογος με σπουδές στο Cambridge, συγγραφέας λογοτεχνικών έργων και stand-up comedian. Έχει δική της εκπομπή στο BBC Radio 4 εδώ και 5 χρόνια, στην οποία μοιράζεται τη βαθιά γνώση της και τη μεγάλη αγάπη της για τον κλασικό πολιτισμό». Η γνωριμία τους έγινε σε ένα συνέδριο για τον Αριστοφάνη στο Λονδίνο πριν από μερικά χρόνια, έτσι όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο αυτό τον Μάιο του 2019 της κίνησε την περιέργεια… «Μας συγκίνησε η προθυμία της να παραχωρήσει τα δικαιώματα για την παράσταση στην Κύπρο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Λευκωσίας», λέει. Όπως λέει η ίδια η Haynes, ο λόγος που έγραψε το βιβλιο αυτό είναι γιατί την εκνεύριζε το γεγονός πως κανένας άλλος δεν είχε γράψει τα έπη της Οδύσσειας και της Ιλιάδας από την πλευρά των γυναικών, ενώ υπάρχουν τόσοι αξέχαστοι γυναικείοι χαρακτήρες, θεές και θνητές, σε αυτά τα έργα. «Πάντα ήξερα πως ήθελα να ασχοληθώ με ένα έπος, ώστε να μπορώ να επεξεργαστώ πολλούς χαρακτήρες. Άρα, νομίζω, η πραγματική ερώτηση είναι “γιατί μου πήρε τόσο καιρό να το κάνω και δεν έγραψα αυτά τα βιβλία νωρίτερα”».
«Οι θάνατοι των ανδρών είναι επικοί. Οι θάνατοι των γυναικών είναι τραγικοί. Δεν έχει καταλάβει τη φύση του πολέμου. Το έπος δεν είναι παρά αμέτρητες τραγωδίες συνυφασμένες σε μία αφήγηση. Πονάει, λέει ο ποιητής. Πόνεσε όταν πέθανε η Κρέουσα […] Ναι, πονάει, του ψιθυρίζω. Πρέπει να πονάει. Η Κρέουσα δεν είναι μια υποσημείωση. Είναι άνθρωπος. Και πρέπει να τη μνημονεύουμε.»
Κάπως έτσι η συγγραφέας δίνει το βήμα στη Μούσα της. Όχι μόνο για να ξανα-αφηγηθεί την ιστορία αλλά και για να απαντήσει στον ποιητή της Ιλιάδας σε περίπτωση που αυτός αντιδρούσε στα λόγια της…
Troy: Myth and Reality
O Τρωικός Πόλεμος είναι μία από τις καλύτερες ιστορίες που ειπώθηκαν ποτέ. Είναι μια ιστορία που τα έχει όλα: αγάπη και απώλεια, θάρρος και πάθος, βία και εκδίκηση, ανατροπές και γυρίσματα, θρίαμβο και τραγωδία. Με αυτά τα λόγια η επιμελήτρια της έκθεσης, Αλεξάντρα Βίλινγκ, εξηγεί το σκεπτικό της έκθεσης που παρουσιάζεται αυτό τον καιρό στο Βρετανικό Μουσείο. Τα λόγια της δεν κάνουν μόνο τις συστάσεις με την έκθεση, αλλά δικαιολογούν και την απόφαση του μουσείου να παρουσιάσει για πρώτη φορά εκθέματα που αφορούν στην Τροία. Μια απόφαση που ήρθε χρόνια μετά την απόρριψη της πρότασης του εΓρμανού παθιασμένου ερασιτέχνη αρχαιολόγου -Ερρίκου Σλήμαν- το όνομα του οποίου συνδέθηκε με την Τροία- για διοργάνωσή της.
Κάτω από τον τίτλο λοιπόν «Troy: Myth and Reality» η έκθεση διερευνά όλα όσα αφηγήθηκε ο Όμηρος κατά τη διάρκεια του δεκαετούς πολέμου στην Τροία αλλά και τους μεγάλους πρωταγωνιστές της: την Ελένη, τον Πάρι, τον Αγαμέμνονα, τον Αχιλλέα και τον Οδυσσέα. Προχωρά μάλιστα πέρα από τον μύθο, ταξιδεύοντας μέσα στους αιώνες και φτάνοντας στην εποχή μας.
Τα εκθέματα χρονολογούνται από την εποχή του Χαλκού, εκατό από τα οποία βρέθηκαν στις ανασκαφές που έκανε ο Σλήμαν το 1870, στον λόφο Χισαρλίκ στη βορειοδυτική Τουρκία, κοντά στα Δαρδανέλια. Ανάμεσα στους ιστορικούς θησαυρούς που παρουσιάζονται συγκαταλέγεται και ένας μελανόμορφος αμφορέας του 530 π.Χ. που απεικονίζει τον Αχιλλέα να σκοτώνει την όμορφη βασίλισσα των Αμαζόνων, Πενθεσίλεια, που πολέμησε στο πλευρό των Τρώων, την οποία ερωτεύεται την ίδια στιγμή -σύμφωνα με τον μύθο.
Άλλο σημαντικό έκθεμα είναι το ρωμαϊκό ασημένιο κύπελλο του 1ου αι. μ.Χ. που απεικονίζει τον Πρίαμο να φιλάει τα χέρια του Αχιλλέα, ο οποίος είχε μόλις σκοτώσει τον γιο του βασιλιά της Τροίας, Έκτορα. Τα έργα αυτά -περισσότερο από 300 αντικείμενα- τοποθετούνται πλάι σε έργα σύγχρονων καλλιτεχνών όπως αυτά της Αμερικανίδας φωτογράφου Έλινορ Άντιν.
