Κλέλια Βασίλειου: Τα οικονομικά του περιβάλλοντος

Συνέντευξη στον Σωκράτη Ιωακείμ  Φωτογραφίες: Δημήτρης Βαττής

Για το κέρδος που αποκομίζει μια επιχείρηση που επενδύει στην προστασία του περιβάλλοντος, αναφέρεται σε συνέντευξη της στο Forbes η αρμόδια επίτροπος Κλέλια Βασίλειου. Στη συνέντευξη αναλύει το ρόλο που διαδραματίζει η τεχνολογία στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και το τι περιλαμβάνει το πακέτο FIT FOR 55.

Τo Γραφείο σας έχει πετύχει τους στόχους που είχε θέσει στην αρχή της χρονιάς;

Ως Θεσμός άνευ χαρτοφυλακίου και προϋπολογισμού, θεωρώ ότι πετύχαμε πολλούς από τους στόχους που θέσαμε, έχοντας ως πρωταρχικό στόχο την κοινωνία των πολιτών και την εκπαίδευση της σε πληθώρα θεμάτων που αφορούν στα περιβαλλοντικά μας ζητήματα. Η εμψύχωση, η κατανόηση και η άμεση επικοινωνία με τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και τα οργανωμένα σύνολα ήταν η προτεραιότητα μας και θεωρώ ότι το πετύχαμε σε ικανοποιητικό βαθμό. Θα πρέπει όμως να παραδεχτώ ως άνθρωπος που θέτει τον πήχη αρκετά ψηλά ότι, μπορούσαν να επιτευχθούν και άλλοι στόχοι, όμως οι χρονικές αλλά και κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας μάς περιόρισαν αρκετά, όπως επίσης και το γεγονός ότι, η ημέρα η ίδια έχει μόνο 24 ώρες για τρία άτομα προσωπικό. Θέλω όμως να τονίσω την ιδιαίτερή μου ικανοποίηση για ένα στόχο που θέσαμε και θα πετύχουμε στις 16 Δεκεμβρίου, οπότε και διοργανώνουμε Συνέδριο με θέμα τα Οικονομικά του Περιβάλλοντος, με παρουσιάσεις και συζήτηση επί θεμάτων που στην πραγματικότητα ορίζουν την καθημερινότητα αλλά και το μέλλον μας, σε συνεργασία με την ΟΕΒ και την CYTA.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Πηλείδου: Τεράστια ευκαιρία η πράσινη μετάβαση για Κύπρο

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

Ποιες είναι οι σημαντικότερες περιβαλλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα;

Αυτό που εντοπίζω ως σοβαρότερο ζήτημα είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης κάθε ατόμου ξεχωριστά. Εξακολουθούμε να έχουμε την αίσθηση ότι τις αλλαγές θα τις πετύχουν κάποιοι άλλοι, ότι φταίει το σύστημα, ότι η αλλαγή στον τρόπο ζωής μας είτε θα μας ξεβολέψει είτε είναι ακριβή ή και τα δύο. Δεν συνειδητοποιούμε ότι πληρώνουμε αδρά το κόστος της αδράνειας με τον λαβωμένο αέρα που αναπνέουμε, το νερό που πίνουμε, την καταλληλότητα ή μη των τροφών που καταναλώνουμε. Στον αντίλογο βεβαίως τίθεται το θέμα της επιβολής και της εφαρμογής της νομοθεσίας και δικαίως αν με ρωτάτε.

Όμως, η πραγματική κινητήριος δύναμη κάθε αλλαγής είναι ο κάθε ένας από εμάς ατομικά και συλλογικά. Είναι αλήθεια ότι η Πράσινη Ευρωπαϊκή Συμφωνία και οι υποχρεώσεις του νέου νομοθετικού πακέτου “Fit for 55” της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι πολλές και ραγδαίες, απαιτώντας την άμεση κινητοποίηση μας, τη βελτίωση των υποδομών μας, του πλαισίου εφαρμογής και παρακολούθησης της υλοποίησης των περιβαλλοντικών νομοθεσιών αλλά και των συνηθειών μας που οφείλουμε να αλλάξουμε.

Πώς κρίνετε τις μέχρι στιγμής ενέργειες για αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής; Tι άλλο θα μπορούσε να γίνει κατά την άποψη σας;

Ως Κύπρος θεωρώ ότι τα τελευταία χρόνια πετύχαμε άλματα όσον αφορά στις παραλείψεις και στις λάθος επιλογές δεκαετιών. Είναι κατανοητό ότι σε ένα πλέγμα που όλα είναι αλληλένδετα δεν υπάρχει μαγικό ραβδί να τα αλλάξει από τη μία στιγμή στην άλλη. Όταν μάλιστα υπάρχουν και σοβαρές αντιστάσεις στην όποια πρόταση αλλαγής, τότε η κλιματική μετάβαση πραγματοποιείται με ακόμη πιο αργούς ρυθμούς. Ως Κράτος θεωρώ ότι πετύχαμε πληθώρα χρηματοδοτικών και επιστημονικών εργαλείων για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την απειλή της Κλιματικής Κρίσης. Κρίσης η οποία θα μου επιτρέψετε να πω ότι είναι πλέον παραδεκτή και ορατή από όλους, απειλεί δε τον πλανήτη και την ίδια την ανθρωπότητα. Όταν μιλάμε για την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 2οC και την ερημοποίηση της γης θα πρέπει να καταλαβαίνουμε ότι μιλάμε για την ικανότητα του χώματος να παράγει την τροφή μας, τις πρώτες ύλες για την βιομηχανία φαρμάκων, την ικανότητα του κλίματος να ρυθμίζει το οξυγόνο που αναπνέουμε αλλά και τα φίλτρα που διαθέτει για εμάς δωρεάν για να αφαιρεί διοξίνες και άλλα επιβαρυντικά στοιχεία. Η Κρίση είναι για τους ανθρώπους.

Ο πλανήτης χωρίς εμάς θα έχει απλά να επαναφέρει την ισορροπία που τόσο βάρβαρα ως άνθρωποι καταργήσαμε και πιστέψτε με θα το κάνει αλλά εμείς δεν θα είμαστε εδώ να το δούμε.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Στήριξη αγροτών και σχεδιασμός πράσινης μετάβασης

ΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Tι κέρδος αποκομίζει μία επιχείρηση που επενδύει στην προστασία του περιβάλλοντος; Oι κυπριακές επιχειρήσεις επενδύουν ικανοποιητικά σε αυτό το κομμάτι κατά την άποψη σας;

Το Επιχειρείν, ως ο βασικότερος κορμός της ανθρώπινης δραστηριότητας και ως ο απόλυτος ρυθμιστικός μηχανισμός προϊόντων και υπηρεσιών, εξαρτάται κατ’ αποκλειστικότητα από τις υγιείς οικοσυστημικές υπηρεσίες, και το ζήτημα όπως ήδη αναφέρθηκε καταδεικνύεται επιτακτικό. Πιο πρόσφατα, ωστόσο, ορισμένοι επενδυτές έχουν την πεποίθηση ότι τα Περιβαλλοντικά, Κοινωνικά και Εταιρικής Διακυβέρνησης Κριτήρια ESG σχετικά με τη μέτρηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων μιας επένδυσης από τις επιχειρήσεις (Πρόταση Ε. Επιτροπής σχετικά με την οδηγία για την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις εταιρείες (CSRD)), έχουν πρακτικό σκοπό πέρα από κάθε ηθική ανησυχία. Ακολουθώντας τα κριτήρια ESG, μπορεί να είναι σε θέση να αποφύγουν επενδύσεις σε επιχειρήσεις των οποίων οι πρακτικές θα μπορούσαν να σημα- τοδοτήσουν έναν παράγοντα κινδύνου—όπως αποδεικνύεται από τη πετρελαιοκηλίδα της BP το 2010 και το σκάνδαλο εκπομπών ρύπων της Volkswagen, τα οποία συγκλόνισαν τις τιμές των μετοχών των εταιρειών και οδήγησαν σε απώλειες δισεκατομμυρίων δολαρίων. Καθώς οι επιχειρηματικές πρακτικές με γνώμονα τα κριτήρια ESG αποκτούν μεγαλύτερη επιρροή, οι εταιρείες επενδύσεων παρακολουθούν όλο και περισσότερο την απόδοσή τους. Οι εταιρείες χρηματοοικονομικών υπηρεσιών όπως η JP Morgan Chase (JPM), η Wells Fargo (WFC) και η Goldman Sachs (GS) δημοσιεύουν πλέον ετήσιες εκθέσεις που εξετάζουν εκτενώς τις προσεγγίσεις σχετικά με τα ESG τους στα τελικά τους αποτελέσματα.

Είναι γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους που από την πρώτη ώρα του διορισμού μου επιμένω να συζητώ για τα οικονομικά του Περιβάλλοντος.

Για πάρα πολλά χρόνια, η συζήτηση για το Περιβάλλον συνέβαινε κατά τρόπο κάθετο και παράλληλα με άλλες λειτουργίες, φέροντας την εν λόγω συζήτηση σε προβολή αντιπαράθεσης συμφέροντος: Οικονομία ή Περιβάλλον; Ανάπτυξη ή Περιβάλλον, Άνθρωποι ή Περιβάλλον; Και είναι για αυτό ακριβώς που τούτη η διαπίστωση μας υποχρεώνει να δούμε τα πράγματα ολιστικά και οριζόντια. Το περιβάλλον δεν είναι κάτι παράπλευρο που ρομαντικά αντιμετωπίζουμε ως ηθικό πλαίσιο μέσα στο οποίο οφείλουμε να κινηθούμε. Είναι ένας χώρος αμιγώς ζωτικός και κυρίως για το Επιχειρείν. Η επιχειρηματική ασφάλεια δένει και κουμπώνει και εξαρτάται κατ’ απόλυτο τρόπο από τις τιμές τις ενέργειας και των πρώτων υλών, αλλά και της οικονομικής δυνατότητας των καταναλωτών να παρακολουθήσουν και να συμμετέχουν με ανατροφοδότηση σε όλο αυτό το πλέγμα.

Επίσης, τα τελευταία χρόνια γίνεται τεράστιος λόγος για τους 17 Βιώσιμους Στόχους Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (SDGs – Sustainable Development Goals), των οποίων η ενσωμάτωση και παρακολούθηση σε ένα μεθοδικό σύστημα προϋπολογιστικών αξιών είναι ικανοί να προσδώσουν την απολύτως αναγκαία δικαιοσύνη ανάμεσα στο πλέγμα των ιδιαίτερων θεματικών του. Θεματικές οι οποίες αλληλεπιδρούν και συμπράττουν. Συμπληρώνουν και αλληλοσυμπληρώνονται.

Για την ωφελιμότητα αυτής της συζήτησης και προκειμένου να αποφύγουμε την τάση θεωρητικής θεώρησης και αναφοράς οφείλουμε να πούμε ότι δεν υπάρχει πατρόν σε αυτή την προσέγγιση. Κάθε επιχείρηση και κάθε οργανισμός φέρνει στα δικά του μέτρα, ανάγκες και υποχρεώσεις το πλαίσιο ρύθμισης των όρων μέσα στο οποίο επιλέγει να κινηθεί. Οπωσδήποτε, όχι αόριστα, όχι ακαθόριστα αφού τα κριτήρια και οι στόχοι είναι σαφέστατοι όσον αφορά το Περιβάλλον. Πρέπει όμως να έχουμε υπόψη ότι η ΕΕ αντιμετωπίζει πολύ σοβαρά το θέμα αυτό και μετά την ψήφιση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας το 2019, έχει θέσει σε ισχύ από το 2022 τον Κανονισμός (ΕΕ) 2020/852 για την Ταξονομία, με βάση τον οποίο η ταξινόμηση των περιβαλλοντικά βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων σε ενωσιακό επίπεδο καθιστά εφικτή την ανάπτυξη μελλοντικών ενωσιακών πολιτικών που θα προάγουν τη βιώσιμη χρηματοδότηση. Οι επιχειρήσεις πρέπει πλέον να συμβάλλουν στους έξι περιβαλλοντικούς στόχους που έχουν τεθεί, καθότι ο Κανονισμός επιβάλλει τις επιχειρήσεις να δημοσιεύουν έκθεση μη χρηματοοικονομικών στοιχείων, που να περιλαμβάνει το βαθμό στον οποίο η οικονομική τους δραστηριότητα ασκείται με βιώσιμο τρόπο ή όχι.

Οι στιγμές είναι κρίσιμες, και τα Κράτη φαίνεται να συμφωνούν ότι δεν έχουμε άλλα περιθώρια. Το δικό μας ευτύχημα είναι η Ευρωπαϊκή μας Οικογένεια, κι εμείς ως Κράτος μέλος τιμούμε αυτή τη σχέση κατά το μέγιστο δυνατό: Εναρμονίζουμε οδηγίες, τρόπους και μέσα και υιοθετούμε με όλες μας τις δυνάμεις την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Ένα πλέγμα νομικών και χρηματοδοτικών εργαλείων το οποίο για πρώτη φορά κοιτάζει κατάματα, ολιστικά και οριζόντια τα ζητήματα περιβάλλοντος σε όλο το εύρος της θεματολογίας.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

Ποιος είναι ο ρόλος που διαδραματίζει η τεχνολογία στην προστασία του περιβάλλοντος;

Ιδιαίτερη ερώτηση και θα πρέπει να ομολογήσω καθόλου εύκολη με την έννοια ότι σε κα- μία περίπτωση δεν μπορούμε να επιτρέψουμε την επιβολή της τεχνολογίας πάνω από το ουσιαστικό περιβαλλοντικό όφελος. Αυτό που μπορούμε και οφείλουμε είναι να αξιοποιήσουμε τα οφέλη της τεχνολογίας μόνον υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος και υποστήριξης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων εντός φυσικών λειτουργιών. Δηλαδή δεν δικαιούμαστε και δεν είναι προς το συμφέρον μας να καλύψουμε το σύνολο των βιοτόπων και της γεωργικής γης με τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που δεν επιτρέπουν την παράλληλη λειτουργία των φυσικών λειτουργιών. Για παράδειγμα η συλλειτουργία εγκατάστασης Αγροφωτοβολταικών που επιτρέπουν την παράλληλη ελευθερία των εδαφών να παράγουν, να αναπνέουν, να απορροφούν την βροχή, είναι ένας υπέροχος τρόπος συνύπαρξης που οδηγούν σε ουσιαστική ωφέλεια. Την ίδια ώρα οι πολλαπλές ανάγκες του υπερπληθυσμού που ο πλανήτης διαθέτει, επιβάλλει την κωδικοποίηση και καταμέτρηση των αναγκών για να μπορούμε να είμαστε αποτελεσματικοί στους στόχους υλοποίησης μας. Για παράδειγμα η νέα Στρατηγική «από το Αγρόκτημα στο πιάτο» καταγράφει την ανάγκη μείωσης της χρήσης φυτοφαρμάκων στις καλλιέργειες και αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία κατά 50%. Αν δεν έχουμε εκείνα τα λογισμικά (και βάσει της ίδιας της Οδηγίας) που μπορούν να μετρήσουν και να υπολογίσουν τις ποσότητες που εισάγονται, παράγονται, και διατίθενται, τότε δεν μπορούμε να είμαστε ποτέ βέβαιοι ότι πετυχαίνουμε τους στόχους μας που στο τέλος της μέρας δεν είναι απλώς μία αναφορά σε ένα έντυπο που στέλνουμε. Μετριάζουμε την ίδια την απειλή που καταγράφεται για την δημόσια υγεία.

Συνεπώς, η τεχνολογία είναι σημαντική για την πράσινη μας μετάβαση. Αναφέρω επί τούτου ότι, στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Κύπρου, έχουν περιληφθεί 75 επενδύσεις και 58 μεταρρυθμίσεις, που θα υποστηριχθούν με επιχορηγήσεις ύψους €1,006 δις και δάνεια ύψους €0,2 δις. Το 41% του σχεδίου θα στηρίζει κλιματικούς στόχους και το 23% θα προάγει την ψηφιακή μετάβαση.

Oι τράπεζες προσφέρουν ικανοποιητικά χρηματοδοτικά εργαλεία για την προστασία του περιβάλλοντος;

Έχω την αίσθηση ότι και σε αυτή την κατεύθυνση κάνουμε αρκετά και ουσιαστικά βήματα. Έχουμε όμως ακόμα μακρύ δρόμο να διανύσουμε και αυτό αφορά στην εξειδίκευση των τραπεζών στις ιδιαιτερότητες που αφορούν στις περιβαλλοντικές επενδύσεις. Μιλάμε για πολλούς καινοτόμους όρους, αποτέλεσμα ερευνών και ιδιαίτερα υψηλής τεχνογνωσίας με αποτέλεσμα πολλές φορές οι τράπεζες να μην είναι σε θέση να εκτιμήσουν το ενδεχόμενο ρίσκο αλλά και τις ευκαιρίες ωφέλειας, στην όποια έγκριση χρηματοδότησης. Βεβαίως θα πρέπει να υπάρχει επιφύλαξη για το που και πως δίνονται χρήματα, όμως είναι απαραίτητη και η οργάνωση των τραπεζών ως προς την αναγνώριση των μεγάλων ευκαιριών αλλά και λύσεων που προτείνονται μέσω επενδυτικών εργαλείων. Πολλά λαμπρά μυαλά προτείνουν ωφέλιμες, επιστημονικές επιχειρηματικές λύσεις διαχείρισης στα επιμέρους ζητήματα, και θα πρέπει να υπάρχει η τεκμηρίωση εκείνη που επιτρέπει και την υλοποίηση τους στην πράξη. Επιπρόσθετα από τις επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων, θα χρειαστούν σημαντικά ποσά για επενδύσεις. Συνοπτικά, εκτιμάται ότι, για να επιτύχει η Κύπρος τους νέους στόχους που καθορίζονται στο Νομοθετικό πακέτο “Fit for 55”, οι πρόσθετες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις στους δυο ευρείς τομείς της ενέργειας και των μεταφορών, πρέπει να αυξηθούν κατά περίπου 10-20% στη δεκαετία 2021-2030, ή κατά 1-1.5% του ΑΕΠ ανά έτος (περίπου €200-€300 εκ. / έτος και συνολικά πέραν των €3 δις), ώστε να υλοποιηθεί η πράσινη μετάβαση (υπολείπεται η εκτίμηση των επενδυτικών αναγκών που περιλαμβάνει το πακέτο Ναυτιλία και Αερομεταφορές). Συνεπώς, η Κυπριακή Δημοκρατία είναι στο στάδιο επανακαθορισμού των πολιτικών προτεραιοτήτων της, με σκοπό την υλοποίηση κατάλληλων έργων / προγραμμάτων / σχεδίων προς επίτευξη των στόχων της δέσμης “Fit for 55”. Επί τούτου, στα σχέδια που περιλαμβάνονται σε σωρεία χρηματοδοτικών εργαλείων, όπως είναι το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, τα Ταμεία της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ, το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης κτλ, έχουν εισαχθεί έργα τα οποία περιλαμβάνουν και τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων, με σκοπό την πράσινη τους μετάβαση.

ΠΑΚΕΤΟ “FIT FOR 55”

Μπορείτε να μας πείτε με λίγα λόγια τι περιλαμβάνει το πακέτο Fit for 55;

Η ΕΕ μέσα από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, έχει δεσμευτεί να καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος μέχρι το 2050. Ο πρώτος Ευρωπαϊκός Νόμος για το Κλίμα έχει ως σκοπό τη νομική κατοχύρωση του στόχου που τίθεται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία για κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050. Για επίτευξη του μακροχρόνιου στόχου της κλιματικής ουδετερότητας, κρίθηκε αναγκαίο να αυξηθεί η φιλοδοξία του ενδιάμεσου στόχου μέχρι το 2030, από 40% σε 55% μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Συνεπώς, στο πακέτο “Fit for 55”, περιλαμβάνονται δεκατέσσερις πράξεις, μέσα από τις οποίες προτείνονται νέοι στόχοι και εργαλεία για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μέχρι το 2030, κατά τουλάχιστον 55% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Οι νομοθετικές προτάσεις συνδυάζουν συγκεκριμένα στοιχεία, μεταξύ άλλων την αναθεώρηση των στόχων του υφιστάμενου Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ETS) καθώς και την επέκταση του στους τομείς των Κτιρίων και των Οδικών Μεταφορών (ETS BRT), την αυξημένη χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), τη συμπερίληψη υπολογισμού των εκπομπών στους Τομείς των Αερομεταφορών (μέχρι στιγμής υπολογιζόταν μόνο το 50%) και της Ναυτιλίας, την αναθεώρηση των στόχων για τους τομείς κάτω από το Σύστημα Επιμερισμού των Προσπαθειών (ESR), την αύξηση των στόχων σχετικά με την ενεργειακή αποδοτικότητα, τον Κανονισμό για τη χρήση γης και τις φυσικές καταβόθρες (Κανονισμός LULUCF), την πρόληψη διαρροής του άνθρακα (Κανονισμός CBAM), τη φορολόγηση των ενεργειακών προϊόντων κτλ. Δυστυχώ όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα επιβαρύνουν τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές και συνεπώς εξετάζονται μέτρα και εργαλεία προς υποβοήθηση των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού και προς απάμβλυση των συσσωρευτικών κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων που θα προκύψουν.