Από το παραμύθι στην κοινωνική παραβολή

«Η αγάπη της παράξενης βασιλοπούλας και του ταξιδευτή με τη φωτεινή καρδιά» του Βαγγέλη Ηλιόπουλου, εκδόσεις Κόκκινη Κλωστή Δεμένη.

Δυο ιστορίες συνυφαίνονται περίτεχνα στο παραμύθι «Η αγάπη της παράξενης βασιλοπούλας και του ταξιδευτή με τη φωτεινή καρδιά», που κυκλοφόρησε σχετικά πρόσφατα, σε κείμενο Βαγγέλη Ηλιόπουλου και εικονογράφηση Αντιγόνης Παπαγεωργίου (Εκδόσεις «κόκκινη κλωστή δεμένη», 2021). Για την ακρίβεια, τρεις ιστορίες, κι επιφυλάσσομαι να εξηγηθώ πιο κάτω…

Ο βασιλιάς στο παραμύθι κάνει την κίνηση-κλειδί κάθε αυταρχικού καθεστώτος και κλείνει τα σύνορα της χώρας του, για να εμποδίσει την ελεύθερη επικοινωνία ανθρώπων και ιδεών. Γιατί οι ταξιδευτές, έξω από και μέσα στα παραμύθια, φέρνουν μαζί τους ιστορίες, ιδέες, νέες αλήθειες. Αυτό όμως που μισεί και φοβάται ο βασιλιάς βρίσκεται ήδη μέσα στην καρδιά του βασιλείου του. Η παράξενη κόρη του (εδώ όχι με τη σημασία της «ιδιότροπης», όπως τόσες πριγκίπισσες, σε τόσα και τόσα παραμύθια, αλλά μάλλον της «ασυνήθιστης», που δεν μοιάζει με ό,τι μας είναι γνωστό) έχει ακριβώς αγαπήσει τον ξένο, τον ταξιδευτή.

Αλλά… διστάζει, γιατί τα ξενοφοβικά μυθεύματα έχουν τρυπώσει στο μυαλό της: «Δεν είσαι ένας από εμάς! Είσαι ξένος, από άλλη πολιτεία. Λένε ότι είστε άνθρωποι με σκοτεινή καρδιά. Εμένα μου αρέσει το φως». Ο ταξιδευτής τής δωρίζει μια νέα ιδέα: ότι όλες οι καρδιές μπορεί να είναι φωτεινές (ή λιγότερο φωτεινές), ανεξάρτητα από την καταγωγή τους. Αυτό όμως δεν αρκεί. Η βασιλοπούλα θα χρειαστεί να δοκιμαστεί προσωπικά, να περιδιαβεί χώρες και χώρες, να φτάσει στην άκρη του κόσμου, να γίνει η ίδια ταξιδεύτρια, ανακαλύπτοντας τον εαυτό της (και τον ξένο μέσα στον εαυτό της) για να νικήσει τον φόβο της. Η αγάπη γίνεται η κινητήρια δύναμή της και η γνώση και οι εμπειρίες που αποκτά στο ταξίδι την απελευθερώνουν από την προκατάληψη και το σκοταδισμό της μισαλλοδοξίας. Στην άκρη του κόσμου θα ξαναβρεί τον ταξιδευτή της. Η αγάπη τους θα δημιουργήσει μια νέα ζωή, ένα αγοράκι, και η εξιστόρησή της το ανά χείρας παραμύθι…

Στο σημείο αυτό θα μπορούσε να κλείνει η αφήγηση. Όμως ο συγγραφέας ξέρει καλύτερα: η ιστορία του δεν είναι μόνο μια ιστορία αγάπης και προσωπικής μαθητείας και εξέλιξης· είναι συνάμα μια κοινωνική παραβολή. Αν με την ένωση της βασιλοπούλας και του ταξιδευτή γεννιέται μια νέα οικογενειακή τάξη, το βασίλειο από το οποίο ξεκίνησε ο ανατρεπτικός έρωτας δεν μπορεί να μείνει ανέπαφο. Ο βασιλιάς, λοιπόν, αρρωσταίνει, πάσχει από μια από αυτές τις μυστήριες, παραμυθένιες, αρρώστιες που φέρνουν κοντά τη θλίψη, τον ύπνο και τον θάνατο. Αρρώστια της ψυχής… Ο εγγονός του, μια κατεξοχήν συμβολική φιγούρα που ενσαρκώνει τη ζωή ως αλλαγή και μείξη, έρχεται ως από μηχανής θεός, και τον γιατρεύει.

Κι ενώ το τέλος της πρώτης ιστορίας έχει κερδηθεί (η αγάπη και η γνώση νίκησε την προκατάληψη, ανάμεσα στους νέους ανθρώπους), το τέλος της δεύτερης μένει σκόπιμα και έντεχνα ανοιχτό: Άραγε άνοιξε ο βασιλιάς τα σύνορα; Ξέρουμε ότι ζήτησε να έχει κοντά την παράξενη κόρη, τον ξένο γαμπρό του και τον εγγονό, αλλά να δέχτηκε, ελεύθερα, κι άλλους ανθρώπους, από άλλες χώρες στην Πολιτεία του;

Προσοχή! Ο συγγραφέας δεν κάνει τεχνική για την τεχνική εδώ. Προκαλεί τον αναγνώστη της ιστορίας να σκεφτεί, να διερωτηθεί, να ελπίσει, να πιθανολογήσει, να εξερευνήσει τα σκοτεινά και τα φωτεινά σενάρια. Πόσο εύκολο είναι να νικήσει ο βασιλιάς την προκατάληψή του; Πώς θα απομάθει σε προχωρημένη ηλικία τις ιδέες που τον διαμόρφωσαν; Μπορεί η αγάπη για την οικογένεια να σε κάνει να αλλάξεις τις πεποιθήσεις σου για το πώς κυβερνιέται η κοινωνία; Τι θα γίνει αν μείνει αμετακίνητος στη μισαλλοδοξία του; Πώς μπορεί να αντιδράσουν οι πολίτες σε μια τέτοια απόφασή του; Πρόκειται για μερικά μόνο από τα ερωτήματα που πλαγίως επιτρέπει να τεθούν αυτό το ποιητικό και πυκνό νοηματικά παραμύθι.

* Υπάρχει και μια τρίτη ιστορία. Η ιστορία του ίδιου του βιβλίου, ως προϊόν συνεργασίας και συνεχούς αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε έναν γνήσια γενναιόδωρο συγγραφέα και μια ταλαντούχα φοιτήτρια του Τμήματος Τεχνών και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Frederick, την Αντιγόνη Παπαγεωργίου. Η Αντιγόνη, μετά από τη διάκρισή της σε διαγωνισμό για την ανάθεση της εικονογράφησης του εξαιρετικού αυτού παραμυθιού του Βαγγέλη Ηλιόπουλου, στον οποίο συμμετείχαν φοιτητές και φοιτήτριες στο πλαίσιο του μαθήματος «Illustration Technique», και με τη βοήθεια της καθηγήτριάς της, Hourig Torossian, και της επικεφαλής του Creative Lab του Πανεπιστημίου Frederick, Βικτώριας Λεωνίδου, θέρμανε με νεανική εικονογραφική πνοή τους κλασικούς ρόλους και το decorum του παραμυθιού.

Ο συγγραφέας και η εκκολαπτόμενη εικονογράφος παραχώρησαν τα πνευματικά δικαιώματα του βιβλίου για τον ευγενή σκοπό της ενίσχυσης του Ταμείου Υποτροφιών του Πανεπιστημίου Frederick, για φοιτητές και φοιτήτριες με οικονομικές δυσκολίες.

Ένα παραμύθι ξεχωριστό, λοιπόν: με μια πλοκή που λέει λίγα και αφήνει να εννοηθούν άλλα τόσα, προσφέροντας νοηματικές προκλήσεις για διαφορετικές αναγνωστικές δυνάμεις· με γλώσσα που τη διαπερνούν απόηχοι της ποιητικής έκφρασης του λαϊκού παραμυθιού και συνάμα ικανή να μιλήσει στο παιδί του σήμερα· με (αξιοθαύμαστη) ισορροπία ανάμεσα στην ιστορία αγάπης της βασιλοπούλας και του ταξιδευτή και την κοινωνική παραβολή για τη μισαλλοδοξία και τον αυταρχισμό της εξουσίας· με αφηγηματική δεινότητα εκείθεν του φορμαλισμού, με τεχνική δηλαδή που δεν αυτονομείται, αλλά εξυπηρετεί τον διάλογο τον οποίο έμμεσα ανοίγει η ιστορία με τον εννοούμενο αποδέκτη, πάνω σε αξίες και κοινωνικά ζητήματα τριβής· και με εικονογράφηση που δένει τα ιδιαίτερα χρώματα του φυσικού και του παραδοσιακού αστικού τοπίου της Κύπρου, με τις φυσιογνωμίες από τις εικαστικές κούκλες της Ανδρονίκης Λασιθιωτάκη και με τις διαχρονικές μορφές του παραμυθένιου σύμπαντος.