Ελευθερία Αρβανιτάκη: Χωρίς λάθη δεν γίνεται τίποτα στη ζωή

 

Τη συναντώ σε ένα μικρό, κομψό καφέ στο κέντρο των Αθηνών. «L’ arret du temps» είναι το όνομά του ή ελληνιστί η παύση του χρόνου. Σύμπτωση ή όχι, ο χρόνος είναι το πρώτο πράγμα που ξεστομίζει μάλλον αυθόρμητα, όταν την ρωτώ για τους φόβους της, κι ας έχει καταφέρει να τον νικήσει μέσα από την τέχνη της, από τον τρόπο που επέλεξε να την υπηρετεί και να την επικοινωνεί. Φέτος, είναι μια σημαδιακή χρονιά για την Ελευθερία Αρβανιτάκη, αφού συμπληρώνονται σαράντα χρόνια από την πρώτη εμφάνισή της με την Οπισθοδρομική Κομπανία πλάι σε ένα από τα ινδάλματά της, τον Διονύση Σαββόπουλο. Και επισφραγίζει την επέτειο με την κυκλοφορία του άλμπουμ «Τα Μεγάλα Ταξίδια» – σε μουσική Θέμη Καραμουρατίδη και στίχους Λήδας Ρουμάνη – αλλά και έναν κύκλο επιλεγμένων εμφανίσεων στην Ελλάδα και την Κύπρο. Το κορίτσι με την καταγωγή από την Ικαρία και τους Παξούς που ονειρευόταν να γίνει αρχαιολόγος, είναι εδώ και τέσσερις δεκαετίες η τραγουδίστρια που όλοι προσφωνούν με το μικρό όνομά της – εδώ που τα λέμε κανένα άλλο δεν θα μπορούσε να την περιγράψει πιο καίρια και περιεκτικά – και που όλοι κάπου, κάποτε, ψιθύρισαν ένα τραγούδι της.

– Ήταν μια ευκαιρία ανανέωσης για σας ένας δίσκος γραμμένος από δύο δημιουργούς της νεότερης γενιάς; Πάντα συνεργαζόμουν και με νεότερους ανθρώπους. Θεωρώ ότι οι νέοι έχουν ένα άλλο πνεύμα, έχουν ταλέντο, οπότε γιατί όχι;

 

– Τι πρέπει να έχει ένας άνθρωπος για να σας πείσει να συνεργαστείτε μαζί του; Δεν είναι θέμα ανθρώπου, είναι ζήτημα της τέχνης του. Δεν με ενδιαφέρει ο χαρακτήρας του, αλλά το πόσο αγαπώ την τέχνη που κάνει. Παίζει μικρότερο ρόλο η προσωπικότητα. Αν τώρα η συνεργασία φέρει κι ένα θαυμασμό προς τον χαρακτήρα, είναι ό,τι το καλύτερο. Κι αυτό συνέβη σε αυτή τη συνεργασία. Το πρώτο μου κριτήριο πάντως είναι η καλλιτεχνική εκτίμηση. 

 

– Περίμενα να ακούσω το αντίθετο. Θέλω να γοητεύομαι πρώτα από τη δουλειά ενός δημιουργού. Οι καλλιτέχνες κρίνονται από το έργο, όχι από την προσωπικότητά τους. 

 

– Σε μια εποχή που η δισκογραφία δεν υπάρχει, επιμένετε να κυκλοφορείτε δίσκο. Με τον παλιό, αναλογικό τρόπο. Γιατί; Δεν το κάνω μόνο εγώ. Όλοι το κάνουμε. Αυτό δεν μπορεί να σταματήσει. Αν θεωρήσεις ότι είναι μάταιο να κυκλοφορείς δίσκους, τότε εγκαταλείπεις την τέχνη σου. 

 

– Σας ενοχλεί που το κοινό μπορεί να μην ενδιαφερθεί να αγοράσει τον δίσκο, να τον κατεβάσει παράνομα ή να τον ακούσει online; Ζούμε χρόνια μ’ αυτό. Το ‘χουμε συνηθίσει. Ούτως ή άλλως ο δίσκος πια ανεβαίνει αμέσως μετά την κυκλοφορία του στο διαδίκτυο. Έτσι είναι τα πράγματα. Όμως δίσκοι πρέπει να βγαίνουν. Διαφορετικά θα πάει καθένας στο σπίτι του. 

 

– Καλύτερα τώρα ή παλιά; Παλιά υπήρχαν δισκογραφικές εταιρείες. Υπήρχαν πωλήσεις. Ήταν άλλο το τοπίο εντελώς. Οι εταιρείες επένδυαν σε νέους ανθρώπους. Αυτό πια δεν γίνεται. Τα περισσότερα παιδιά κάνουν τις δουλειές τους μόνα τους και βρίσκουν μια εταιρεία να τις κυκλοφορήσουν. Δυστυχώς. Άρα πριν ήταν καλύτερα. 

 

– Πρέπει πια ο καλλιτέχνης να είναι και μάνατζερ του εαυτού του; Εγώ ήμουν ανέκαθεν. 

 

– Εσείς αποφασίζατε πάντα; Πάντα. Τον δρόμο τον έχω οδηγήσει εγώ. Με πολλούς συνεργάτες που η γνώμη τους έπαιζε ρόλο. Αλλά την τελική απόφαση την έπαιρνα και την παίρνω εγώ. 

 

– Μάλλον έχετε πάρει τις σωστές αποφάσεις. Και λάθος αποφάσεις έχω πάρει. Αλλά χωρίς λάθη δεν γίνεται τίποτα στη ζωή. 

 

– Το όνειρό σας ήταν να γίνετε τραγουδίστρια; Όχι ήθελα να γίνω αρχαιολόγος. Αλλά όταν γνώρισα την Οπισθοδρομική Κομπανία είχαν ήδη μια πρόσκληση από τον Διονύση Σαββόπουλο να παίξουν μαζί του. Εμείς γνωριστήκαμε σε διακοπές, καλοκαίρι του ‘79 στη Σκόπελο. Συναντηθήκαμε σε μία ταβέρνα και παίζαμε μαζί. Τότε έτσι συναντιόνταν οι παρέες. Μου πρότειναν να πάω μαζί τους. Κι έτσι έγινε. Είπα «ναι» και άλλαξε όλη μου η ζωή. Από μια τυχαία συνάντηση. 

 

– Είχατε όμως τη συνείδηση ότι διαθέτετε μιαν ωραία φωνή. Ναι, αλλά από την άλλη δεν είχα δώσει πολύ μεγάλο βάρος σ’ αυτό. Το έκανα για την παρέα, όχι επειδή σκεφτόμουν ότι θα ανέβω στη σκηνή. Όμως η πρόταση ήταν πολύ δελεαστική, γιατί θα ανέβαινα στη σκηνή με ένα από τα ινδάλματά μου: Τον Διονύση Σαββόπουλο. 

 

– Η οικογένειά σας πώς το αντιμετώπισε; Ο πατέρας μου είχε πεθάνει. Της μητέρας μου δεν της ήρθε καθόλου καλά. Και μάλιστα στην πρώτη συνεργασία το 1980 δεν ήρθε καν να δει την παράσταση. Σιγά σιγά κατάλαβε ότι δεν κινδυνεύω σε αυτόν τον χώρο. 

 

– Σας είχε στοιχίσει εκείνη η απουσία; Όχι, ήξερα ότι ήταν αντίθετη, αλλά χάρηκα πολύ όταν ήρθε την επόμενη χρονιά και ξεπέρασε αυτό που φοβόταν. 

 

– Το μπράβο από τη μητέρα σας το πήρατε; Ε, βέβαια. 

 

– Και μετά από εκεί πώς χτίσατε την καριέρα σας; Ήταν οι συγκυρίες; Οι επιλογές σας; Οι άνθρωποι; Με πλησίασαν άνθρωποι τους οποίους θαύμαζα. Έτσι έγινε και με τον Σταμάτη Σπανουδάκη και με τον Χρήστο Νικολόπουλο και με τον Νίκο Ξυδάκη. 

 

– Είχατε καταλάβει ότι ήσασταν μια τραγουδίστρια που γοήτευε όχι μόνο τους δημιουργούς αλλά άρεσε και στο κοινό; Με πήρε από το χέρι αυτή η ιστορία και γω απλώς ακολούθησα. Έρχονταν οι προτάσεις και γω απλώς έμπαινα στο τρένο που περνούσε από δίπλα. Συνεργάστηκα όμως με ανθρώπους που εκτιμούσα πάρα πολύ. Ο ένας άνθρωπος έφερνε τον άλλο. Ξέρεις, αισθάνομαι τυχερή που συνάντησα τους κατάλληλους ανθρώπους την κατάλληλη ώρα. Κι έμεινα στη μουσική γι’ αυτόν τον λόγο. Γιατί ό,τι ερχόταν ήταν το πιο επιθυμητό.  

 

– Αν πάντως κοιτάξει κανείς τη μεγάλη εικόνα της καριέρας σας μοιάζει σαν να υπήρχε σχέδιο από την αρχή. Ναι, υπήρχε στόχος από την αρχή. Μετά το ‘85 που διαλύθηκε η ομάδα έπρεπε να αποφασίσεις με ποιους πας και με ποιους μένεις. Ήξερα με ποιον τρόπο θέλω να βρίσκομαι στη μουσική. Κι αυτόν ακολούθησα. 

 

– Ποιον θεωρείτε καθοριστικό άνθρωπο για την καριέρα σας; Αυτός που άλλαξε πραγματικά τη ζωή μου είναι ο Διονύσης Σαββόπουλος. Εκείνος μας προσκάλεσε κι από εκεί ξεχώρισα.

 

– Εκτός από ναι που είπατε στους σωστούς προφανώς ανθρώπους, είπατε και αρκετά όχι; Μετανιώσατε ίσως για κάτι που αρνηθήκατε; Όχι, δεν έχω μετανιώσει. Παρόλα αυτά, αν κοιτάξω πίσω, θα πω ότι δεν έκανα κάποια πράγματα που είχα στο μυαλό μου. Ίσως από ανασφάλεια. Και τώρα που μεγαλώνω σκέφτομαι ότι ίσως έπρεπε να τα έχω κάνει. 

 

– Με τη δημοσιότητα πώς τα πήγατε τότε; Ένα κορίτσι που θέλει να γίνει αρχαιολόγος, ξαφνικά το ξέρει όλη η Ελλάδα με το μικρό όνομά του.  Δεν άλλαξαν πολλά από τη μεριά μου. Νομίζω ότι είμαι πολύ προσγειωμένη στη Γη. Απλώς η χαρά μου ήταν υπέρμετρη. Και η χαρά της μουσικής, ότι μπήκα και έμεινα, ήταν ένα θαύμα. 

 

– Όση ώρα συνομιλούμε διαισθάνομαι ότι είστε ήρεμος άνθρωπος. Έτσι λένε. 

 

– Εσείς τι λέτε; Είμαι ήρεμη, ναι. 

 

– Από παιδί ή το κατακτήσατε; Ήμουν αγοροκόριτσο μικρή. Και σχετικά άγρια. Από ένα σημείο και μετά όταν θες τα πράγματα να τα κάνεις με τον δικό σου τρόπο, είτε ήρεμος είσαι είτε πιο εκδηλωτικός, αυτό που κερδίζει είναι η επιλογή που κάνεις. 

 

– Αναρωτηθήκατε ποτέ αν έφταναν μόνο τα τραγούδια σας για να υπάρχετε; Η εικόνα σας σάς απασχόλησε; Δεν με απασχόλησε ποτέ. Και όχι μόνο εμένα. Και πολλούς άλλους συναδέλφους δεν απασχόλησε αυτή η πλευρά των μέσων, το lifestyle. Κι αυτό το δέχτηκαν όλοι. Δεν είχα ποτέ ενόχληση από τους δημοσιογράφους. 

 

– Η αλήθεια είναι ότι καταφέρατε να ασχολούμαστε με τη μουσική σας όχι με τη ζωή σας. Αυτό ήθελα. Κι αυτό με ενδιέφερε εμένα ως fan. Δεν με ένοιαζε η προσωπική ζωή των καλλιτεχνών που αγαπούσα αλλά το έργο τους. Με ενδιέφερε να ακούω πώς τοποθετούνταν στις συνεντεύξεις τους. Αυτό ήθελα να κάνω κι εγώ. Και το σεβάστηκαν όλοι. 

 

– Με το κοινό τι σχέση έχετε; Υπάρχει μια σχέση πολλών χρόνων. Κι είναι και άνθρωποι που μεγαλώνουμε παρέα. Και συνεχίζουμε να κάνουμε παρέα. Η σχέση αυτή είναι αμφίδρομη, κρατά χρόνια και ανανεώνεται. Είμαι ευτυχής γι’ αυτό. 

 

– Οι φίλοι σας είναι από τον κόσμο της μουσικής και της τέχνης; Είναι λίγοι από τον χώρο της μουσικής. Αλλά έχουμε δυνατές σχέσεις. 

 

– Παιδικές φιλίες κρατάτε; Όχι, δεν έμειναν. Οι φιλίες μου που κρατούν χρόνια ξεκίνησαν από τότε που μπήκα στη μουσική. Έφυγα από τον Πειραιά όπου γεννήθηκα πολύ νωρίς. Οπότε οι επαφές χάθηκαν. 

 

– Αναπολείτε το παρελθόν ή οραματίζεστε το μέλλον; Δεν τα αναπολώ τα παλιά. Τα κοιτάζω με πολλή αγάπη, με πολλή τρυφεράδα. 

 

– Σχέδια κάνετε ή ζείτε το τώρα; Και τα δύο. Είναι περίοδοι που δεν προλαβαίνω ούτε να σκεφτώ, είναι περίοδοι που έρχονται προτάσεις οι οποίες είναι πολλές και καλές και τρέχω από πίσω τους κι είναι και εποχές που είναι πιο ήσυχα τα πράγματα και βγαίνεις λίγο από τον εαυτό σου. Κοιτάς από πάνω τα πράγματα και λες «τι έχω κάνει; πώς το έχω κάνει; γιατί το έχω κάνει; τι θα ‘θελα να κάνω;». Αυτές είναι πολύ δημιουργικές στιγμές.

 

– Οπότε περνάτε αρκετό χρόνο με τον εαυτό σας. Ναι και τον τελευταίο καιρό φεύγω κιόλας από την Αθήνα. Πηγαίνω συχνά στην Αίγινα και μένω μόνη μου. 

 

– Και τι σας αρέσει να κάνετε; Δεν έχω χόμπι. Συνήθως το να διαβάσω ένα βιβλίο ή να δω μια ταινία είναι η ξεκούρασή μου. Επειδή έκανα και οικογένεια δεν υπήρχε χρόνος ούτε για χόμπι, ούτε για τίποτα. Έπρεπε να είμαι με τα παιδιά και με τη δουλειά μου. Με πολλή προσπάθεια, με πολλές απώλειες, με πολλή υπομονή και με πολλές αποχές. Είτε από τη μουσική, είτε από την οικογένεια. Φρόντιζα όμως σε πολλές συναυλίες να έχω μαζί μου τα παιδιά. Και θεωρώ από τη σχέση που δημιουργήθηκε και ισχύει πια σήμερα ότι τα πήγα καλά σαν μαμά. Έχω πολύ καλή σχέση και με τα δύο μου παιδιά. Η κόρη μου είναι 30 και ο γιος μου 23. 

 

– Ακούνε τη μουσική σας; Σας κάνουν κριτική; Γνωρίζουν, ακούνε, ξέρουν τα τραγούδια μου. Κάποια τους αρέσουν, κάποια όχι. Κανονικά πράγματα. 

 

– Ως γυναίκα σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο αντιμετωπίσατε ποτέ μια δυσκολία παραπάνω; Κάποια διάκριση, κάποια παρενόχληση; Ποτέ. Είμαι πολύ τυχερή. Αισθάνθηκα ότι μπαίνοντας στον κόσμο της μουσικής με υποδέχτηκαν όλοι πολύ καλά. Δεν είχα ποτέ προβλήματα. Ίσα ίσα δημιουργήθηκαν πολύ καλές και πολύ καθαρές σχέσεις. Ο χώρος της μουσικής ανδροκρατείται, όμως πέρασα πάρα πολύ καλά. Δεν είχα ποτέ θέμα παρενόχλησης. 

 

– Πώς και δεν σας έχουμε δει ποτέ σε κάποιο talent show; Μα δεν μου αρέσουν τα talent shows. Μου είχαν προτείνει να συμμετέχω στο παρελθόν. Μετά σταμάτησαν. Δεν μου αρέσει αυτό το παιχνίδι. Δεν έχει σχέση με τη μουσική. 

 

– Δεν είναι όμως και μια διέξοδος για κάποιον να δείξει το ταλέντο του; Ναι, μπορεί να βγουν και πολύ ενδιαφέροντες τραγουδιστές. Εγώ δεν μπορώ να μπω σε ένα παιχνίδι. Δεν μου πάει καθόλου. Ξέρω πολύ καλά τι συμβαίνει, αλλά δεν τα παρακολουθώ. 

 

– Πιστεύετε ότι παράγουμε περισσότερους τραγουδιστές από όσους μπορούμε να «καταναλώσουμε»; Έχουμε πολύ περισσότερους τραγουδιστές απ’ ό,τι δημιουργούς. Αυτό είναι το πρόβλημα. Ο Χατζιδάκις έκανε τους μουσικούς αγώνες για να αναδείξει δημιουργούς. Στα παιχνίδια αυτά ψάχνουν τραγουδιστές. Ο δημιουργός δεν υπάρχει. Θα είχε πολύ ενδιαφέρον να έβγαιναν συνθέτες ή στιχουργοί από αυτά τα παιχνίδια. Όμως όλα χτίζονται πάνω στην εικόνα του τραγουδιστή. 

 

– Τι θα συμβουλεύατε ένα νέο άνθρωπο που θέλει να γίνει τραγουδιστής; Πώς να το κάνει; Έλα ντε. Πρέπει να φτιάξει ρεπερτόριο. Πρέπει να βρει ανθρώπους της μουσικής και να συνεργαστεί μαζί τους. Θα μου πεις, δεν είναι εύκολο. 

 

– Τη νέα γενιά πώς τη βλέπετε; Επειδή την τελευταία δεκαετία υπάρχει κρίση που έχει δυσκολέψει τη ζωή των παιδιών και πολλά έχουν φύγει στο εξωτερικό – κι η κόρη μου είναι μία από αυτά – βλέπω από τη μία μια νεολαία χαρούμενη για τη ζωή κι από την άλλη βαθιά απογοητευμένη. Τι θα συμβεί στο μέλλον τους; Πώς θα μπορέσουν να γίνουν ανεξάρτητοι; Ποια δουλειά θα βρουν; 

 

– Αυτά τα δέκα χρόνια που ήμασταν στην κρίση… Μα δεν έχουμε βγει από την κρίση. 

 

– Εσείς πώς τα ζήσατε; Πολύ δύσκολα. Άλλαξαν όλα. Τίποτα δεν έμεινε ίδιο. Αυτό που έμεινε σταθερό ήταν η αγάπη για τη μουσική. Αλλά το πώς κάνεις μουσική, πώς ζεις, πώς αντεπεξέρχεσαι οικονομικά ή στις αξίες σου οι οποίες αρχίζουν πια και παίζουν, αυτά τα πέρασα πολύ έντονα. Νομίζω ότι τώρα πια απλώς έχουμε συνηθίσει τα πράγματα, να ζούμε διαφορετικά. Η κρίση δεν έχει περάσει, εδώ είναι. 

 

– Ήταν αυτά τα δέκα χρόνια χαμένος χρόνος; Μάθαμε κάτι ή απλώς χάσαμε ένα μέρος της ζωής μας; Υπήρξε κόσμος που έχασε τη ζωή του, οπότε δεν μπορώ να μιλήσω γενικά. Για μένα θα πω ότι δυσκολεύτηκα πολύ. Σε πολλά επίπεδα. 

 

– Αισιόδοξη είστε; Δεν νομίζω ότι η κρίση θα φύγει τόσο γρήγορα. Έχουμε χρόνια μπροστά μας να αντιμετωπίσουμε όλο αυτό που ζήσαμε. Αυτή την απογοήτευση από τους κυβερνώντες. 

 

– Σημείο των καιρών πάντως είναι και το γεγονός ότι όλοι θέλουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο να είναι γνωστοί. Πώς σας φαίνεται; Το καταλαβαίνω. Είναι μεγάλη χαρά να σε αναγνωρίζουν στον δρόμο και να σου λένε μια καλή κουβέντα. 

 

– Ακόμα και τις στιγμές που θέλει να ‘ναι κανείς με τον εαυτό του; Ε, αν θέλω να είμαι με τον εαυτό μου, θα κάτσω σπίτι μου. 

 

– Με τον ανταγωνισμό στη δουλειά πώς τα πήγατε; Ανταγωνισμός υπάρχει παντού. Το θέμα είναι πώς μπορείς να τον απαλύνεις. Εγώ δεν είμαι πολύ ανταγωνιστική από τη φύση μου. Φιλόδοξη ναι, ανταγωνιστική όχι. 

 

– Τα ‘χετε λύσει τα θέματά σας; Πολλά ναι. Άλλα είναι άλυτα. 

 

– Πολλές εργατοώρες δουλειάς με τον εαυτό σας; Είναι η φύση μου αυτή. Σ’ αυτή τη φάση που είμαι τώρα είμαι αυτό που βλέπεις. Αν μιλούσαμε πριν από δέκα χρόνια, μπορεί να είχες άλλη γνώμη για μένα. 

 

– Υπάρχει κάτι που φοβάστε; Ο χρόνος. Με φοβίζει το πώς θα μεγαλώσουμε, πώς θα είμαστε μετά. Νομίζω ότι όλοι έχουμε αγωνία με τον χρόνο. Είναι εποχές που είναι ok και είναι εποχές που ο χρόνος μετρά που περνά. Το θέμα είναι να έχεις την ωριμότητα να τον κάνεις παρέα. Δύσκολο πράγμα. 

 

– Φροντίζετε τον εαυτό σας; Γυμνάζομαι, δεν πίνω, δεν έχω καμία ειδική διατροφή. Αυτά. Με προσέχω όσο μπορώ. 

 

– Τι έχετε κερδίσει από μια πορεία σαράντα χρόνια στην τέχνη σας; Μια υπέροχη ζωή. 

 

– Σας έχει λείψει κάτι στη ζωή σας; Όχι. Είμαι γενικά ευχαριστημένη. 

 

– Αυτό είναι ευτυχία. Μεγάλη κουβέντα λες τώρα. Η ευτυχία είναι στιγμές.

* Οι συναυλίες «Τα μεγάλα ταξίδια και οι παράλληλοι δρόμοι της Ελευθερίας Αρβανιτάκη» που ήταν προγραμματισμένες για τις 18/3 στη Λευκωσία και στις 19/3 στη Λεμεσό έχουν αναβληθεί λόγω των προληπτικών μέτρων ελέγχου του κορωνοϊού. Σύντομα θα ανακοινωθούν νέες ημερομηνίες. 
[email protected]