Η Αγία Σοφία, για 1.000 χρόνια ο μεγαλύτερος καθεδρικός ναός της ανθρωπότητας, και από το 1934, μουσείο, ξαναέγινε τζαμί. Ο αντίκτυπος στις χριστιανο-μουσουλμανικές σχέσεις στην Τουρκία, τη Μέση Ανατολή αλλά και παγκοσμίως είναι τεράστιος.
Παρά τις παγκόσμιες αντιδράσεις, ένα αποψιλωμένο δικαστικό σώμα οσφυοκαμπτών υπέκυψε στις επιθυμίες ενός αυταρχικού Προέδρου που θέλει μια Τουρκία πιο ισλαμιστική και λιγότερο κοσμική.
Στην τοποθεσία όπου εκτίστηκε η Αγία Σοφία υπήρχε εκκλησία από το 360 π.Χ., το δε σημερινό κτήριο κατασκευάσθηκε στη βασιλεία του Ιουστινιανού στα μέσα του 16ου αιώνα. Όταν ο Μεχμέτ Β’ κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη το 1453 και την ονόμασε Ισλαμούπολη ή Ιστανμπούλ, η Αγία Σοφία μετετράπη σε τζαμί όπου παρέμεινε μέχρις ότου οι κοσμικοί εθνικιστές, υπό τον Kemal Ataturk, το μετέτρεψαν σε μουσείο.
Η μετατροπή αυτή ενός καθεδρικού ναού σε τζαμί δεν είναι η μοναδική περίπτωση. Πολύ πριν, ο καθεδρικός ναός του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή στη Δαμασκό μετετράπη σε τζαμί των Ομεϋαδών και ο Χαλίφης του Χαλιφάτου των Φατιμιδών Al Hakim ισοπέδωσε τον ναό του Παναγίου Τάφου, γεγονός που υπήρξε η δικαιολογία για τις Σταυροφορίες.
Όταν τα στρατεύματα του Ισλάμ σάρωναν τη Μέση Ανατολή, η Σαρία, ο Ισλαμικός Νόμος, επέτρεπε στους κατακτημένους λαούς, Εβραίους, Χριστιανούς και Ζωροάστρες, να διατηρήσουν τις εκκλησίες τους, νοουμένου ότι για να τις επιδιορθώσουν έπρεπε να εξασφαλίσουν την έγκριση της μουσουλμανικής διοίκησης. Απαγορεύετο να επιδεικνύουν σύμβολα της πίστης τους εκτός του εσωτερικού των κτηρίων, ούτε και μπορούσαν να κτυπούν τις καμπάνες για να καλέσουν τους πιστούς στη λειτουργία. Δεν επιτρεπόταν να κτίσουν καινούργιες εκκλησίες. Όπως έχει διαπιστωθεί, ακόμη και με τους περιορισμούς αυτούς, οι οποίοι δεν τηρούνταν από τις Αρχές, οι χώροι λατρείας είτε μετατρέπονταν σε τζαμιά είτε αχρηστεύονταν.
Πολλοί θα ισχυριστούν ότι οι καταστροφές αυτές και οι καταλήψεις δεν είναι «προνόμιο» των μουσουλμάνων, ισχυρίζονται δε ότι φημισμένα τζαμιά, όπως της Κόρδοβας στην Ισπανία κατελήφθησαν ή κατεστράφησαν μετά την ανακατάκτηση από τους χριστιανούς. Αυτό αληθεύει, αλλά προϋπήρχε ως καθεδρικός ναός της Παναγίας της Ανάληψης της Θεοτόκου που στη συνέχεια μετατράπηκε σε ισλαμικό τέμενος κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Ήταν φυσικό να την επαναφέρουν οι χριστιανοί κάτοικοι ως εκκλησία, αφού η Ιβηρική Χερσόνησος είχε υποδουλωθεί στον μουσουλμανικό ζυγό παρά την θέλησή των κατοίκων της.
Οι οργανώσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τα τελευταία μερικά χρόνια διατείνονται ότι η ελευθερία σκέψης, έκφρασης και πίστης περιορίζονται στην Τουρκία. Άλλη μια Αγία Σοφία στη Νίκαια, όπου η Δεύτερη Σύνοδος έλαβε χώρα το 787 μ.Χ., έχει ήδη μετατραπεί σε τζαμί. Η Θεολογική Σχολή της Χάλκης παραμένει κλειστή και κυκλοφορούν ευρέως μαρτυρίες ότι η κυβέρνηση παρενοχλεί την ανεξαρτησία της αρμενικής εκκλησίας.
Εκκλησίες προτεσταντών έχουν υποστεί επιθέσεις από εξτρεμιστές και εργαζόμενοι σ’ αυτές έχουν τραυματιστεί ή και δολοφονηθεί. Οπαδοί ξένων εκκλησιών έχουν συλληφθεί και εξορισθεί. Πολλές φορές εκκλησιαστικές εκδηλώσεις διαλύονται από την Αστυνομία γιατί δεν έχουν εξασφαλίσει τη σχετική άδεια, την οποία οι Αρχές τους αρνούνται άνευ ουσιαστικού λόγου.
Βέβαια, η Τουρκία δεν είναι μόνη σ’ αυτές τις πρακτικές. Η πιο συχνή αιτία για τις συγκρούσεις μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων στην Αίγυπτο είναι οι προσπάθειες του όχλου είτε να εμποδίσουν μια εκκλησία από το να κτιστεί ή να επιδιορθωθεί ή ακόμη και να την καταστρέψουν αν ήδη λειτουργεί.
Στο Ιράν καμία εκκλησία δεν έχει ανεγερθεί μετά την Ισλαμική Επανάσταση. Κατά τους κυβερνώντες, «οι χριστιανοί δεν τις χρειάζονται». Μερικές έχουν καταληφθεί, σε άλλες έχει μπει λουκέτο και άλλες κατεδαφίστηκαν.
Στο Πακιστάν, οι εκκλησίες στοχοποιούνται από το πλήθος και γίνονται αντικείμενο βομβιστικών ενεργειών ή οι πιστοί πυροβολούνται για να απαγορευθεί η λειτουργία της εκκλησίας στην περιοχή από τους τοπικούς άρχοντες, δήθεν για προστασία των εκκλησιαζόμενων.
Στη Νιγηρία, οι εκκλησίες είναι συνήθως οι πρώτες που επισκέπτονται η Boko Haram και οι άλλες εξτρεμιστικές οργανώσεις. Βάζουν φωτιές, δολοφονούν κληρικούς και επιτίθενται στους πιστούς με θανατηφόρα όπλα.
Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα, χώρες όπως η Τουρκία θα έπρεπε να είναι υπέρμαχες της ελευθερίας της πίστεως των πολιτών της, αντί να επιτρέπουν τη μετατροπή των εκκλησιών σε τζαμιά. Σιγά – σιγά, αλλά σταθερά, η Τουρκία κλείνει τις εκκλησίες και «διώχνει» τους μη μουσουλμάνους τους οποίους θεωρεί εχθρούς.
Μπορούμε, μέχρι ορισμένου σημείου, να δικαιολογήσουμε το παρελθόν και να συμφωνήσουμε ότι ενεργούσαν σύμφωνα με τα θρησκευτικά και πολιτιστικά πιστεύω της εποχής. Σήμερα, δεν υπάρχει αυτή η δικαιολογία.
Ενδεικτικό είναι ότι ενώ η Ρουμανία είχε συμφωνήσει να κτιστεί τέμενος στο Βουκουρέστι, η Τουρκία δεν επέτρεψε στη Ρουμανική Ορθόδοξη Εκκλησία να κτίσει εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη. Τελικώς, το 2018, μετά από 14 χρόνια διαπραγματεύσεων, το σχέδιο εγκατελείφθη.
Κανένας χριστιανός δεν σχεδιάζει να μετατρέψει τα τζαμιά σε εκκλησίες. Όπου η θρησκευτική και πολιτιστική ελευθερία παραβιάζεται, όπως με τους Ουιγούρους, μουσουλμάνους της Κίνας, ή τους Rohingya, μουσουλμάνους της Μιανμάρ, ολόκληρος ο πολιτισμένος κόσμος ενωμένος τους καταδικάζει.
Στη Δύση, οι μουσουλμάνοι είναι ελεύθεροι να λατρεύουν και να κτίζουν τεμένη. Στη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Αγγλία υπάρχουν χιλιάδες τζαμιά και κτίζονται ολοένα περισσότερα και μεγαλύτερα. Τώρα γίνεται αυτό και στα Βαλκάνια. Όχι μόνο στα Τίρανα, που στο κάτω – κάτω είναι κατ’ όνομα μουσουλμάνοι, αλλά και στη χριστιανική περιοχή της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Θα ενώσουν τις φωνές τους οι Ευρωπαίοι μουσουλμάνοι για να πιέσουν τις τουρκικές Αρχές να πάρουν πίσω αυτό το οπισθοδρομικό μέτρο σχετικά με την Αγία Σοφία; Είναι εντελώς εξωπραγματικό και η απλή σκέψη ότι θα το πράξουν.
ΕΧΕΙ ΥΠΟΓΡΑΨΕΙ ΤΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ
Στο διάλογο των εκκλησιών μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων, ένα σύνηθες θέμα είναι της ανταποδοτικότητας. Μερικοί χριστιανοί ερωτούν: Αφού οι μουσουλμάνοι έχουν ελευθερία να λατρεύουν ελεύθερα στη Δύση και σε άλλα μη μουσουλμανικά κράτη, δεν πρέπει και οι χριστιανοί και οι πιστοί άλλων θρησκειών να έχουν τις ίδιες ελευθερίες στις μουσουλμανικές χώρες; Είναι η τουρκική ηγεσία διατεθειμένη να επιβεβαιώσει αυτή τη θέση;
Η Τουρκία έχει υπογράψει τη Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, της οποίας το άρθρο 18 εγγυάται τη ελευθερία της σκέψης, έκφρασης και πίστης, καθώς επίσης το δικαίωμα να εκδηλώνει κανείς αυτά τα δικαιώματα είτε μόνος είτε με άλλους και να εκφράζει την πίστη αυτή. Η Τουρκία είναι έτοιμη να σταθεί δίπλα στα κράτη που διακηρύσσουν και υποστηρίζουν αυτές τις βασικές ελευθερίες; Ή θα συμμαχήσει με τα έθνη εκείνα που συστημικά αρνούνται τις ελευθερίες αυτές στους πολίτες τους – ιδίως όταν είναι μειονότητες;
Σε αντίθεση με την Τουρκία που σιγά – σιγά αλλά συστηματικά κλείνει ή μετατρέπει τους ελληνικούς ναούς, η Ελλάδα κτίζει τέμενος στην Αθήνα με ένα υπολογιζόμενο κόστος της τάξεως των €100 εκατ. το οποίο και θα συντηρεί η ίδια. Παρ’ όλα αυτά ο Ερντογάν κατηγορεί την Ελλάδα ότι είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που δεν διαθέτει τζαμί, όταν οι Έλληνες συντηρούν τα πολλά τζαμιά και τεμένη της Θράκης. Αυτή και αν είναι παραπληροφόρηση και fake news.
*Νομικός.
