Ανησυχίες δημιουργεί ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα μέρη, περιλαμβανομένων περιβαλλοντικών οργανώσεων, αλλά και αρμοδίων Αρχών, το ζήτημα της αναδιάρθρωσης του υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, καθότι οι αποφάσεις τις προηγούμενης κυβέρνησης έρχονται σε σύγκρουση με τις προγραμματικές διακηρύξεις της νέας κυβέρνησης.
Η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί σίγουρα το μεγαλύτερο και ίσως το σημαντικότερο τομέα στη νομοθεσία της ΕΕ, τουλάχιστον σε επίπεδο εφαρμογής σχετικών οδηγιών και κανονισμών. Παρότι η Κύπρος δεν αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα εναρμόνισης, δηλαδή μεταφοράς των σχετικών οδηγιών και κανονισμών της ΕΕ στη νομοθεσία της, συνεχίζει να αντιμετωπίζει μία σειρά από σοβαρές περιβαλλοντικές προκλήσεις, λόγω της κακής εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου προστασίας του περιβάλλοντος, κυρίως στους τομείς της διατήρησης της φύσης και των περιβαλλοντικών ελέγχων και επιθεωρήσεων.
Ως εκ τούτου, απαιτούνται ριζικές και τολμηρές λύσεις σε αρκετά περιβαλλοντικά προβλήματα, τα οποία πρέπει να τύχουν της δέουσας αντιμετώπισης από τη νέα κυβέρνηση.
Η σημαντικότερη ίσως θεσμική μεταρρύθμιση, η οποία αναμένεται να συμβάλει ουσιαστικά στην ολοκληρωμένη, μακροπρόθεσμη και αποτελεσματική προστασία και διαχείριση του περιβάλλοντος στην Κύπρο, είναι η δημιουργία υφυπουργείου Περιβάλλοντος. Η εν λόγω μεταρρύθμιση απαιτεί τη ριζική αναδιάρθρωση των υφιστάμενων δομών διακυβέρνησης.
Η υλοποίηση της αναμένεται να συμβάλει στην τοποθέτηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων στην ορθή τους διάσταση, αλλά προϋποθέτει την αναγκαία και σθεναρή πολιτική βούληση από την πλευρά της κυβέρνησης.
Σύμφωνα με τις προγραμματικές θέσεις της κυβέρνησης, σημαντική προτεραιότητα αποτελεί ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας συνολικής και οριζόντιας στρατηγικής για την προστασία του περιβάλλοντος. Εξίσου σημαντική είναι η υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής αειφόρου ανάπτυξης για τη χώρα, καθώς και η εφαρμογή πρότυπων πράσινων πολιτικών, οι οποίες να διασφαλίζουν το δικαίωμα των πολιτών σε καθαρό νερό και αέρα, την προστασία της φύσης και την ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων του νησιού.
Επιπρόσθετα, στις προγραμματικές θέσεις της κυβέρνησης, υιοθετούνται οι αρχές της αειφόρου ανάπτυξης και της κυκλικής οικονομίας, καθώς και η ενσωμάτωση των προκλήσεων της κλιματικής κρίσης στο αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας και των φιλόδοξων περιβαλλοντικών στόχων που θέτει η ΕΕ, µέσω της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Σε αυτό το πλαίσιο, στις προγραμματικές θέσεις της κυβέρνησης περιλαμβάνεται, επίσης, σαφής δέσμευση για το ενδεχόμενο δημιουργίας υφυπουργείου Περιβάλλοντος, με στόχο την ταχύτερη επίτευξη της πράσινης μετάβασης, η οποία προϋποθέτει, ανάμεσα σε άλλα, οριζόντια οργάνωση και καλύτερη λειτουργία των δομών διακυβέρνησης.
Ωστόσο, η προτεινόμενη λύση που έχει προκριθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση, δηλαδή η δημιουργία μίας Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος, υπό την ευθύνη του υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος (ΥΓΑΑΠ), φαίνεται να συγκρούεται με την προεκλογική δέσμευση της νέας κυβέρνησης για μελέτη δημιουργίας υφυπουργείου Περιβάλλοντος.
Με βάση την υφιστάμενη δομή διακυβέρνησης, το ΥΓΑΑΠ αποτελείται από 10 Τμήματα και Υπηρεσίες (Τμήμα Περιβάλλοντος, Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, Υπηρεσία Μεταλλείων, Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών, Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, Κτηνιατρικές Υπηρεσίες, Τμήμα Γεωργίας, Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών, Τμήμα Μετεωρολογίας).
Ωστόσο, σύμφωνα με τρεις σχετικές αποφάσεις του απερχόμενου Υπουργικού Συμβουλίου, οι οποίες λήφθηκαν μεταξύ Σεπτεμβρίου 2021 και Μαΐου 2022, προωθείται η αναδιάρθρωση του ΥΓΑΑΠ, μέσω της δημιουργίας δύο νέων Γενικών Διευθύνσεων και πέντε νέων Διευθύνσεων.
Ειδικότερα, προωθείται η δημιουργία της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος, στην οποία θα υπάγονται τρεις Διευθύνσεις (Διεύθυνση Κλιματικής Αλλαγής, Διεύθυνση Στρατηγικής Αποβλήτων και Έργων Κυκλικής Οικονομίας, Διεύθυνση Φύσης και Βιοποικιλότητας). Στη Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος και στις τρεις πιο πάνω Διευθύνσεις θα υπάγονται συνολικά έξι Τμήματα και Υπηρεσίες (Τμήμα Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης και Ελέγχων, Τμήμα Δασών, Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, Υπηρεσία Μεταλλείων, Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών).
Επιπρόσθετα, προωθείται η δημιουργία της Γενικής Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης, στην οποία θα υπάγονται δύο διευθύνσεις (Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης και Υδατικής Πολιτικής, Διεύθυνση Προγραμματισμού, Πολιτικής και Ευρωπαϊκών/ Διεθνών Θεμάτων). Στη Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης και στις δύο πιο πάνω Διευθύνσεις θα υπάγονται συνολικά πέντε Τμήματα και Υπηρεσίες (Τμήμα Γεωργίας, Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, Κτηνιατρικές Υπηρεσίες, Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών, Τμήμα Μετεωρολογίας).
Μεγαλύτερος κατακερματισμός με πρόσχημα την αντιμετώπιση του κατακερματισμού
Σύμφωνα με την εκτίμηση τεχνοκρατών αλλά και εμπλεκομένων σε περιβαλλοντικές οργανώσεις, η δημιουργία Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος, υπό την ευθύνη του ΥΓΑΑΠ, δεν αποτελεί μία βιώσιμη λύση στα δομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει το περιβάλλον. Με αυτό τον τρόπο δεν διασφαλίζεται η αναγκαία θεσμική οντότητα και δεν δίνεται η απαραίτητη πολιτική βαρύτητα, σε μία σειρά από μεγάλα και σημαντικά θέματα που άπτονται της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά ούτε επιτυγχάνεται η κατάλληλη δομική αναδιάρθρωση προς την ορθή κατεύθυνση.
Επιπλέον, η δημιουργία της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος, υπό την ευθύνη του ΥΓΑΑΠ, δεν βασίζεται σε μία πιο οριζόντια οργάνωση και καλύτερη λειτουργία των δομών, αλλά αντιθέτως βασίζεται σε ακόμη πιο κάθετη οργάνωση και πιο περίπλοκη λειτουργία των δομών.
Συνεπώς, η προτεινόμενη δημιουργία δύο Γενικών Διευθύνσεων και πέντε Διευθύνσεων, υπό την ευθύνη των οποίων θα βρίσκονται 11 Τμήματα και Υπηρεσίες κάτω από ένα υπουργείο, δεν συμβάλλει στην αντιμετώπιση του κατακερματισμού των δομών και της πολυδιάσπασης των καθηκόντων και αρμοδιοτήτων που πηγάζουν από την ισχύουσα περιβαλλοντική νομοθεσία, αλλά ούτε δίνει την απαραίτητη ώθηση στα περιβαλλοντικά ζητήματα.
Αντιθέτως, η προτεινόμενη αναδιάρθρωση του ΥΓΑΑΠ, η οποία έχει προκριθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση, οδηγεί στον περαιτέρω κατακερματισμό των δομών και στην περαιτέρω πολυδιάσπαση των αρμοδιοτήτων που πηγάζουν από την ισχύουσα περιβαλλοντική νομοθεσία, σε επιμέρους Γενικές Διευθύνσεις και Διευθύνσεις.
Ευθυγράμμιση με συστάσεις διεθνών οργανισμών και αντίστοιχες δομές διακυβέρνησης
Την τελευταία δεκαετία, η αναδιάρθρωση της λειτουργίας και δομής του ΥΓΑΑΠ αποτέλεσε αντικείμενο σειράς μελετών διεθνών οργανισμών.
Τον Μάιο του 2014 εκπονήθηκε σχετική μελέτη από την Παγκόσμια Τράπεζα, με αντικείμενο την ανάλυση και στόχο την αναδιάρθρωση και βελτίωση της λειτουργίας και της δομής του ΥΓΑΑΠ.
Τον Μάρτιο του 2017, τον Απρίλιο του 2019 και τον Σεπτέμβριο του 2022, η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δημοσίευσε τις επισκοπήσεις της εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και πολιτικής στην Κύπρο.
Στις επισκοπήσεις επισημαίνεται ότι ο στρατηγικός σχεδιασμός –μεταξύ άλλων και σε περιπτώσεις οριζόντιων θεμάτων– και η ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής πολιτικής είναι γενικά αδύναμα σημεία και θα πρέπει να βελτιωθούν. Τον Μάρτιο του 2018 ολοκληρώθηκε, επίσης, μελέτη της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Υπηρεσίας Περιβαλλοντικής Προστασίας της Σκωτίας, οι οποίες υπέγραψαν συμβόλαιο για την παροχή τεχνικής βοήθειας προς το ΥΓΑΑΠ, με σκοπό τη δημιουργία νέου βελτιωμένου θεσμικού και νομοθετικού πλαισίου σχετικά με το σύστημα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και επιθεώρησης.
Η μελέτη υποστηρίχθηκε από τη Μονάδα Διοικητικής Μεταρρύθμισης της Προεδρίας, στο πλαίσιο της απόφασης για αναδιάρθρωση του ΥΓΑΑΠ και του ευρύτερου στόχου για τη μείωση του διοικητικού φόρτου στη δημόσια διοίκηση και τη βελτίωση των περιβαλλοντικών ελέγχων. Στη μελέτη προτείνεται η δημιουργία και στελέχωση νέου κλάδου/ τομέα περιβαλλοντικών ελέγχων και επιθεωρήσεων, εντός του Τμήματος Περιβάλλοντος.
Σημειώνεται, επίσης, ότι η δημιουργία ξεχωριστού υφυπουργείου Περιβάλλοντος συνάδει πλήρως με τη δομή των αρμόδιων κοινοβουλευτικών επιτροπών σε εθνικό επίπεδο, δηλαδή της επιτροπής Περιβάλλοντος και της επιτροπής Γεωργίας και Φυσικών Πόρων.
Επιπρόσθετα, η δημιουργία ξεχωριστού υφυπουργείου Περιβάλλοντος συνάδει πλήρως με τη δομή των Γενικών Διευθύνσεων (αντίστοιχων υπουργείων) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ
Ώρα για Υφυπουργείο Περιβάλλοντος
Χρειάζεται να δοθεί η απαραίτητη ώθηση και επικέντρωση στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, καθώς και η προώθηση των αναγκαίων ριζικών αλλαγών στις δομές διακυβέρνησης, έτσι ώστε να αποφευχθεί μία απλή συνέχεια και «διαχειριστική προσέγγιση» των πολιτικών και αποφάσεων της προηγούμενης κυβέρνησης. Η δημιουργία υφυπουργείου Περιβάλλοντος συνιστά μία θεσμική μεταρρύθμιση, η οποία μπορεί ολοκληρωμένα και μεθοδικά να αντιμετωπίσει τις πολλαπλές και σοβαρές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Κύπρος στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και να θέσει σε τροχιά εφαρμογής τις προγραμματικές θέσεις της νέας κυβέρνησης. Η δημιουργία υφυπουργείου Περιβάλλοντος αποτελεί μία ουσιαστική θεσμική μεταρρύθμιση, μείζονος και υψίστης σημασίας, η οποία θα είναι επωφελής, όχι μόνο για το περιβάλλον, αλλά και για ολόκληρη την κοινωνία. Υπό αυτό το πρίσμα, είναι αδιανόητο να μην υπάρχει υφυπουργείο Περιβάλλοντος, το χαρτοφυλάκιο του οποίου περιλαμβάνει περίπου το 50% του κοινοτικού κεκτημένου, δηλαδή του συνόλου των οδηγιών και κανονισμών της ΕΕ.
