Η Φλωρεντία Κυθραιώτου είναι ερευνήτρια/συγγραφέας που συνέγραψε μεταξύ άλλων μελέτες για τον διατροφικό μας πολιτισμό όπως το «Βιβλίο του κυπριακού κρασιού», «Το ψωμί της Κύπρου», «Τροφή αφορμή σχέσης» και άλλα.

Mίλησε στον «Φ» για το νέο της βιβλίο με τίτλο «Κύπρος Ιχθυόεσσα, Αλιεία και Ιχθυοφαγία», με εκδότη την εταιρεία  Blue Island. Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη έκδοση που θα αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο στα χέρια μελετητών και σπουδαστών.

Το περιεχόμενο και το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που κατατίθενται στο βιβλίο αποδεικνύουν μετά βεβαιότητας ότι η μακραίωνη ιστορία της αλιείας και της ιχθυοφαγίας στην Κύπρο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ευρύτερης ταυτότητας και του πολιτισμού του νησιού μας.

-Πώς αποφασίσατε να γράψετε ένα βιβλίο για τα ψάρια της Κύπρου;

-Η αγάπη μου για τη θάλασσα και τη ζωή που κρύβει στον βυθό της πάει πίσω στην παιδική μου ηλικία όταν πολύ συχνά κάναμε εκδρομές και διακοπές στις βόρειες θάλασσες μας, της Καρπασίας, της Κερύνειας και της Αμμοχώστου. Εκεί, κολυμπώντας και τρώγοντας αχινούς, πεταλίδες και άλλους μεζέδες του βυθού και των βράχων άρχισα να ανακαλύπτω τη θαλασσινή μου ταυτότητα. Η αγάπη αυτή δυνάμωσε ακόμη περισσότερο όταν στην ενήλικη μου ζωή άρχισα να ψαρεύω με καλάμι και να εξερευνώ τους βυθούς με μάσκα. Η λαχτάρα μου να γνωρίσω τα ψάρια και να τα απολαμβάνω στο φυσικό τους περιβάλλον με οδήγησε σε μια ερασιτεχνική στην αρχή μελέτη τη θάλασσας και των οργανισμών της. Έμαθα να ξεχωρίζω τα ψάρια, να μαθαίνω τις ονομασίες και τις συνήθειες τους, να τα μελετώ και ενίοτε να τα ζωγραφίζω. Στη συνέχεια η μελέτη αυτή συστηματοποιήθηκε, οδηγώντας σταδιακά στη συγγραφή του βιβλίου.

-Ονομάσατε το βιβλίο Κύπρος Ιχθυόεσσα. Κάποιος θα έλεγε ωστόσο ότι τα ψάρια στην Κύπρο είναι λιγοστά.

-Λιγοστά μόνο ως προς τους πληθυσμούς! Τα είδη όμως είναι πολλά. Στην Κύπρο έχουν καταγραφεί πάνω από τριακόσια είδη ψαριών. Δεν μπορείς να τα πεις και λίγα.  Το πρώτο στοιχείο που εντυπωσιάζει σε σχέση με τις θάλασσες μας και τη Μεσόγειο γενικότερα, είναι η καταπληκτική ποικιλία της ζωής που κρύβει στους βυθούς της. Η Μεσόγειος αποτελεί μια από τις πιο πλούσιες εστίες βιοποικιλότητας του πλανήτη, αφού σ’ αυτήν ζουν 15 με 20 χιλιάδες θαλάσσια είδη, το ένα τέταρτο των οποίων είναι ενδημικά. Ενώ δηλαδή η Μεσόγειος δεν είναι παρά μια «σταγόνα» στον ωκεανό, ως προς την έκτασή της, στα νερά της συγκεντρώνει το 8% όλων των θαλάσσιων ειδών, αποτελώντας ένα πραγματικό σταυροδρόμι της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Είναι ωστόσο ένα πολύ ευαίσθητο οικοσύστημα ως προς τις κλιματικές αλλαγές και έχει χαρακτηριστεί ως Hot Spot εκπέμποντας σήμα κινδύνου. Τη λέξη Ιχθυόεσσα τη δανείστηκα από τον Όμηρο. Στο πρώτο κεφάλαιο ανέτρεξα στις επιστημονικές μελέτες διαφόρων ειδικοτήτων, που μελετούν τη μεγαλύτερη, κλειστή θάλασσα της γης, την οποία όχι τυχαία ο Braudel ονόμασε αρχαίο σταυροδρόμι. 

-Πώς προσεγγίσατε ένα τόσο τεράστιο θέμα, όπως την ιστορία της Αλιείας και της Ιχθυοφαγίας  στην Κύπρο;

-Η παρούσα ιστορική περιδιάβαση που παρουσιάζεται στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου δύσκολα θα μπορούσε να είναι διεξοδική και εξαντλητική, μια και η περίοδος που εξετάζουμε είναι όλη η ιστορία και η προϊστορία της Κύπρου. Στάθηκα ωστόσο σε στοιχεία, τεκμήρια και ενδείξεις από όλη αυτή τη μακρά ιστορική διάρκεια που δείχνουν ότι η αλιεία και η ιχθυοφαγία αποτελούν μια διαχρονική συνιστώσα της ζωής των Κυπρίων, άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο έντονη, αναλόγως των ιστορικών περιστάσεων και εποχών. Στόχος μου ήταν το βιβλίο να είναι τεκμηριωμένο επιστημονικά αλλά παράλληλα να είναι κι ένα ευχάριστο αφήγημα. Η Κύπρος πάντως αναγνωρίζεται από τη διεθνή αρχαιολογία ως «θαλάσσιο πολιτιστικό τοπίο» αφού υπάρχουν πολλά στοιχεία που μαρτυρούν για τις δυνατότητες που είχε στις θαλάσσιες μεταφορές (αλιευτικά σκάφη, έμποροι, πολεμικά πλοία), για την εκμετάλλευση των θαλάσσιων πόρων (αλιευτικά, εργαλεία, συλλογή αλατιού) αλλά και για τις θαλάσσιες εγκαταστάσεις (αγκυροβόλια, αποβάθρες, πέτρινες άγκυρες.)

-Διαβάζοντας το βιβλίο ανακαλύπτουμε πόσο εξοικειωμένοι ήταν οι πρόγονοι μας με τη θάλασσα, οι οποίοι απ’ ό,τι διαβάζω, ήδη από την προϊστορία γνώριζαν όλα τα μυστικά της αλιείας και της ναυσιπλοΐας, ακόμη και της συντήρησης ψαριών, αφού πάστωναν και κάπνιζαν τόνους από την όγδοη χιλιετία στον Απόστολο Ανδρέα.

-Από τους πρώτους θαλασσινούς επισκέπτες που έφθαναν με πλεούμενα στα παράλια της Κύπρου περί την 10η χιλιετία π.Χ., για να κυνηγήσουν, να ψαρέψουν και να συλλέξουν πεταλίδες, αχινούς και άλλους θαλασσινούς μεζέδες, τους αλιείς τόνων της Νεολιθικής Εποχής στο Ακρωτήριο του Αποστόλου Ανδρέα, τους επιδέξιους ναυτικούς και αλιείς της Εποχής του Χαλκού που έκαναν την Κύπρο θαλασσοκράτειρα, τους «πορφυρείς», επαγγελματίες αλιείς και «οψοφάγους» της αρχαιότητας, τους λάτρεις της τσιπούρας τον καιρό της Φραγκοκρατίας, μέχρι τους σημερινούς φανατικούς «καλαμάδες» και τους λάτρεις του ψαρομεζέ, η αλιεία και η ιχθυοφαγία στην Κύπρο είναι μια συναρπαστική ιστορία που δεν έχει μελετηθεί όπως της αξίζει. Και όμως η θάλασσα και τα πλούτη της είχαν καθοριστική σημασία στη διαμόρφωση των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στο νησί μας. Στη μακραίωνη ιστορία του νησιού, οι Κύπριοι όχι μόνο ήταν εξοικειωμένοι με τη θάλασσα, αλλά επεδείκνυαν και μια ιδιαίτερα έντονη κλίση προς τα θαλασσινά επαγγέλματα. Αυτήν την πλούσια ιστορία ήθελα να αναδείξω αν και το βιβλίο δεν είναι μόνο ιστορικό.

-Πώς επιλέξατε τα ψάρια και τα θαλασσινά που παρουσίασατε στον κατάλογο στο τρίτο κεφάλαιο;

-Οι  ιχθύες, τα κεφαλόποδα, τα καρκινοειδή και τα εχινόδερμα, 104 στο σύνολο, τα οποία παρουσιάζονται στο κεφάλαιο Τα ψάρια και τα θαλασσινά της Κύπρου, είναι τα κυριότερα που ζουν στα νερά των κυπριακών θαλασσών. Κάποια από αυτά είναι πολύ συνηθισμένα και απαντώνται πολύ συχνά, ενώ άλλα λιγότερο συχνά ή και σπάνια. Ο κατάλογος δεν είναι εξαντλητικός, ωστόσο προσφέρει μια γενική εικόνα των ειδών που μπορεί κάποιος να συναντήσει στα νερά της Κύπρου. Το βιβλίο μου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως οδηγός του βυθού για όσους κάνουν εξερεύνηση με μάσκα, ψαρεύουν ή κάνουν υποβρύχιες καταδύσεις. 

H κυπριακή θαλασσινή κουζίνα

-«Φάε ψάρι να βάλεις ψυχή, φάει κρέας να ’χεις κορμί» λέει μια κυπριακή παροιμία στην οποία κάνετε αναφορά στο βιβλίο σας. 

-Το ψάρι πάντοτε εθεωρείτο τροφή ανώτερη κι εκλεπτυσμένη. Δεν είναι απλά ένα φαγητό για να χορτάσει το σώμα, όπως το κρέας, αλλά τροφή που έχει να κάνει με την ψυχή και την απόλαυση. Τροφή των εκλεκτικών και των καλοφαγάδων, θα λέγαμε σήμερα. Και ως τέτοια απαιτεί τους κατάλληλους χειρισμούς στο μαγείρεμα. Από το βιβλίο δεν θα μπορούσε να απουσιάζει και η γαστρονομική πλευρά της ιχθυοφαγίας, αφού το ψάρι και τα θαλασσινά, ως διαχρονικά αναπόσπαστο μέρος της διατροφής των Κυπρίων, δημιούργησαν μια ξεχωριστή γαστρονομική παράδοση. Στο σχετικό κεφάλαιο, παραθέτω 19 συνταγές από την παραδοσιακή θαλασσινή κουζίνα της Κύπρου, τις οποίες κατέγραψα μιλώντας με ανθρώπους που κατέχουν και συνεχίζουν να τιμούν την παραδοσιακή κουζίνα του νησιού. Δεν πρόκειται για εξαντλητική λαογραφική καταγραφή, ωστόσο είναι επαρκώς ενδεικτική του  χαρακτήρα της θαλασσινής μας κουζίνας.

info: Το βιβλίο της Φλωρεντίας Κυθραιώτου «Κύπρος Ιχθυόεσσα-Αλιεία και Ιχθυοφαγία» διατίθεται δωρεάν στις ψαραγορές Blue Island.