Οι εκλογές έχουν ταυτιστεί με τη δημοκρατία και αποτελούν το πλέον εμβληματικό χαρακτηριστικό της. Ωστόσο, δεν σημαίνει ότι η δημοκρατία περιορίζεται στις εκλογές, ή ότι οι εκλογές διασφαλίζουν τη δημοκρατία. Πόσο μάλλον στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), η οποία εδράζεται σε μια διττή νομιμοποίηση, η οποία πηγάζει από τους πολίτες, και τα κράτη μέλη της.
Η μαζική αποχή από τις εκλογές των πολιτών, ιδιαίτερα των νέων, και γενικότερα η αποστασιοποίησή τους από την πολιτική καλούν σε περισυλλογή και δράση, τόσο σε επίπεδο πολιτικών δυνάμεων, όσο και σε επίπεδο πολιτών. Οι εκλογές για ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δεν αποτελούν εξαίρεση.
Οι επικείμενες ευρωεκλογές, που θα διεξαχθούν την Κυριακή 26 Μαΐου 2019, είναι οι τέταρτες από την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004, καταγράφοντας 15 χρόνια ιστορίας (2004-2019). Για τα παλαιότερα κράτη μέλη, είναι οι ένατες και καταγράφουν 40 χρόνια ιστορίας από το 1979 όταν έγιναν οι πρώτες Ευρωεκλογές (1979-2019).
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Ευρωεκλογές: Δύο φαβορί, ντέρμπι για τις άλλες τέσσερις θέσεις
Η επιστημονική γραφίδα έχει αποτυπώσει τα χαρακτηριστικά των ευρωεκλογών σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα οποία αποτυπώνουν ευρύτερες τάσεις, στάσεις και αντιλήψεις, όσο και ιδιοσυγκρασιακές που αφορούν στην Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ) και αξίζει να συζητηθούν δημόσια.
Η βαριά ιστορική κληρονομιά
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ως πολυεθνικό κοινοβούλιο του οποίου τα μέλη εκλέγονται με άμεση και καθολική ψηφοφορία, συνιστά ένα ανεπανάληπτο ιστορικό επίτευγμα για τους λαούς της Ευρώπης.
Η προοπτική να έχουν λόγο οι πολίτες στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης μέσα από την άμεση εκλογή εκπροσώπων τους προβλεπόταν στη Συνθήκη των Παρισίων (1952). Πλην όμως, τα κράτη μέλη προτίμησαν να αποστέλλουν για χρόνια εκπροσώπους τους από τα εθνικά κοινοβούλια. Το θέμα τέθηκε επιτακτικά από τα μέλη της Συνέλευσης/Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από το 1960. Μετουσιώθηκε σε πράξη το 1979 με την υιοθέτηση της σχετικής Πράξης του 1976.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Δημοσκόπηση OMEGA: Κλείνει η ψαλίδα ΔΗΣΥ- ΑΚΕΛ (πίνακες)
Η σημασία εκλογής των εκπροσώπων τω λαών της ΕΕ με άμεση και καθολική ψηφοφορία αποκτά μια ιδιαίτερη νοηματοδότηση, αν ιδωθεί μέσα από την ιστορική της διάσταση σε όρους πολέμου και ειρήνης στην Ευρώπη. Ενδεικτικά: ο εκατονταετής πόλεμος (1337-1453), ο τριαντακονταετής πόλεμος (1618-1648), ο πρώτος και ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος (1914-1918, και 1939-1945 αντίστοιχα) έχουν σημαδέψει με δραματικό τρόπο την ευρωπαϊκή ιστορία, καταργώντας το δικαίωμα στη ζωή σε εκατομμύρια πολίτες, και το δικαίωμα στην ευημερία πολλαπλάσιων εκατομμυρίων άλλων πολιτών στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Το πιο κάτω γράφημα απεικονίζει παραστατικά τη δραματική εναλλαγή πολέμου και ειρήνης στην Ευρώπη με εμπλεκόμενα μέρη/πρωταγωνιστές ιδρυτικά κράτη μέλη της ΕΕ.
Η ευρωπαϊκή ενοποίηση επινοήθηκε ως ένα ανεπανάληπτο σχέδιο ειρήνης στη γηραιά ήπειρο, που θα καθιστούσε έναν πόλεμο ανάμεσα στη Γαλλία και στη Γερμανία «όχι μόνο αδιανόητο αλλά και υλικά αδύνατο».
Σήμερα, και για τα τελευταία 60 χρόνια, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι ο ρους της ιστορίας της Ευρώπης δεν γράφεται πλέον στα πεδία των μαχών, αλλά στο κάθε χωριό και στην κάθε πόλη σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ όπου οι πολίτες ψηφίζουν για το μέλλον της ίδιας της ΕΕ και το δικό τους. Δεν γράφεται στα πεδία των μαχών, αλλά στις πόλεις -Παρίσι, Ρώμη, Μάαστριχτ, Άμστερνταμ, Νίκαια, Λισαβόνα- όπου υπογράφονται οι Συνθήκες που από κοινού συμφωνούν τα κράτη μέλη πως θα προχωρήσουν στη μεγαλύτερη και εθελούσια ένωση λαών και κρατών που έχει υπάρξει ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας. Δεν γράφεται στα πεδία των μαχών, αλλά στα πανεπιστήμια, στις επιχειρήσεις, στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που απολαμβάνουν τις τέσσερις βασικές ελευθερίες: ελεύθερη διακίνηση αγαθών, κεφαλαίων, υπηρεσιών και εργαζομένων.
Ωστόσο, δεν είναι όλα θετικά. Το ανεπανάληπτο αυτό εγχείρημα βρίσκεται αντιμέτωπο με μια σειρά από προκλήσεις, παλαιές και νέες.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ευρωεκλογές: Δείτε με ένα κλικ πού ψηφίζετε
Η οικονομική κρίση, η ανεργία των νέων, το μεταναστευτικό ζήτημα, τα θέματα ασφάλειας, οι ψηφιακές προκλήσεις έχουν προκαλέσει κρίση στην πολιτική, στρώνοντας το χαλί σε λαϊκιστικές προσεγγίσεις, οι οποίες μπορεί να αντιστρατεύονται το ίδιο το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης ή/και προτείνουν απλουστευμένες λύσεις σε σύνθετα ζητήματα. Οι εξελίξεις αυτές βρίσκονται στο επίκεντρο του διακυβεύματος των ευρωεκλογών της 26ης Μαΐου 2019.
Χαρακτηριστικά των εκλογών
Σε σύγκριση με τις εθνικές εκλογές, οι ευρωεκλογές έχουν χαρακτηριστεί ως εκλογές «δεύτερης κατηγορίας» (second order elections), για τον λόγο ότι παρατηρείται χαμηλότερη χρηματοδότηση της προεκλογικής εκστρατείας, μειωμένο ενδιαφέρον από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, και μειωμένη συμμετοχή ψηφοφόρων.
Η επιστημονική γραφίδα επιβεβαιώνει τα χαρακτηριστικά αυτά και στην περίπτωση της Κύπρου σε όλες τις μέχρι σήμερα εκλογικές αναμετρήσεις από το 2004 μέχρι το 2014. Όλα τα στοιχεία υποδηλούν την επιβεβαίωσή τους και στην επικείμενη εκλογική αναμέτρηση. Το γεγονός ότι δεν υπήρξε αύξηση της κρατικής χορηγίας στα πολιτικά κόμματα, όπως συμβαίνει σε χρονιές που διεξάγονται εκλογές, αποτελεί μια ισχυρή ένδειξη υψηλού πολιτικού συμβολισμού: 6.649.451,00 εκατομμύρια ευρώ για το 2018, έτος μη εκλογών και 6.649.451,00 εκατομμύρια ευρώ για το 2019, έτος ευρωεκλογών.
Επίσης, η έκταση του φαινομένου της προβολής των αρχηγών των κομμάτων, αντί των ιδίων των υποψηφίων, και η απουσία συζήτησης των ευρωπαϊκών ζητημάτων στερεί από τις/τους ψηφοφόρους τη δυνατότητα να γνωρίσουν ενδεχομένως νέα πρόσωπα, να ακούσουν νέες ιδέες και ενδεχομένως να ψηφίσουν. Επιβεβαιώνοντας απλά το μέγεθος της κομματοκρατίας.
Ωστόσο, δεν φαίνεται να επιβεβαιώνονται στην Κύπρο, τουλάχιστο με απόλυτο τρόπο, δύο άλλα χαρακτηριστικά των ευρωεκλογών που είναι, αφ’ ενός η ψήφος διαμαρτυρίας και το κόστος που υφίσταται το εκάστοτε κυβερνών κόμμα, και αφ’ ετέρου η υποστήριξη σε μικρές ή νέες πολιτικές δυνάμεις.
Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά φαίνεται να επηρεάζονται δραματικά από την ημερήσια διάταξη της εθνικής πολιτικής σκηνής, όπως η επίλυση του Κυπριακού και η στάση που τήρησαν/τηρούν τα διάφορα κόμματα.
Η «νέα πολιτική αρένα» και η υπέρβαση ιστορικών αγκυλώσεων στην Κύπρο
Οι ευρωεκλογές προσέφεραν ευθύς εξ αρχής μια «νέα πολιτική αρένα» στην οποία όλοι οι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι θα μπορούσαν να κατέλθουν στις εκλογές ανεξαρτήτως της καταγωγής τους, υπερβαίνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τις διαχωριστικές και αναχρονιστικές πρόνοιες του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στη βάση της υπεροχής του κοινοτικού δικαίου, για πρώτη φορά στην πολιτική ιστορία της ΚΔ, Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι, πολίτες της ΕΕ που διαμένουν στην Κύπρο, έχουν το δικαίωμα και τη δυνατότητα να κατέλθουν στις εκλογές σε κοινούς πολιτικούς συνδυασμούς σε ισότιμη βάση.
Τουρκοκύπριοι κατέρχονται σε κοινό ψηφοδέλτιο, σε ψηφοδέλτιο με μόνο Τουρκοκύπριους ή ως ‘μεμονωμένοι υποψήφιοι’. Οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν επιλογή να ψηφίσουν στη χώρα καταγωγής τους ή στη χώρα διαμονής τους. Ο αριθμός των κοινοτικών ψηφοφόρων ήταν το 2004: 2.054, το 2009: 6.458, το 2014: 7.712 και το 2019, στις 15 Μαΐου ήταν:10.559. Οι αντίστοιχοι αριθμοί για τους τουρκοκύπριους ψηφοφόρους είναι: 2004: 503, το 2009: 1.305, το 2014: 59.328 και το 2019, στις 15 Μαΐου ήταν: 81.611. Αξίζει να σημειωθεί ότι το κοινοτικό κεκτημένο έχει ανασταλεί στα εδάφη της ΚΔ που δεν βρίσκονται κάτω από τον αποτελεσματικό έλεγχο της κυβέρνησης της ΚΔ, όχι όμως τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η πρόκληση του Brexit
Το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ), μετά τις αναβολές που αιτήθηκε και έλαβε, θα λάβει μέρος στις ευρωεκλογές. Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με τις τελευταίες εκλογές του 2014, με 28 Κράτη Μέλη είναι 751. Μετά την αποχώρηση του ΗΒ θα είναι 705. 14 Κράτη Μέλη αυξάνουν τον αριθμό των Ευρωβουλευτών τους μετά την αποχώρηση του ΗΒ με συνολικά 27 Ευρωβουλευτές.
Αποχή, η μεγαλύτερη πολιτική δύναμη;
Η αυξητική τάση της αποχής έχει φτάσει σε ανησυχητικά επίπεδα: από 38,01% το 1979 ανήλθε στο 57,39% το 2014. Στην Κυπριακή Δημοκρατία το ποσοστό αποχής από 27,5% το 2004, ανήλθε στο 40,6% το 2009 και στο 56,03% το 2014.
Είναι γνωστό ότι η αποχή αγγίζει ιδιαίτερα τους νέους. Μέτρα όπως η αυτόματη εγγραφή στον εκλογικό κατάλογο, η επιλογή ψηφοφορίας στην κάλπη, ή με επιστολική ή ηλεκτρονική ψήφο συνιστούν ορισμένα ευρέως διαδεδομένα μέτρα. Έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα; Μήπως οι πολιτικές δυνάμεις βολεύονται τελικά με την αποχή, η οποία τους αφήνει να διαχειριστούν ένα πιο κομματικοποιημένο, και ως εκ τούτου πιο ελεγχόμενο κοινό;
Η αποχή βλάπτει σοβαρά τη δημοκρατία. Πολιτικές δυνάμεις και πολίτες δεν πρέπει να βολευτούν με την αποχή που είναι η εύκολη λύση για όλα τα μέρη. Πλην όμως, δεν φτάνει να καταδικάζουμε την αποχή, θα πρέπει πρώτιστα να την κατανοήσουμε και να την αντιμετωπίσουμε.
Πού είναι οι γυναίκες;
Ο κίνδυνος να μην εκλεγεί καμία γυναίκα ευρωβουλεύτρια στις επικείμενες εκλογές είναι ορατός, αναδεικνύοντας την ελλειμματική διάσταση της δημοκρατίας μας σε αυτόν τον τομέα. Μια προσεκτική ανάλυση των ψηφοδελτίων, όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί από τις πολιτικές δυνάμεις, το βάρος για αποτροπή μιας άκρως αναχρονιστικής εικόνας για την ΚΔ στο νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έχει μετακυλιστεί εξ ολοκλήρου στις/στους ψηφοφόρους. Η δε συμφωνημένη επικοινωνιακή στρατηγική των κομμάτων για έμφαση στην προβολή των πολιτικών αρχηγών, οι οποίοι δεν είναι καν υποψήφιοι, αναμένεται να διευκολύνει την πρακτική ‘της γραμμής ψήφου’ που θα δοθεί από το κάθε κόμμα.
Απ’ όλους τους συνδυασμούς, μόνο ένας έχει σεβαστεί απόλυτα την ισότητα ανδρών και γυναικών, η συνεργασία του Κινήματος Οικολόγων και Συμμαχίας Πολιτών, η οποία κατέρχεται με τρεις γυναίκες και τρεις άνδρες. Eνόσω οι πολίτες με τη στάση μας επιτρέπουμε την ελλειμματική δημοκρατία, τα πολιτικά κόμματα θα ενδιαφέρονται περισσότερο για τον «καθωσπρεπισμό του ψηφοδελτίου» τους, παρά για διασφάλιση της ουσιαστικής και ισότιμης συμμετοχής.
*Η Δρ Καλλιόπη Αγαπίου Ιωσηφίδου, κάτοχος της πρώτης Ευρωπαϊκής Έδρας Ζαν Μονέ (Jean Monnet) 2001 είναι Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Σορβόννης Ι στο Παρίσι, και Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου.
