Έντονα ήταν τα πλημμυρικά φαινόμενα των τελευταίων ημερών με τα οποία ήρθαν αντιμέτωπες αρκετές περιοχές σε όλη την Κύπρο και ταλαιπώρησαν πολίτες, χωρίς αυτή τη φορά να θέσουν σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές αλλά άφησαν πίσω τους επιπτώσεις σε υποδομές, περιουσίες και το περιβάλλον. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα προκαλούν αιφνίδιες πλημμύρες υδατορεμάτων ή συνδυασμό τους με αστικές πλημμύρες ομβρίων και οι υπόλοιπες αφορούν αστικές πλημμύρες όμβριων υδάτων. Μάλιστα, ο μεγαλύτερος αριθμός των πλημμυρών παρουσιάζεται στις επαρχίες Λευκωσίας και Λάρνακας, ενώ ο μηχανισμός πλημμύρας σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις είναι η φυσική υπερχείλιση.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζοντας την ανάγκη θέσπισης κοινοτικής νομοθεσίας για τη διαχείριση του κινδύνου πλημμύρας, προχώρησε στην έκδοση της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ που προνοεί για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας.
Το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων στη χώρα μας, προχώρησε τα τελευταία χρόνια στη θέσπιση πλαισίου για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας με στόχο τη μείωση των αρνητικών συνεπειών των πλημμυρών στην ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά και τις οικονομικές δραστηριότητες της Κύπρου. Προχώρησε στην αναγνώριση των περιοχών που κινδυνεύουν από πλημμύρες. Σε πρώτο στάδιο προχώρησε σε 19 περιοχές, ενώ ακολούθως αναγνωρίστηκαν επιπρόσθετα άλλες 19 περιοχές ως Περιοχές Δυνητικού Σημαντικού Κινδύνου Πλημμύρας (ΠΔΣΚΠ). Κάποιες από τις νέες περιοχές εφάπτονται με τις υφιστάμενες. Συνεπώς ο συνολικός αριθμός των ΠΔΣΚΠ είναι πλέον 38.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Δήμαρχος Λάρνακας: Πώς γλυτώσαμε τα χειρότερα από τη βροχή
Όλες οι νέες περιοχές αφορούν ποτάμιες αιφνίδιες πλημμύρες με εξαίρεση την αστική περιοχή στη Λάρνακα, στο Κανάλι της στρατηγού Τιμάγια, η οποία αποτελεί συνδυασμό αιφνίδιας πλημμύρας και αστικής πλημμύρας όμβριων υδάτων για την πόλη της Λάρνακας.
Το ΤΑΥ ετοίμασε Χάρτες Επικινδυνότητας Πλημμύρας παρουσιάζουν για κάθε μία από τις «Περιοχές Πλημμύρας» την έκταση που θα μπορούσε να καλυφθεί από νερό για τρία διαφορετικά σενάρια πλημμυρισμού:
1) από πλημμύρα με χαμηλή πιθανότητα να συμβεί π.χ. με πιθανότητα να συμβεί 1 φορά στα 500 χρόνια.
2) από πλημμύρα μέσης πιθανότητας δηλαδή με πιθανότητα π.χ. να συμβεί 1 φορά στα 100 χρόνια.
3) από πλημμύρα με ψηλή πιθανότητα π.χ. με πιθανότητα να συμβεί 1 φορά στα 20 χρόνια.
Για κάθε ένα από τα τρία σενάρια επιπρόσθετα της έκτασης πλημμυρισμού οι Χάρτες Επικινδυνότητας Πλημμύρας παρουσιάζουν το βάθος του νερού στις «Περιοχές Πλημμύρας».
Σημειώνεται ότι, παρόλο που η πιθανότητα να συμβεί μια πλημμύρα περιγράφεται σε σχέση με αριθμό ετών, αυτή η πλημμύρα έχει τη συγκεκριμένη πιθανότητα να συμβεί σε οποιοδήποτε έτος. Με άλλα λόγια η πλημμύρα με πιθανότητα να συμβεί 1 φορά στα 500 χρόνια έχει πιθανότητα 1 στα 500, δηλαδή πιθανότητα 0.2%, να συμβεί σε οποιοδήποτε έτος.
Οι Χάρτες Κινδύνου Πλημμύρας αφορούν τις πιθανές αρνητικές συνέπειες στις «Περιοχές Πλημμύρας» για κάθε ένα από τα τρία σενάρια πλημμυρών (χαμηλής πιθανότητα, μέσης πιθανότητας και υψηλής πιθανότητας) και παρουσιάζουν πληροφορίες σχετικά με: α) τον πιθανό αριθμό κατοίκων που μπορεί να πληγούν, β) τον τύπο οικονομικής/ πολιτιστικής/ αρχαιολογικής σημασίας δραστηριότητας στην περιοχή που μπορεί να πληγεί, γ) εγκαταστάσεις οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν τυχαία ρύπανση σε περίπτωση πλημμύρας, δ) άλλες πιθανές σημαντικές πηγές ρύπανσης.
Σύμφωνα με τον νόμο, κάθε Κράτος Μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου οφείλει να θέσει κατάλληλους στόχους για τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας στις περιοχές που έχουν αναγνωρισθεί ως «Περιοχές Πλημμύρας» εστιάζοντας στη μείωση των δυνητικών αρνητικών συνεπειών των πλημμυρών και τη μείωση της πιθανότητας για πλημμύρες και να καταρτίσει Σχέδια Διαχείριση Κινδύνων Πλημμύρας για αυτές τις περιοχές. Τα σχέδια διαχείρισης που προνοούν για την πρόληψη, την προστασία και την ετοιμότητα για την αντιμετώπιση των συνεπειών των πλημμυρών περιλαμβάνουν μέτρα για την επίτευξη αυτών των στόχων και ετοιμάζονται λαμβάνοντας υπόψη όλες τις συναφείς πτυχές, όπως το κόστος και τα οφέλη, την έκταση της πλημμύρας, τη χρήση της γης καθώς και τη διαφύλαξη της φύσης.
Κύρια αιτία πλημμυρισμού είναι οι ακραίες έντονες βροχοπτώσεις οι οποίες ως φυσικά φαινόμενα δεν μπορούν να προβλεφθούν. Για αυτό το λόγο η μόνη μας προστασία από τις αρνητικές συνέπειες των πλημμυρών είναι η πρόληψη και η ετοιμότητα αντιμετώπισης τους μέσω σωστής διαχείρισης του κινδύνου.
Επικινδυνότητα πλημμύρων
Παράγοντες που επηρεάζουν την επικινδυνότητα των πλημμυρών μεταξύ άλλων αφορούν οι παλαιότερες και πρόσφατες διαφοροποιήσεις στις κοίτες των ποταμών (φράγματα, εκτροπές διευθετήσεις αποχέτευσης κ.λ.π.). Στις ελεγχόμενες από την Δημοκρατία περιοχές, έχουν κατασκευαστεί 84 φράγματα για άρδευση και ύδρευση, εμπλουτιστικά και εξωποτάμιες δεξαμενές, συνολικής χωρητικότητας 332 εκ. κυβ. μέτρων έχουν κατασκευασθεί μεταξύ του 1945 και 2010 καλύπτοντας την πλειονότητα των σημαντικών λεκανών απορροής. Τα έργα αυτά ανάλογα με τη χωρητικότητα αλλά και τη θέση τους επηρεάζουν το μέγεθος πλημμυρών που προκύπτουν, ιδιαίτερα στις κατάντη περιοχές. Η παρουσία των έργων αυτών θα πρέπει να θεωρείται ότι γενικά μειώνει τα μεγέθη των πλημμυρών που κατά καιρούς έχουν σημειωθεί στις κατάντη περιοχές εφόσον επενεργούν σαν χώροι ανάσχεσης και κατακράτησης των πλημμυρικών ροών. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία και ιδιαίτερα τα μεγάλα φράγματα της Κύπρου, δεν έχουν σκοπό την αντιπλημμυρική προστασία και η διαχείριση τους δεν γίνεται έτσι που να έχουν εξασφαλισμένο κενό όγκο για ανάσχεση πλημμυρών. Είναι ενδεχόμενο, ένα φράγμα να είναι πλήρες κατά την εμφάνιση κάποιας ακραίας πλημμύρας και να μη μπορεί να παρέχει αξιόλογη σημαντική προστασία έναντι πλημμυρών παρόλο που ακόμα και με πλήρη τον ταμιευτήρα του φράγματος επιτυγχάνεται κάποια ανάσχεση από την καθυστέρηση της εκροής από τον υπερχειλιστή του φράγματος.
Ταυτόχρονα, κατά τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετές επεμβάσεις σε ποταμούς και σε ρέματα που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στην εκτίμηση μελλοντικών πλημμυρών. Η περίπτωση Γαρύλλη και Πεδιαίου που έχουν εκτραπεί σε νέα κοίτη παλαιότερα, είναι χαρακτηριστική. Υπάρχουν όμως και πλέον πρόσφατες περιπτώσεις όπως για παράδειγμα η εκτροπή Διαρίζου προς τον Κρυό ποταμό, οι διευθετήσεις του δυτικού τμήματος του ποταμού Βαθειά στη Λεμεσό όπου δεν φαίνεται να υπάρχει κοίτη εφόσον το μεγαλύτερο της μέρος έχει καλυφθεί με κτήρια και κατοικίες, το κτίσιμο της κοίτης του ποταμού που διέρχεται διαμέσου της Ορμήδειας με σκυρόδεμα στο μεγαλύτερο της μήκος, η κάλυψη του μεγαλύτερου μέρους (1,9 χλμ) του ρέματος Κλήμου στην κατοικημένη περιοχή Μακεδονίτισσας κ.λ.π.
Προστατευτικά μέτρα
Η τρωτότητα των εκτεθειμένων σε μελλοντικές πλημμύρες περιουσιών αναμένεται να είναι μειωμένη εφόσον με βάση την εμπειρία που αποκτήθηκε οι αρχιτεκτονικοί σχεδιασμοί έχουν βελτιωθεί και εφαρμόζονται έξυπνοι τρόποι κατασκευής, προστατευτικά μέτρα, αλλά και χρησιμοποιούνται πιο ανθεκτικά υλικά στην πλημμύρα κάνοντας χρήση των εξελίξεων της τεχνολογίας.
Παραδείγματα είναι τα αυτόματα ανασυρόμενα προστατευτικά φράγματα, υδατοστεγείς θήρες κλπ. Επιπρόσθετα η επίγνωση του κινδύνου με τη δημιουργία χαρτών επικινδυνότητας και τις εκστρατείες ενημέρωσης βοηθούν το κοινό στη λήψη μέτρων μείωσης της τρωτότητας όπως για παράδειγμα την απομάκρυνση πολύτιμων αντικειμένων από υπόγειους χώρους εκτεθειμένους στην πλημμύρα.
Προβληματισμός για τη ραγδαία οικιστική ανάπτυξη
Τα τελευταία χρόνια μετά και από την είσοδο της Κύπρου στην ΕΕ παρατηρείται μια γενική ανάπτυξη του τομέα των κατασκευών, ιδιαίτερα στις παράλιες τουριστικές και στις περιαστικές περιοχές. Ο αριθμός αυτός παραμένει σε υψηλά επίπεδα τα τελευταία χρόνια παρόλο που μετά το 2005 παρουσιάζονται σταθεροποιητικές και ελαφρά καθοδικές τάσεις. Γενικότερα η αυξημένη οικοδομική ανάπτυξη που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια έχει ως αποτέλεσμα την διαμόρφωση νέων υδρολογικών συνθηκών στις λεκάνες απορροής με κύρια επίπτωση στους συντελεστές απορροής. Ο συντελεστής απορροής σε μη αναπτυγμένη γη είναι της τάξης των 0,10 – 0,30 ανάλογα με τα εδάφη και τις κλίσεις, ενώ για οικιστική περιοχή κυμαίνεται από 0,40 για μεμονωμένες κατοικίες μέχρι 0,70 για πυκνοκατοικημένες περιοχές με πολυκατοικίες. Δηλαδή, αύξηση του συντελεστή απορροής μέχρι και 5 – 7 φορές, ανάλογα με την διαφοροποίηση της χρήσης γης, είναι πιθανή με άμεση και ανάλογη επίπτωση στις ποσότητες ροής και την ταχύτητα έλευσης μιας πλημμύρας.
Ως αποτέλεσμα της ραγδαίας οικιστικής ανάπτυξης που παρατηρήθηκε στις παράλιες τουριστικές περιοχές αλλά και σε περιαστικές περιοχές είναι φυσικό να αναμένεται στις περιοχές αυτές αύξηση του μεγέθους των πλημμυρών για παρόμοια συμβάντα βροχής του παρελθόντος.
Τα περισσότερα σενάρια τάσεων λόγω κλιματικών αλλαγών απεικονίζουν αύξηση της παρουσίας ακραίων γεγονότων σχετικών με το νερό (π.χ. πλημμύρες, ξηρασίες κ.λ.π.). Ιδιαίτερα, λόγω κλιματικών αλλαγών (κακοδιαχείριση του περιβάλλοντος) οι πλημμύρες (ποτάμιες και αιφνίδιες) αναμένεται να εμφανίζονται αυξανόμενες σε αριθμό, διάρκεια και επιπτώσεις.
Η σημαντική πληθυσμιακή αύξηση η οποία αναμένεται για την Κύπρο στις επόμενες δεκαετίες θα οδηγήσει σε αύξηση της πυκνότητας δόμησης και ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε περιοχές κινδύνου πλημμύρας με αποτέλεσμα τη μελλοντική αύξηση της έκθεσης στην πλημμύρα.
Πέραν της προαναφερόμενης αύξησης της επικινδυνότητας ως αποτέλεσμα της αυξημένης απορροής, η πληθυσμιακή αύξηση σε συνδυασμό με την αύξηση των κατασκευών αυξάνει και την έκθεση ανθρώπων και περιουσιών στην πλημμύρα αφού δομούνται παρόχθιες ζώνες και πλημμυρικά πεδία των ποταμών.
Άλλες επεμβάσεις αφορούν τη χρήση μέρους της κοίτης ποταμών (συνήθως μέρους της πλημμυρικής κοίτης) για σκοπούς έργων κοινής ωφελείας, όπως αθλοπαιδιές, γραμμικά πάρκα, κατασκευή δημόσιων κτηρίων κ.λ.π. με ή χωρίς τις αναγκαίες υδρολογικές μελέτες. Επεμβάσεις που καταλήγουν στη μείωση της διατομής της κοίτης εμπεριέχουν αυξημένους κινδύνους για μελλοντικές σημαντικές πλημμύρες. Παρόμοιο πρόβλημα δημιουργείται και από την κατάργηση ρεμάτων ιδιαίτερα σε αστικές περιοχές όπου η πίεση εκμετάλλευσης γης είναι αυξημένη.
Η ύπαρξη τμημάτων ποταμών, που είτε διέρχονται είτε συνορεύουν με υφιστάμενες και μελλοντικές περιοχές ανάπτυξης, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ως ένα από τις κύριες παραμέτρους σχεδιασμού για την εκπόνηση/ αναθεώρηση των Σχεδίων Ανάπτυξης.
Οι αλλαγές στον υδρολογικό χαρακτήρα των πολεοδομικών ζωνών λόγω της ανάπτυξης των με οικισμούς θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στις εκτιμήσεις των μεγεθών των μελλοντικών πλημμυρών. Επιπρόσθετα, η γεωμετρία της κοίτης ρεμάτων και της φυσικής πλημμυρικής ζώνης των θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε συνδυασμό με τις προτεινόμενες διαμορφώσεις των εκάστοτε πολεοδομικών ζωνών ώστε να γίνεται η σωστή πρόβλεψη των επιπτώσεων σημαντικών μελλοντικών πλημμυρών. Ως κανόνας, αναμένεται ότι με την αύξηση του μεγέθους των πολεοδομικών ζωνών και τις επεκτάσεις οικισμών, η ροή θα είναι αυξημένη ενώ η φυσική πλημμυρική ζώνη ενός ρέματος παραμένει τουλάχιστον η ιδία αν όχι μικρότερη. Η ύπαρξη ζώνης προστασίας της κοίτης στους πολεοδομικούς σχεδιασμούς, όταν υπάρχει, προσφέρει κάποια προστασία ως ζώνη όπου απαγορεύεται η ανάπτυξη μειώνοντας έτσι την έκθεση περιουσιών σε πλημμύρες αφού η ζώνη αυτή δέχεται το μεγαλύτερο μέρος του όγκου της ροής μειώνοντας τις επιπτώσεις από μια πιθανή πλημμύρα.
Αυξημένη η επικινδυνότητα λόγω κλιματικής αλλαγής
H αξία των αποδεκτών που θίγονται αναμένεται να είναι αυξημένη στο μέλλον λόγω της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και λόγω της χρήσης περισσότερων ηλεκτρικών συσκευών και άλλων προϊόντων τεχνολογίας τα οποία είναι ευαίσθητα στην πλημμύρα.
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα πιο πάνω φαίνεται ότι ο μελλοντικός πλημμυρικός κίνδυνος από αιφνίδιες πλημμύρες υδατορεμάτων θα είναι αυξημένος σε σχέση με τον σημερινό για την ίδια περιοχή λόγω κυρίως αύξησης της επικινδυνότητας λόγω κλιματικών αλλαγών και σφράγισης του εδάφους και λόγω αύξησης της έκθεσης λόγω αναπτύξεων.
Η περιοχή που συνέβησαν στο παρελθόν οι πιο πάνω τύπου πλημμύρες δεν είναι τόσο σημαντική γιατί, ανάλογα με το πως θα κινηθεί μία τοπική καταιγίδα, αυτές οι πλημμύρες μπορούν να συμβούν μελλοντικά σε οποιαδήποτε άλλη περιοχή με μικρού μεγέθους υδατορέματα που στο παρελθόν δεν πλήγηκε από πλημμύρες. Συνεπώς οποιοδήποτε υδατόρεμα ακόμα και με αρκετά μικρή λεκάνη απορροής και χωρίς ιστορικές πλημμύρες το οποίο διέρχεται από ανεπτυγμένες περιοχές με σημαντική έκθεση στην πλημμύρα ενδέχεται να προκαλέσει σημαντικές δυσμενείς συνέπειες στο μέλλον.
Με βάση τα πιο πάνω καθορίζονται ως περιοχές με δυνητικά σημαντικά μελλοντικά πλημμυρικά γεγονότα όλες οι παρόχθιες περιοχές κατά μήκος υδατορεμάτων που διέρχονται από ανεπτυγμένες περιοχές και έχουν μέγεθος λεκάνης απορροής μεγαλύτερο των 5 km2.
>Περιοχές Δυνητικού Σημαντικού Κινδύνου Πλημμύρας
1) Από το Πολιτικό μέχρι και Δήμο Λευκωσίας, Πεδιαίος
2) Έγκωμη, Άγιος Δομέτιος, Κλήμος, Πεδιαίος
3) Κοκκινοτριμιθιά, Παραπόταμος Μέρικα, Σερράχης
4) Στρόβολος και Βιομηχανική περιοχή των Λατσιών, Καλόγερος , Πεδιαίος
5) Παλιομέτοχο και Άγιοι Τριμιθιάς, Μερίκας και Παραπόταμοι Κούτης και Κατούρης, Σερράχης
6) Βιομηχανική Περιοχή Δαλιού, Αλμυρός – Άλυκος, Γιαλιάς
7) Ποταμός εισροής Λίμνης Παραλιμνίου
8) Νήσου, Πέρα Χωριό και Δάλι, Γιαλιάς
9)Ορμήδεια, Ποταμός Ορμήδειας
10) Αραδίππου – Λιβάδια, Αρχάγγελος – Καμίτσης και Παραπόταμος
11) Καμάρες Λάρνακας, Ποταμός Καμάρων
12) Μεσόγη, Πάφος, Χλώρακας, Κοσιηνάς
13) Πόλη της Πάφου, Λιμνάρκα
14) Γερμασόγεια, Ποταμός της Γερμασόγειας
15) Μέσα Γειτονιά, Αγ. Αθανάσιος και Ανατολική περιοχή Λεμεσού, Ποταμός Βαθιάς και Παραπόταμος Βαθιά
16) Πολεμίδια, Λεμεσός (4 Αγ. Αντώνιος και Καρνάγιο), Νέα και παλιά κοίτη ποταμού Γαρύλλη
17) Ύψωνας, Αργάκι του Μαρκέτου
18) Αστρομερίτης, Περιστερώνα, Κομίτης, Σερράχης
19) Πόλη της Πάφου, Αργάκι του Βασιλικού στην Πάφο
20) Εκβολή ποταμού Βασιλικού στο Μαρί, Βασιλικός
21) Βασιλικός ποταμός στην Καλαβασό
22) Ποταμός της Ασγάτας στην Καλαβασό
23) Πεντάσχοινος ποταμός στον Άγιο Θεόδωρο
24) Ανώνυμο υδατόρεμα στους Τρούλλους, Βορόκλινης
25) Ανώνυμο υδατόρεμα στα Λιβάδια, Βορόκλινης
26) Αστική περιοχή πλημμύρας στην Λάρνακα, Κανάλι της Στρατηγού Τιμάγια
27) Ανώνυμο Υδατόρεμα στην Κοκκινοτριμιθιά 1, Σερράχης
28) Ανώνυμο Υδατόρεμα στην Κοκκινοτριμιθιά 2, Σερράχης
29) Ποταμοί Βυζακωτός και Καλόγερος στους Δήμους Λατσιών, Γερίου και Αγλαντζιάς, Πεδιαίος
30) Βαθύς παραπόταμος Καλόγερου στον Δήμο Λατσιών, Καλόγερος, Πεδιαίος
31) Ποταμός Καλόγερος Λακατάμια, Πεδιαίος
32) Ποταμός Κατέβας στον Δήμο Λευκωσίας, Κατέβας, Πεδιαίος
33) Ποταμός Κοτσίρκας στον Δήμο Λευκωσίας, Κοτσίρκας, Πεδιαίος
34) Παραπόταμος Πεδιαίου στους Δήμους Λακατάμιας και Στροβόλου, Αργάκι της Μάντισσας, Πεδιαίος
35) Αργάκι του Νομικού στον Δήμο Στροβόλου, Αργάκι του Νομικού, Πεδιαίος
36) Παραπόταμος Πεδιαίου στη Δευτερά, Αργάκι του Καβιγιού, Πεδιαίος
37) Ποταμός Αγίας Φύλας στον Δήμο Λεμεσού, Βαθιάς
38) Αργάκι στα Κάτω Πολεμίδια
