Ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου και νομικός, δρ Ανδρέας Μασούρας, μιλά σήμερα στον «Φ» για το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων, των γνωστών σε όλους fake news και δίνει μια πολυδιάστατη ερμηνεία στο ζήτημα τόσο νομικά όσο και δημοσιογραφικά. «Ο ιός των fake news επιβιώνει μέσα στην πανδημία του κορωνοϊού. Η κοινωνία όταν είναι συγκροτημένη και ψύχραιμη μπορεί να επιλύσει πολλά και ουσιαστικά ζητήματα», τονίζει χαρακτηριστικά.

Τα fake news είναι τελικά η μάστιγα της εποχής; 

Είναι μάστιγα και αυτό οφείλεται σε δύο βασικούς παράγοντες: Από τη μια η μαζικοποίηση των νέων μέσων και ειδικότερα των κοινωνικών δικτύων όπου η απροσωπία του χρήστη δεν θεσπίζεται από ισχυρά νομικά και ρυθμιστικά – τεχνολογικά εργαλεία και από την άλλη η χαλάρωση των θεσμών σε οποιοδήποτε επίπεδο και πεδίο δίνουν τη δυνατότητα σε επιτήδειους να εκμεταλλεύονται καταστάσεις και να παραπληροφορούν την κοινή γνώμη και τις περισσότερες φορές βάζοντας τους πολίτες σε επικίνδυνες ατραπούς. 

Υπάρχει όμως το σχετικό νομικό πεδίο;

Υπάρχει ναι, αλλά το πρόβλημα εστιάζεται στα νέα μέσα και στις διάφορες πλατφόρμες όπως είναι το Facebook και το Twitter. Για παράδειγμα, το άρθρο 50 του Ποινικού Κώδικα αναφέρεται στη δημοσίευση ψευδών ειδήσεων ή πληροφοριών που δύναται να κλονίσουν τη δημόσια τάξη, την εμπιστοσύνη του κοινού προς το κράτος ή τα όργανά του κ.λπ. Ή για παράδειγμα, στον Αστικό Κώδικα το άρθρο 17 περί δυσφήμισης, όπου οριοθετείται από τον νομοθέτη η παραπληροφόρηση μέσω ψευδολογίας και εννοιολογικά στις διάφορες εκφάνσεις της. 

Το πρόβλημα όμως προκύπτει από τη στιγμή που δεν γνωρίζεις την πηγή της δημοσίευσης. Στο έντυπο μέσο, για παράδειγμα, το γνωρίζεις. Το έγραψε ο τάδε δημοσιογράφος. Γενικά στα παραδοσιακά μέσα. Εκεί ναι, υπάρχει εφαρμογή και των νόμων και της νομολογίας και είναι πλούσια. Στα νέα μέσα όμως επικρατεί ακόμα η απροσωπία. Είναι γι’ αυτό τον λόγο άλλωστε που τα fake news δημοσιεύονται σε ιστοσελίδες και μπλογκ τα οποία ουσιαστικά δεν έχουν ταυτότητα και με πρωτόκολλο διαδικτύου (IP) πιο δύσκολα προσβάσιμο.

Άρα δεν γνωρίζουμε ξεκάθαρα ποιος φέρει τη νομική ευθύνη όσον αφορά την παραγωγή τέτοιων ειδήσεων;

Δεν γνωρίζουμε άμεσα επειδή ακριβώς υπάρχει καθυστέρηση στην επικοινωνία μεταξύ εθνικών Αρχών και εταιρειών παροχής υπηρεσιών κοινωνικού δικτύου. Αυτή η καθυστέρηση δίνει την ευκαιρία σε επιτήδειους να δρουν και να ενεργούν εις βάρος είτε της κοινής γνώμης παραπληροφορώντας την, είτε εις βάρος προσώπων κάνοντας ζημιά στη φήμη τους. Αυτό το είδαμε και το βιώσαμε σε αρκετές υποθέσεις ενώπιων δικαστηρίων ή εξωδικαστηριακά με καταγγελίες στο ηλεκτρονικό έγκλημα. 

Σε μια αρχική ερμηνεία την ευθύνη τη φέρει αυτός που δημοσιεύει την είδηση ή το περιεχόμενο στην οποιαδήποτε μορφή του (π.χ. μονταρισμένο οπτικοακουστικό υλικό, επεξεργασμένες φωτογραφίες κ.λπ.). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτές τις μέρες αποτελεί η πληθώρα ψευδών ή μη αντικειμενικών ειδήσεων από διάφορες ιστοσελίδες που αφορούν την πανδημία του κορωνοϊού. Θα πρέπει να γίνει επίσης κατανοητό ότι η διαφημιστική ροή στα διαδικτυακά μέσα γίνεται μέσω των «κλικ», δηλαδή μέσω της επισκεψιμότητας των μοναδικών χρηστών και άρα είναι διάφορες οι τακτικές που ακολουθούνται για την προσέλκυση επισκεψιμότητας, τακτικές οι οποίες έχουν να κάνουν σαφώς με το περιεχόμενο.

Απίστευτη ροή ψευδούς πληροφορίας

Πάντως βλέπουμε μια έξαρση του φαινομένου εν καιρώ πανδημίας. Τι πιστεύετε; 

Μα ο ιός των fake news επιβιώνει μέσα σε τέτοια δύσκολα και προβληματικά περιβάλλοντα. Ο ιός των fake news επιβιώνει μέσα στην πανδημία του κορωνοϊού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η παραπληροφόρηση και η παραποίηση περιεχομένου που αναπαράγεται συνεχώς κατά της εκκλησίας. Βλέπουμε μία απίστευτη ροή ψευδούς πληροφορίας, η οποία διανέμεται υπό τη μορφή είδησης και η οποία μετά καταρρίπτεται, διότι ακριβώς υπάρχει παραποίηση περιεχομένου. 

Τι θεωρείτε ότι θα πρέπει να γίνει ως προς την κατεύθυνση της νομοθετικής ρύθμισης για το ζήτημα;

Στην περίπτωση του διαδικτύου το βασικό ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί είναι ποιος φέρει τη νομική ευθύνη. Είναι άραγε μόνο ο παροχέας ή μήπως ευθύνη στη δημοσίευση – μέσω της αναδημοσίευσης και κοινοποίησης φέρει και ο χρήστης; Είτε είναι ένας δημοσιογράφος είτε ο οποιοσδήποτε χρήστης (user). Με το ζήτημα ασχολείται εκτενώς η Committee on the Internal Market and Consumer Protection (IMCO) η οποία πρόσφατα γνωμοδότησε και κατέληξε ότι θα πρέπει να υπάρξει μια βαθμιαία προσέγγιση της ρύθμισης (αυτορρύθμιση και συρρύθμιση) του ψηφιακού περιεχόμενου για την προστασία του ίδιου του χρήστη – καταναλωτή. 

Τι συστήνεται στους αναγνώστες και γενικότερα στους χρήστες των κοινωνικών δικτύων; 

Να εμπιστεύονται πρωτίστως τη δική τους κρίση. Να διασταυρώνουν το περιεχόμενο το οποίο διαβάζουν και να μην είναι επιρρεπείς σε τακτικές αποπροσανατολισμού και παραπληροφόρησης. Η κοινωνία όταν είναι συγκροτημένη και ψύχραιμη μπορεί να επιλύσει πολλά και ουσιαστικά ζητήματα.