Η τήξη των πάγων, η ερημοποίηση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, μεταξύ άλλων, υποβάλλουν σε κλυδωνισμούς τον πλανήτη μας και είναι αποτελέσματα της ανεύθυνης ανθρώπινης δραστηριότητας που θέτει σε κίνδυνο την εύρυθμη λειτουργία των συστημάτων. Οι επιλογές της σύγχρονης κοινωνίας αποδείχθηκαν εκ του αποτελέσματος ότι δεν ήταν σωστές, ίσως δεν ήταν και κατάλληλες, αφού η επιδίωξή τους θέτει εν αμφιβόλω την ύπαρξη του πλανήτη μας. Ηθικό ολίσθημα αποτελεί ότι προκρίθηκε ως κεντρική συστημική επιδίωξη το βιοτικό επίπεδο αντί της ποιότητας ζωής. Η πρόκριση του “υψηλού” έναντι του “ωραίου“ και του “αριθμητικώς επαληθεύσιμου“ έναντι της “εγγενούς αξίας“ αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του δυτικού πολιτισμού που μπορεί να μετρήσει και να χειριστεί μόνο κινητές ή αντικειμενικές αξίες. Καθήκον του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος του οικονομικού φιλελευθερισμού είναι η διαρκής επιδίωξη του πλείονος που οδήγησε στην εμπορευματοποίηση της ανθρώπινης ευτυχίας. Καθίσταται απαραίτητη μια νέα ηθική που θα μπορεί να διαχειριστεί την ευτυχία του ηθικού προσώπου και τη διατήρηση του περιβάλλοντος κόσμου. Στη βάση αυτής της νέας ηθικής στόχευσης που καλεί τους ανθρώπους να κατανοήσουν ότι αποτελούν μέρος του περιβάλλοντος, τίθεται η έννοια της απόλυτης αξίας του περιβάλλοντος κόσμου. Προκρίνεται η επιδίωξη της ποιότητας ζωής αντί της αύξησης του βιοτικού επιπέδου και η συνολική ευημερία του πλανήτη αντί αυτής μόνο του ανθρώπου. Σε αυτό το πλαίσιο τίθεται εύλογα το ερώτημα πως θα επιτευχθεί η απαιτούμενη συλλογική ηθική συνείδηση με γνώμονα την αλληλεπίδρασή μας με τον φυσικό κόσμο και πως θα αποτελέσει αντικειμενικά θεμελιωμένη ηθική επιταγή η συμπερίληψη της ακεραιότητας και ευημερίας του φυσικού κόσμου στο πλαίσιο της ηθικής σκέψης.

Αποφεύγοντας την ταύτιση του ηθικού προσώπου με τον φυσικό κόσμο και δίδοντας σημασία στην αντικειμενική επικράτεια των οικονομικών σχέσεων καλούμαστε να κατανοήσουμε ότι υπεύθυνες της υποβάθμισης του περιβάλλοντος είναι οι βασικές αξίες του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος της εποχής μας, του νεοφιλελευθερισμού, που έκανε το κύριο επισφαλές χαρακτηριστικό του, την αστάθεια, μοχλό βελτίωσης. Πρόκειται για ένα ανταγωνιστικό σύστημα που δεν ευνοεί σχέσεις αλληλεγγύης αλλά σχέσεις κυριαρχίας που καθορίζουν και την αντίστοιχη στάση απέναντι στο περιβάλλον, ενισχύοντας την εμπορευματοποίηση και την επικράτηση επί του πλανήτη μας. Απέναντι σε αυτή την ισοπεδωτική ηθική προτείνεται μια ηθική στόχευση που προκρίνει το φυσικό γίγνεσθαι, την ευημερία και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής αντί της ανόδου του βιοτικού επιπέδου. Όπως επισημαίνει ο Πρωτοπαπαδάκης, Ε. στο άρθρο του με θέμα: “Ο Arne Naess, o Murray Bookchin και η περιβαλλοντική κρίση, η οποία στην ουσία είναι ηθική”. Θέματα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, 3ος Τόμος, σελ. 27-36, το ζήτημα είναι κυρίως ηθικό και μόνο μια επανίδρυση της ανθρώπινης ηθικής μπορεί να εγγυηθεί τη λύση του προβλήματος. Η αλλαγή του τρόπου αντίληψης του περιβάλλοντος μπορεί να αποτελέσει το πλαίσιο επανακαθορισμού της ηθικής μας και τη βάση θεμελίωσης μιας συνεκτικής περιβαλλοντικής πολιτικής.

Φορέας χάραξης πολιτικών είναι το Συμβούλιο Περιβάλλοντος που θεσπίζει, από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, περιβαλλοντική νομοθεσία και φροντίζει να λαμβάνονται δεόντως υπόψη οι περιβαλλοντικές πτυχές σε άλλες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε διεθνές επίπεδο η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει την εξασφάλιση ότι τα περιβαλλοντικά πρότυπά της λαμβάνονται υπόψη στις διεθνείς συμφωνίες. Προτεραιότητες του Συμβουλίου Περιβάλλοντος είναι η ενίσχυση της ανθεκτικότητας της Ευρώπης, η προώθηση της εμπιστοσύνης στο ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, η προώθηση της βιώσιμης ανάκαμψης, η επιτάχυνση μιας δίκαιης και χωρίς αποκλεισμούς ψηφιακής μετάβασης και η επιβεβαίωση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον κόσμο.

Ιδιαίτερα σε θέματα περιβαλλοντικής πολιτικής η ρύπανση, η κλιματική αλλαγή και οι απαιτήσεις για φυσικούς πόρους θέτουν σε κίνδυνο την ευημερία και τις προοπτικές ιδιαίτερα των μελλοντικών γενεών και υπογραμμίζουν την ανάγκη ανάληψης δράσεων και καθορισμού φιλόδοξων στόχων. Καθίσταται απαραίτητη η εφαρμογή μιας στρατηγικής και η υποβολή σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία που λαμβάνει υπόψη την ανησυχία για την εξάντληση των φυσικών πόρων και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο οικονομικό αυτό μοντέλο που επιδιώκει τη μείωση της σπατάλης των πόρων που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία, δίνοντας έμφαση στην αξιοποίηση ανανεώσιμων πόρων, την επαναχρησιμοποίηση προϊόντων, τη διατήρηση ενός προϊόντος σε καλή κατάσταση για μακρύ χρονικό διάστημα και τη χρήση της υπηρεσίας που προσφέρει. Η εφαρμογή της στρατηγικής της κυκλικής οικονομίας, σύμφωνα με μελέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δύναται να αποδώσει οικονομικό όφελος ύψους 1,8 τρισεκατομμυρίων ευρώ την επόμενη δεκαετία, να αποφέρει περισσότερες από 1 εκατομμύριο νέες θέσεις εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Προϋποθέσεις για την εξασφάλιση της επιτυχίας της πράσινης μετάβασης είναι η εδραίωση μιας αποτελεσματικής κυκλικής οικονομίας, η αγορά ενέργειας που θα παρέχει βιώσιμη, ασφαλή και οικονομική ενέργεια με σεβασμό του δικαιώματος των κρατών μελών για την ενεργειακή πολιτική τους, η μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η αύξηση της ενεργειακής απόδοσης, η μείωση της εξάρτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης από εξωτερικές πηγές, η βελτίωση του περιβάλλοντος των πόλεων και της υπαίθρου, η αναβάθμιση της ποιότητας του αέρα και του νερού και η προώθηση της βιώσιμης γεωργίας με σκοπό την εξασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας και την τόνωση της ποιοτικής παραγωγής.

Αν και η ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας σήμερα εξασφαλίζεται με επιχειρήματα αντλημένα από το θεωρητικό πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού, με φοροαπαλλαγές, εξασφάλιση υπεραξίας και με άλλα οικονομικά κίνητρα, θα πρέπει να επαναξιολογήσουμε τις έννοιες του βέλτιστου συμφέροντος και της ηθικής αξίας, εντάσσοντας στην οπτική μας και τοποθετώντας στο προσκήνιο της ηθικής σκέψης μας τον περιβάλλοντα κόσμο και διασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο τον πιο σημαντικό παράγοντα ευημερίας.