«Η Κύπρος κατάφερε να αποκαταστήσει την οικονομική ανάπτυξη και να επιδιορθώσει τα δημόσια οικονομικά της πολύ πιο γρήγορα από ό,τι αναμενόταν. Γενικά, η εμπειρία μας με την Κύπρο έδειξε αυτό που είδαμε και σε προγράμματα άλλων χωρών: η στρατηγική της παροχής δανείων σε μια χώρα που βρίσκεται σε βαθιά κρίση με αντάλλαγμα την αναδιάρθρωση των οικονομικών πολιτικών είναι κάτι που δουλεύει». Με αυτά τα λόγια ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ σχολιάζει τα όσα βίωσε ο ίδιος κατά την περίοδο της κυπριακής οικονομικής κρίσης. 

Στην έκθεσή του με τίτλο «Διασφαλίζοντας το ευρώ σε καιρούς κρίσης – Η ιστορία του ESM» (Safeguarding the euro in the times of crisis – The inside story of the ESM), ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας καταγράφει από τη δική του σκοπιά την οικονομική κρίση στην Ευρωζώνη, όπως έζησαν τα γεγονότα οι ίδιοι οι λειτουργοί του. Εντός της έκθεσης γίνεται εκτενής αναφορά για τα όσα διαδραματίστηκαν ώστε να στηθεί ο μηχανισμός χρηματοδότησης, τις δύσκολες χρονιές με την οικονομία της Ελλάδας, και αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο για την Κύπρο. 

Το κεφάλαιο αυτό φέρει τον τίτλο «Κρίση στην Κύπρο: “Χωρίς διαπραγματευτική δύναμη, χωρίς αξιοπιστία”» και κάνει αρχή από την επίδραση που είχαν τα ελληνικά ομόλογα στην κυπριακή οικονομία και τις τράπεζες το 2012. 

Η έκθεση αναφέρεται στην κάθοδο του EFSF μετά από έκκληση του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Δημήτρη Χριστόφια και στο πρόγραμμα πλήρους μακροοικονομικής αναδιάρθρωσης τον Ιούνιο του 2012. Η έκθεση επικαλείται τον Μιχάλη Σαρρή, ο οποίος αναφέρεται στις συνομιλίες που ακολούθησαν να επικεντρώθηκαν σε «λεπτομέρειες ενώ το σπίτι καιγόταν». Σύμφωνα με τον κ. Σαρρή, τότε οι Θεσμοί ασχολήθηκαν περισσότερο με μικρά προβλήματα αντί στον τρόπο για το πώς να προχωρήσουν. «Ξοδέψαμε έξι μήνες συζητώντας θέματα όπως η ΑΤΑ, την οποία οι δανειστές ήθελαν να τερματίσουν», σχολιάζει ο κ. Σαρρής. 

Μέχρι τον Νοέμβριο του 2012, είχε φανεί -σύμφωνα και με τον τότε πρόεδρο του Eurogroup Γιούνκερ- πρόοδος στις συνομιλίες, ωστόσο στη συνέχεια ανακοίνωσε στο Eurogroup πως τερματίστηκαν. Οι συνομιλίες επανάρχισαν με την εκλογή του Νίκου Αναστασιάδη τον Φεβρουάριο και το Eurogroup έθεσε χρονοδιάγραμμα μέχρι το τέλος του Μαρτίου για την υπογραφή συμφωνίας.

«Το χρονοδιάγραμμα τηρήθηκε αλλά όχι με τον τρόπο που ανέμενε το Eurogroup», σημειώνει η έκθεση, σχολιάζοντας πως τα τελευταία στάδια συμπεριλάμβαναν διπλωματία των άκρων, την αντίθεση της κυπριακής κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης, άστατα Plan-B, αμφισβητήσεις για την παραμονή της Κύπρου στο ευρώ, ανοίγματα προς τη Μόσχα και μια εκτεταμένη τραπεζική αργία που άφησε 866.000 Κύπριους στον φόβο για το μέλλον τους».

Σε σχόλιό του ο πρόεδρος του Eurogroup Working Group, Thomas Wieser, αναφέρει ότι «Η Κυπριακή Κυβέρνηση μας έφερε σε δύσκολη θέση με το να αρνείται επανειλημμένα να αιτηθεί για ένα πρόγραμμα διάσωσης» και συνεχίζει λέγοντας «Θα είχαν ξεμπερδέψει σημαντικά φτηνότερα, ευκολότερα και πολύ καλύτερα αν είχαν αιτηθεί για ένα πρόγραμμα μισό χρόνο νωρίτερα ή ακόμα ένα χρόνο νωρίτερα, όπως έπρεπε». 

Φτάνοντας στο Eurogroup τις 15 Μαρτίου 2013, ο κ. Σαρρής θυμάται πως δεν υπήρχαν ψευδαισθήσεις για τη θέση της Κύπρου. «Δεν είχαμε διαπραγματευτική δύναμη και ούτε αξιοπιστία», σχολιάζει. «Αυτό που μας έλεγαν βασικά είναι ότι “οι τράπεζές σας θα κλείσουν” και το είπαν με πολλούς τρόπους που δεν θα μπορούσαν να ανοίξουν ξανά».

Στις 16 Μαρτίου, το Eurogroup αποδέχτηκε να παραχωρήσει 10 δισ. ευρώ για βοήθεια έτσι ώστε το χρέος να καταστεί βιώσιμο. Η Κύπρος, αναφέρεται, πρότεινε από την πλευρά της να επιβάλει ένα εφάπαξ τέλος 6,75% επί όλων των καταθέσεων. Ωστόσο, η πρόταση αυτή απορρίφτηκε από την κυπριακή Βουλή, ενώ ήταν και σε αντίθεση με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς προστασίας των καταθέσεων κάτων των 100 χιλ. ευρώ. Ο Μιχάλης Σαρρής αναζήτησε δάνειο από τη Ρωσία, όμως γύρισε με άδεια χέρια. Στις 25 Μαρτίου 2013 οι υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης ενέκριναν τη στήριξη των 10 δισ. ευρώ και το σχέδιο που θα διασφάλιζε τις καταθέσεις κάτω των 100.000 ευρώ, με το βάρος του κουρέματος να μεταφέρεται σε όσους είχαν καταθέσεις πέραν των 100.000 ευρώ. 

Η Κριστίν Λαγκάρντ, επικεφαλής του ΔΝΤ, θυμάται την αποφασιστικότητα τότε του Νίκου Αναστασιάδη. «Σε μια συζήτηση του Προέδρου με συνεργάτες του, τους είπε: “ξέρετε, σταματήστε να κάνετε ερωτήσεις και απλά κάντε το”», αναφέρει και επαινεί την Κυβέρνηση για αφοσίωση στο πρόγραμμα.

Η έκθεση σημειώνει ότι παρότι οι αγορές αναταράχτηκαν, το πρόγραμμα έφερε αλλαγές στον τραπεζικό τομέα. Ο ESM παραδέχεται πως το κυπριακό πρόγραμμα δημιούργησε νέο προηγούμενο στη διαχείριση μεγάλων και προβληματικών τραπεζικών τομέων μειώνοντας την έμφαση στη διάσωσή του από τον φορολογούμενο πολίτη, όπως συνηθιζόταν στην Ευρώπη, εννοώντας τη χρήση bail-in. 

Φιλικό νομικό πλαίσιο για όσους δεν πλήρωναν το δάνειο

Σκιαγραφώντας την εικόνα της κυπριακής οικονομίας το 2012, η έκθεση του ESM αναφέρεται στον τραπεζικό τομέα. Τα περιουσιακά στοιχεία των τραπεζών τότε αποτελούσαν το 657% του ΑΕΠ τότε, τα ΜΕΔ βρίσκονταν αρκετά ψηλά και εν τέλει έφτασαν στο 50% του συνόλου. Ειδική μνεία γίνεται στη νοοτροπία των συστηματικών κακοπληρωτών που ενώ έχουν τη δυνατότητα να αποπληρώσουν τα δάνεια τους, δεν νιώθουν την υποχρέωση να το κάνουν.

Όπως αναφέρεται, η κυπριακή οικονομία τότε διέθετε έναν τραπεζικό τομέα 6,5 φορές μεγαλύτερο από το μέγεθος της οικονομίας και «ήταν πρακτικώς αδύνατο για την Κύπρο να αντεπεξέλθει από αυτό το κτύπημα μόνη. Τα δημοσιονομικά επιδεινώνονταν με το χρέος σε σχέση με το ΑΕΠ να είναι στο 80% το 2012, σε σύγκριση με το 46% που βρισκόταν το 2008 στην αρχή της κρίσης». 

«Το νομικό πλαίσιο ήταν πολύ φιλικό προς τους δανειολήπτες (debtor-friendly) – αν δεν πλήρωνες το δάνειο, η τράπεζα δεν μπορούσε να κάνει κάτι», σχολιάζει o Andres Sutt, επικεφαλής τότε της αποστολής του ESM στην Κύπρο. «Το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων, αποκάλυψε το πόσο εύθραυστο ήταν το σύστημα».

Παρά την ανακεφαλαιοποίηση 1.8 δισ. ευρώ τον Μάιο του 2012 της Λαϊκής Τράπεζας, τους ερχόμενους μήνες θα γινόταν ξεκάθαρο πως η Κύπρος θα χρειαζόταν οικονομική βοήθεια. «Οι κυπριακές τράπεζες ήταν αντιμέτωπες με 8.9 δισ. έλλειμμα στους ισολογισμούς τους σε ένα δυσμενές σενάριο, σύμφωνα με τις ανεξάρτητες εκθέσεις της PIMCO στα τέλη του 2012», σημειώνει η έκθεση. 

Η Κομισιόν είχε εντοπίσει πολύ μεγαλύτερα προβλήματα με «σοβαρές μακροοικονομικές ανισότητες» στην κυπριακή οικονομία που επηρέαζαν το εμπόριο και τα δημοσιονομικά. Μάλιστα, σύμφωνα με την έκθεση, «έκανε έκκληση (η Κομισιόν) για επείγουσες οικονομικές πολιτικές, έτσι ώστε να αποτραπούν δυσμενείς επιπτώσεις στις λειτουργίες της οικονομίας και της Ευρωζώνης».

Αποτέλεσμα, η Κύπρος να γίνει το 5ο κράτος μέλος που θα λάμβανε βοήθεια, με τους θεσμούς να υπολογίζουν πως θα χρειαστούν 10 δισ. ευρώ οι τράπεζες και περίπου 7 δισ. ευρώ για τα οικονομικά της κυβέρνησης. Ποσό όμως υπερβολικά μεγάλο, αφού αντιστοιχούσε σχεδόν στο 100% του ΑΕΠ.