Συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια από την τραγική έκβαση της μικρασιατικής εκστρατείας που ολοκληρώθηκε με την πυρπόληση της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922. Η καταστροφή παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974.

Βασική επιδίωξη κάθε ιστορικής μελέτης για την καταστροφή αποτελεί ο εντοπισμός των αιτίων που οδήγησαν στην απροσδόκητη αποτυχία και η εξαγωγή συμπερασμάτων που θα χρησιμεύσουν ως καθοδήγηση για το μέλλον.

Με τη λήξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου η Ελλάδα βρέθηκε στην πλευρά των νικητών έχοντας και τις επιτυχίες των δύο βαλκανικών πολέμων. Η οθωμανική αυτοκρατορία παρουσίαζε συμπτώματα μεγάλης παρακμής με σημαντικές απώλειες εδαφών στα Βαλκάνια. Ο Βενιζέλος με τη στήριξη των συμμάχων έστειλε εκστρατευτικό σώμα στη Μικρά Ασία το 1919. Ξεκινά η γενοκτονία των Ποντίων από τον Κεμάλ. Η προνομιακή Συνθήκη των Σεβρών το 1920 έδινε ολόκληρη την Ανατολική Θράκη στην Ελλάδα και δικαίωμα προσάρτησης της Σμύρνης. Ο Βενιζέλος προς μεγάλη έκπληξη χάνει τις εκλογές του 1920 με αντίπαλο τον Γούναρη. Οι συνεχείς πόλεμοι είχαν κουράσει τον ελληνικό λαό που καταψήφισε τον Βενιζέλο. Επιστρέφει ο βασιλιάς Κωνσταντίνος. Οι Γάλλοι και οι Ιταλοί δυσαρεστούνται με την επάνοδο του γερμανόφιλου βασιλιά. Επίσης η παρουσία της Ελλάδας κοντά στις πηγές πετρελαίου ενοχλεί τους συμμάχους αυτούς. Η Ελλάδα μπαίνει στην απομόνωση. Μόνη συμμαχία παραμένει η Αγγλία αλλά με ουδέτερο τρόπο. Ο εθνικός διχασμός αποδυναμώνει την συνοχή του ελληνικού στρατού. Αντίθετα ο Τούρκος στρατιωτικός ηγέτης Κεμάλ δραστηριοποιείται στο διπλωματικό πεδίο με μεγάλη επιτυχία. Συνάπτει συμφωνίες με τους Γάλλους, τους Ιταλούς και τους Ρώσους.

Ο ελληνικός στρατός φτάνει εξουθενωμένος μέχρι τον Σαγγάριο ποταμό στο κέντρο της Τουρκίας μπροστά από την Άγκυρα. Η σφοδρή επίθεση δεν καταφέρνει να απωθήσει τον Κεμάλ από τις θέσεις του. Το ηθικό είναι πεσμένο. Ακολουθεί υποχώρηση στο Αφιόν Καραχισάρ όπου ο στρατός αδρανεί για έναν χρόνο. Ο εχθρός είχε υποτιμηθεί. Η ενίσχυση του στρατού με πολεμοφόδια ήταν δυσχερής. Η Ελλάδα είχε αποφασίσει την εκκένωση όλης της Μικράς Ασίας αλλά δεν το υλοποιούσε. Το κόστος του πολέμου ήταν τεράστιο.

Η αντεπίθεση του Κεμάλ ξεκινά τον Αύγουστο του 1922. Ακολουθεί αιχμαλωσία ελληνικών στρατευμάτων και άτακτη υποχώρηση του υπόλοιπου στρατού. Η κατάσταση είναι τραγική: η Σμύρνη στις φλόγες και οι πρόσφυγες με αγωνία προσπαθούν να βρουν πλοίο για να τους μεταφέρει στην Ελλάδα. Εννιακόσιες χιλιάδες πρόσφυγες φτάνουν στην Ελλάδα σε άθλια κατάσταση. Στη δίκη των έξι αποφασίζεται η άμεση εκτέλεση πέντε πολιτικών και ενός στρατιωτικού.

Με τη Συνθήκη της Λωζάνης σταματούν οι εχθροπραξίες. Χάνεται η Ανατολική Θράκη. Η Μικρά Ασία είναι πλέον παρελθόν. Χάθηκε ο μεγάλος πολιτισμός της Ανατολής. Η συμφωνία περιλαμβάνει μεγάλη ανταλλαγή πληθυσμών. Ο Βενιζέλος προσπαθεί να διαχειριστεί την τεράστια τραγωδία, να αποκαταστήσει ειρηνικές σχέσεις με την Τουρκία και να βοηθήσει τον λαό να ξεπεράσει την εθνική ταπείνωση.

Ο παγκόσμιος πόλεμος είχε τελειώσει αλλά η Ελλάδα είχε συνεχίσει να διεκδικεί με πόλεμο. Το μήνυμα που έστελνε το Κίνημα των Νεοτούρκων και η εμφάνιση του Κεμάλ στο προσκήνιο δεν αξιολογήθηκαν σωστά αλλά ούτε και η γενοκτονία των Αρμενίων το 1915. Οι σύμμαχοι όμως στράφηκαν εναντίον της Ελλάδας. Η Μεγάλη Ιδέα ενταφιάστηκε. Οι συνέπειες του διχασμού ήταν οδυνηρές. Επαναλήφθηκαν στην Κύπρο με αποτέλεσμα η αστάθεια να φέρει την Τουρκία στην Κύπρο με παρόμοια αδιαφορία εκ μέρους των συμμάχων.

“Η Σμύρνη μάνα καίγεται”.

*Φιλόλογος