Στη μνήμη της Ζέτας
Θα διερωτάστε για τον τίτλο μου! Η ευεργετική Οκά ήταν επινόηση γυναικών που ανήκαν στο Σωματείο Ελληνίδων Κυριών Ένωσις της χιλιόχρονης πρωτεύουσάς μας! Αφού θα πας που θα πας στον μπακάλη και στον κρεοπώλη, αντί να αγοράσεις μόνο μια οκά από αυτά που θέλεις, πάρε και μια επιπλέον για κάποιον που τη χρειάζεται, αναλαμβάνουμε εμείς τα υπόλοιπα! Μόνο ένα μυαλό γυναικείο θα μπορούσε να το σκεφτεί! Σκέφτηκαν όμως και άλλα, πάνω στα οποία πατούμε εμείς σήμερα με άνεση και αυτοπεποίθηση ως κεκτημένα!
Έργα και ημέραι γυναικών. Όχι ξερό ψωμί και φεμινισμός. Γυναικών που έκαναν τα αδύνατα δυνατά για να είναι καλά όλος ο κόσμος. Γυναικών σε μετωπική σύγκρουση με παλιομοδίτες, παντοκράτορες και παντογνώστες άνδρες, τότε και τώρα. Γυναικών που στάθηκαν μπροστά από δημάρχους, πισκόπους και πολιτευτές όρθιες και ίδρωσαν για να αποκτήσουν τα αυτονόητα. Σίγουρα τότε, στις αρχές του 20ού αιώνα, ευαγγέλιο ήταν θρησκεία, πατρίς και οικογένεια, αλλά και η πεντασέλινος συνδρομή.
Έλαμψαν, μίλησαν και ακούστηκαν, έκαναν έργα, κυκλοφόρησαν εφημερίδες [αψηφώντας τον σαρκασμό και την υποκρισία], το πάλεψαν με νύχια και με δόντια και κρατήθηκαν στην επιφάνεια μιας μανιασμένης θάλασσας για 108 χρόνια.
Κείμενο που απευθύνεται ιδιαίτερα στον γυναικείο κόσμο της πρωτεύουσας, ένδειξη τιμής και εκτίμησης, ανωτερότητας σκέψης, πράξης και αποτελεσματικότητας. Πριν από 108 χρόνια ιδρύθηκε στην πόλη μας ένα φιλανθρωπικό Σωματείο, ηχώ ενός παρόμοιου αθηναϊκού που επισκέφθηκε το νησί για να μεταφέρει τις νέες ευρωπαϊκές ιδέες που άρχισαν να φαίνονται στον ορίζοντα. Μπόλιασε μορφωμένες κύπριες γυναίκες που στη συνέχεια σήκωσαν ανάστημα και διεκδίκησαν το «κοινό καλό» μέσα σε ένα περιβάλλον απείρως δυσκολότερο, ανδροκρατούμενο και άκρως συντηρητικό. Αυτά που πέτυχαν τότε είναι η δική μας βάση, από εκεί πήραμε εμείς τη σκυτάλη και μάλλον τρέχουμε ακόμη.
Το Σωματείο των Ελληνίδων Κυριών Ένωσις ιδρύθηκε στη Λευκωσία τον Ιούνιο του 1914. Να σας θυμίσω λίγο κάτω από ποιες συνθήκες; Έναρξη Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, αποικιοκρατία, χαμηλό βιοτικό επίπεδο, πείνα, εξαθλίωση, εκθετοτροφείο, δηλαδή αφήνεις το βρέφος σου να το μεγαλώσει άλλος γιατί εσύ αδυνατείς! Μόρφωση ελλιπής, οι μαθητές της Λευκωσίας στις αρχές του 20ού αιώνα ανέρχονται σε 455. Στις πόλεις ο ρόλος της γυναίκας περιορίζεται κυρίως στην ανατροφή των παιδιών και στη συντήρηση του σπιτιού, ελάχιστες οι μορφωμένες, ενώ αυτές που εργάζονται αντιμετωπίζουν βουνά προβλημάτων. Στην ύπαιθρο η γυναίκα είναι υποχείριο του ανδρός/πατέρα/αδελφού [όχι πως στην πόλη δεν είναι], στη μεγάλη πλειοψηφία αμόρφωτη και ασχολείται εκτός από την επιβίωση της οικογένειάς της και με τις σκληρές γεωργικές εργασίες. Η ζωή είναι δύσκολη, οι γυναίκες αναλαμβάνουν τα της οικογένειας και δουλεύουν για τα προς το ζην ταυτόχρονα. Το νησί μαστίζεται διαδοχικά από ανομβρίες και πλημμύρες, από ακρίδες και αρρώστιες, ενώ οι συνθήκες διαβίωσης στις πόλεις και στην ύπαιθρο παραμένουν ακατάλληλες για το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού. Η άφιξη των προσφύγων από τη Μικρά Ασία δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο τα θέματα σίτισης και στέγασης στις πόλεις.
Το Σωματείο ιδρύθηκε και διαχρονικά στάθηκε στις ανάγκες της κοινωνίας με υπευθυνότητα και αφοσίωση. Στο επίκεντρο οι γυναίκες και η προστασίας τους, η στήριξη των εργαζομένων, χωρίς να χάνουν από τα μάτια τους τα παιδιά, όλα τα παιδιά, ιδιαίτερα εκείνα που αντιμετώπιζαν με δυσκολία τη ζωή. Δημιούργησαν μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων τους έργα που έδωσαν ουσιαστική στήριξη σε ομάδες πληθυσμού: άσυλα αστέγων, «εργαστήρια απόρων γυναικών», το Γάλα του Παιδιού, το Τμήμα Προβλεπτικής Φιλανθρωπίας, έδωσαν επιδόματα, στήριξαν τον προσφυγικό κόσμο, οργάνωσαν γιορτές για να μαζέψουν τα απαιτούμενα χρήματα για τα έργα τους, τη γιορτή του Ρόδου, τα Ανθεστήρια, ίδρυσαν τη Σχολή Ασκησίμων, τη Στέγη Νέα Ελεούσα, τον Ευαγγελισμό. Ότι έχασαν το 74 το ξανάκτισαν…Άξιες γυναίκες το καθοδήγησαν όλα αυτά τα χρόνια, τα Διοικητικά Συμβούλια δεν ήταν ούτε είναι διακοσμητικά, οι οικονομικές καταστάσεις διάφανες μέχρι το τελευταίο γρόσι. Έμειναν μακριά από ανταγωνισμούς, το 1943 με πρωτοβουλία του Σωματείου προσκαλούνται όλα τα γυναικεία σωματεία της Κύπρου ν’ ανταλλάξουν ιδέες με σκοπό την ίδρυση μιας Παγκύπριας Ένωσης Γυναικείων Οργανώσεων.
Με τα έργα τους μας άλλαξαν τον τρόπο σκέψης για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες. Στάθηκαν δίπλα τους, στήριξαν τις οικογένειές τους στα ανυπέρβλητα προβλήματα που αντιμετώπιζαν για το αβέβαιο μέλλον. Έκτισαν τα θεμέλια μιας κοινωνικής πολιτικής γιατί πίστεψαν στην ορθότητα των πράξεων τους. Δεν ήταν βιτρίνα, ήταν έργα πρωτοπόρα, αναγκαία. Αυτή ήταν και είναι η μαγκιά του Σωματείου που ζούσε ανάμεσα στους ανθρώπους και αφουγκραζόταν τα προβλήματά του. Όταν αποφάσιζε για την ανάγκη ενός ουσιαστικού έργου δεν περίμενε το κράτος με τις χρονοβόρες διαδικασίες και τη γραφειοκρατία του να το υλοποιήσει. Σήκωναν ψηλά τα μανίκια τους οι κυρίες, ζητούσαν γνωματεύσεις ειδικών, μελετούσαν τη βιωσιμότητα, ερευνούσαν τις δυνατότητές του να επιτύχει, μετρούσαν τη σημασία του, έβρισκαν χρηματοδότες και υλοποιούσαν το έργο. Στη συνέχεια το πρόσφεραν στο κράτος για την περαιτέρω στήριξή του. Έτσι έγιναν όλα τα έργα, από τη Στέγη Νέα Ελεούσα μέχρι το σημερινό Σπίτι του Παιδιού.
Σίγουρα άλλαξαν οι καιροί, σίγουρα η έννοια της φιλανθρωπίας όπως την έζησαν οι μανάδες και οι γιαγιάδες μας δεν βρίσκεται πια στο επίκεντρο της κοινωνίας. Δεν είναι λέξη μοδάτη, δεν συναρπάζει όπως παλιά. Στις ζωές μας υπερισχύουν πιο εφήμερες και πιασάρικες ενασχολίες, το Ινστα, το ΦΒ και το Τουίτερ…που είτε μας αρέσουν είτε όχι είναι πραγματικότητες. Η σημερινή έννοια της φιλανθρωπίας ένα προτάσσει: να παραμείνουμε άνθρωποι στις κοινωνίες μας που μεταβάλλονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα σε ζούγκλες εγωπάθειας και αλλοφροσύνης και που εξελίσσονται εις βάρος όλων, και του περιβάλλοντος.
Αυτή είναι η σημερινή έννοια της φιλανθρωπίας και είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.
ΣΗΜ: Την Τρίτη 14 Ιουνίου στον φιλόξενο χώρο του Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου θα γιορτάσουμε μια επέτειο, έναν αιώνα δράσης, κι ένα Λεύκωμα για τα 108 χρόνια του Σωματείου Ελληνίδων Κυριών Ένωσις, με τον χαρακτηριστικό υπότιτλο: « όταν η φιλανθρωπία γίνεται τρόπος και λόγος ζωής».
Ελεύθερα, 12.6.2022.
