In Memoriam. Θεόδωρος Πάγκαλος, 1938-2023

Απεβίωσε χθες στην Αθήνα σε ηλικία 84 ετών, ένας από τους πιο σημαντικούς πολιτικούς της σύγχρονης Ελλάδος, ο Θεόδωρος Πάγκαλος. Τα τελευταία χρόνια ταλαιπωρήθηκε αφάνταστα από πολλαπλά προβλήματα υγείας, αποτραβηγμένος από τον έξω κόσμο.

Τον έζησα ως δημοσιογράφος σε πολλές φάσεις της πολιτικής του πορείας. Ιδιαίτερα όμως στα χρόνια της ενασχόλησής του με την εξωτερική πολιτική. Το Κυπριακό ήταν το πάθος του, ο καημός του και, όπως μου έλεγε στα χρόνια που πήρε αποστάσεις από την ενεργό πολιτική, η μεγάλη του στενοχώρια. «Πού χάθηκαν τόσες ευκαιρίες και δεν λύθηκε».

Με μία μόρφωση όσο λίγοι πολιτικοί. Με μια κοσμοπολίτικη αύρα. Ευγενής με τους ευγενικούς. Απότομος με τους αναιδείς και απαίδευτους. Ασυνήθιστη πάστα. Έβλεπε πολύ μακρύτερα από τους περισσότερους συναδέλφους του. Αλλά είχε μίαν ενθουσιώδη βουλιμία να πέφτει επάνω στο πρόβλημα και να το λύνει.

Κατ’ εμέ, ένα από τα μεγαλύτερα προσόντα του ήταν ότι ήταν ένας αστός (άρα και χορτάτος) με γνήσιο αριστερό φρόνημα – όχι σοβιετικού τύπου, αλλά σύγχρονου, ευρωπαϊκού.
Ήταν πολύς σε όλα του. Στις ατέλειωτες ώρες στο γραφείο. Στο διάβασμα. Στα πολιτικά ξενύχτια. Στην παρουσία του στην Βουλή. Και, βεβαίως, στο φαγητό! Που το συνδύαζε σχεδόν πάντα με την παρέα του – μερακλήδες, όλοι, της πολιτικής, της γειτονιάς και της λαϊκής κουζίνας.

Με κάλεσε ένα Σάββατο να ενσωματωθώ και εγώ στην παρέα της Ελευσίνας (εκεί γεννήθηκε, εκεί ανδρώθηκε σε όλα του). Το μενού στάνταρ. Δεν επιδεχόταν καμιάς αλλαγής. Όσα άτομα είμασταν, τόσα και τα κιλά από παιδάκια. Εκείνο το Σάββατο, μετρηθήκαμε μια ντουζίνα. Στο μεταξύ, ώσπου να ψηθούν, ήρθε το πρώτο πιάτο. Κάτι ζυμαρικά, σαν μικρά νιόκι, στο ταψί, σκεπασμένα από την μπόλια του αρνιού και ψημένα με μερικές χούφτες από πικάντικο πεπεροντσίνο. Αυτά τα λίγα, συν παγωτό καϊμάκι για επιδόρπιο.

Αραδιάζω αυτές τις σκόρπιες σκέψεις, έχοντας στο μυαλό και στην καρδιά μου έναν άνθρωπο χύμα, αλλά ταυτόχρονα και πολύ πειθαρχημένο στη σκέψη του. Χρησιμοποιούσε το μυαλό του για «τα μεγάλα και σπουδαία», όπως έλεγε. Ό,τι έλεγε, το εννοούσε. Και δεν το μετάνιωνε, ακόμα κι αν λάθευε και τον έβλεπαν περίεργα.

Τον καιρό της παρά τρίχα χρεωκοπίας της Ελλάδος, είπε την ιστορική κουβέντα «μαζί τα φάγαμε», όταν κάποιοι εγκαλούσαν και αυτόν για τη γιγάντωση του κράτους, κυρίως του δημόσιου τομέα που, όποιος ερχόταν στην εξουσία τον φούσκωνε όλο και πιο πολύ και μάλιστα κατά απαίτηση εκείνων που ήθελαν να τακτοποιηθούν.

Το τι άκουσε ο άνθρωπος για εκείνη την κουβέντα δεν λέγεται. Και μάλιστα από ανθρώπους που, σε αντίθεση με αυτόν, που δεν διανοήθηκε ποτέ να βάλει το δάχτυλο στο μέλι –ήταν έξω από τον δικό του πολιτισμό αυτό, δεν το ήθελε και δεν το είχε και ανάγκη– τίναξαν την ελληνική μπάνκα στον αέρα.

Το πολιτικό στίγμα του, το δίνει θαυμάσια ο Ευάγγελος Βενιζέλος, που τον ήξερε όσο λίγοι:
«Ο Θεόδωρος Πάγκαλος πορεύτηκε από πολύ νέος μέσα στην Ιστορία. Εισήλθε στο τοπίο της Mεταπολίτευσης έχοντας ήδη συσσωρεύσει γνώσεις, ακαδημαϊκούς τίτλους και πολιτικές εμπειρίες κυρίως από τον χώρο της κομμουνιστικής αριστεράς. Ταίριαζε στον στρόβιλο του ΠΑΣΟΚ. Υπό την αιγίδα του Ανδρέα Παπανδρέου ο Θεόδωρος Πάγκαλος ταυτίστηκε με τη μαχητική και ενεργό συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και εξέφρασε με τον καλύτερο τρόπο την αντίληψη ότι η ΕΕ είναι ένα πεδίο διαρκούς και σκληρής διαπραγμάτευσης.

Αυτό το έκανε με το δικό του δυναμικό προσωπικό ύφος γνωρίζοντας όμως καλά τους πραγματικούς συσχετισμούς δυνάμεων και τα όρια που τίθενται. Συνέδεσε το όνομά του με μεγάλες στιγμές όλων των κυβερνητικών περιόδων του ΠΑΣΟΚ και με ιστορικές επιτυχίες όπως η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συνδέθηκε και με στιγμές ιδιαίτερα δύσκολες όπως τα Ίμια και η υπόθεση Οτσαλάν.
Δεν του έλειψαν ούτε οι προκλήσεις ούτε οι εμπειρίες.

Και στην επώδυνη περίοδο της οικονομικής κρίσης και των αντιδημοφιλών αποφάσεων στάθηκε ακλόνητος στη σωστή πλευρά της Ιστορίας. Συνυπήρξαμε ως υπουργοί πολλών κυβερνήσεων, τελικά ως αντιπρόεδροι δυο κυβερνήσεων της περιόδου της κρίσης. Συμπλεύσαμε και διαφωνήσαμε σε εκτιμήσεις και επιμέρους χειρισμούς. Έχω την αίσθηση ότι γνώρισα καλά τον πολύπτυχο, αντιφατικό και γοητευτικό Θόδωρο Πάγκαλο, αυτήν την εμβληματική φυσιογνωμία της Μεταπολίτευσης και όχι μόνο του κομματικού του χώρου και τον αποχαιρετώ με λύπη ως φίλο».Σε μια λακωνική, αλλά πολύ μεστή δήλωσή του για τον χαμό του Θεόδωρου Πάγκαλου, ο πρώην πρωθυπουργός, Κώστας Σημίτης, χαρακτήρισε τον πάντα στενό συνεργάτη του ως «αυστηρό κριτή των πολιτικών εξελίξεων με στόχο την επίτευξη μιας ολοκληρωμένης και ακριβούς εικόνας τους». Καταλήγοντας, «θα θυμόμαστε πάντα τη συμβολή του».