Είναι αναμφίβολο ότι το 1974 σηματοδοτεί μια οριακή τομή στην ελληνική ιστορία. Ο όρος Μεταπολίτευση καθιερώθηκε για την περίοδο που αρχίζει με την τραγωδία της Κύπρου που οδήγησε στη πτώση της χούντας, χωρίς όμως να υπάρχει συμφωνία αν η περίοδος αυτή έχει λήξει ή συνεχίζεται ακόμη. Η κατάτμηση του ιστορικού χρόνου σε επιμέρους και διακριτές μεταξύ τους χρονικές περιόδους, η περιοδολόγηση δηλαδή, δεν είναι ένα εύκολο εγχείρημα για τον ιστορικό, τον πολιτικό επιστήμονα και τον κοινωνιολόγο. Προκύπτουν μεθοδολογικά και επιστημολογικά προβλήματα και παρεισφρύουν ιδεολογικές αγκυλώσεις που δεν θα εξεταστούν στο άρθρο αυτό.
Στις συζητήσεις για τα πενήντα χρόνια της Mεταπολίτευσης, με συνέδρια, συμπόσια, εκδόσεις βιβλίων κ.α., επανέρχεται συνεχώς το ερώτημα πότε αρχίζει αυτή η περίοδος και αν έχει ήδη τελειώσει. Για το πότε αρχίζει δεν υπάρχει φυσικά καμιά διαφωνία, καθώς η αρχή της Μεταπολίτευσης τοποθετείται αμέσως μετά την κατάρρευση της χούντας. Για το πότε τελειώνει όμως, και αν έχει τελειώσει, υπάρχουν πολλαπλές συζητήσεις. Δεν μπορούμε να αναφερθούμε σε όλες, θα σταθούμε στις πιο σημαντικές ημερομηνίες που προβάλλονται ως το τέλος αυτής της περιόδου. Μια πρώτη άποψη θεωρεί ότι η περίοδος της Μεταπολίτευσης τελειώνει με τις πρώτες εκλογές του 1974 (17 Νοεμβρίου) και το δημοψήφισμα που κατάργησε την βασιλεία, εγκαθιδρύοντας την Δημοκρατία, στις 8 Δεκεμβρίου 1974. Μια δεύτερη άποψη τοποθετεί το τέλος της Μεταπολίτευσης το 1981 με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Η άποψη αυτή στηρίζεται στο γεγονός ότι έγινε τότε κανονική εναλλαγή της εξουσίας. Μια τρίτη άποψη τοποθετεί το τέλος της Μεταπολίτευσης στην περίοδο 2009-2015 με την οικονομική κρίση, τα μνημόνια και την ανάληψη της εξουσίας από τον ΣΥΡΙΖΑ. Και αυτό γιατί επρόκειτο για μια σημαντική πολιτική αλλαγή, μη αναμενόμενη, υπό ομαλές συνθήκες. Υπάρχει και μια τελευταία άποψη που θεωρεί ότι η Μεταπολίτευση συνεχίζεται ακόμη. Και αυτό γιατί υπάρχουν πολιτικές και θεσμικές αδυναμίες στο δημοκρατικό πολίτευμα που έλκουν την καταγωγή τους στο 1974.
Όλες αυτές οι συζητήσεις για την αρχή και το τέλος της Μεταπολίτευσης, περισσότερο ακαδημαϊκές, λίγο επηρεάζουν τη ζωή των ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων. Είναι επίσης ένα φαινόμενο ελληνικό, γιατί δεν μπορεί μια περίοδος μισού αιώνα, που είναι το ένα τέταρτο της ζωής του νεοελληνικού κράτους, να θεωρείται ως περίοδος Μεταπολίτευσης.
Αντίθετα υπάρχουν άλλα πολύ πιο σοβαρά θέματα που θα πρέπει να απασχολήσουν τους πολιτικούς, τους αναλυτές και τους ερευνητές για τα πενήντα αυτά χρόνια. Δύο από αυτά είναι ίσως τα πιο σημαντικά : το πρώτο είναι το καταγωγικό τραύμα της Μεταπολίτευσης και το δεύτερο είναι η αποτίμησή της.
Το καταγωγικό τραύμα της Μεταπολίτευσης, που μόνο δειλά αναφέρεται στις συζητήσεις που γίνονται, συνδέεται με το πραξικόπημα στην Κύπρο και την τουρκική εισβολή. . Το τραύμα αυτό, κάποιοι προσπαθούν να το απωθήσουν από τη συλλογική μνήμη στο συλλογικό υποσυνείδητο για να ξεχαστεί. Αυτό όμως δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ όσο το Κυπριακό παραμένει μια ανοιχτή πληγή για όλο τον ελληνισμό και όχι μόνο για τους Κυπρίους, όπως προσπαθούν κάποιοι να το παρουσιάσουν στο επίπεδο των ελλαδικών ελίτ και μιας ορισμένης διανόησης, αποδίδοντας ευθύνες για την μη λύση του Κυπριακού στους Κυπρίους, επειδή δεν αποδέχτηκαν τα τετελεσμένα της κατοχής.
Όσον αφορά την αποτίμηση της Μεταπολίτευσης, οι απόψεις ποικίλουν από την άρνηση του όποιου θετικού έργου της ως την θριαμβολογία για όσα επιτέλεσε. Φυσικά ούτε το ένα ισχύει ούτε το άλλο. Αυτοί που αρνούνται συνήθως το όποιο θετικό έργο της Μεταπολίτευσης είναι συνήθως,αλλά όχι πάντοτε,οι θιασώτες του χουντικού καθεστώτος. Αυτοί δε που θριαμβολογούν είναι οι εκπρόσωποι των διαφόρων κομματικών ελίτ που θέλουν να αυτοδικαιωθούν και να απαλλαγούν των ευθυνών τους για τα χάλια της σημερινής Ελλάδας.
Χωρίς αμφιβολία η Μεταπολίτευση είναι μια περίοδος που θεμελίωσε με θετικό τρόπο το θεσμικό πλαίσιο της δημοκρατίας. Είναι η πρώτη φορά στην νεοελληνική ιστορία για παράδειγμα που διεξάγονται ελεύθερες εκλογές, χωρίς να αμφισβητούνται από κανένα. Είναι επίσης η πρώτη φορά που το θεσμικό πολιτικό πλαίσιο άντεξε πολιτικές κρίσεις με πιο σημαντική την κρίση των μνημονίων. Είναι επίσης η πρώτη φορά που κατοχυρώνονται ελευθερίες και δικαιώματα που δεν υπήρχαν σε προηγούμενες περιόδους της ελληνικής πολιτικής ζωής. Θα αναφέρω ένα απλό παράδειγμα που δείχνει μια μεταβολή που οι νεότεροι δεν συνειδητοποιούν, επειδή δεν έχουν ζήσει τις προηγούμενες μαύρες εποχές. Μέχρι το 1981 ίσχυε ακόμη το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων,ο πολίτης είχε φάκελο πολιτικών φρονημάτων-δεξιός, κεντρώος, αριστερός, κ.λπ.- που λαμβανόταν υπόψη στην όλη πορεία του και τις καθημερινές δραστηριότητες του. Πριν την Μεταπολίτευση χρειαζόταν πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων για να μπει κάποιος στο πανεπιστήμιο, για να σταδιοδρομήσει στη δημόσια υπηρεσία ή ακόμη και για πιο απλά θέματα όπως η έκδοση διαβατηρίου, η εξάσκηση κάποιων επαγγελμάτων, η αδειοδότηση διαφόρων δραστηριοτήτων κ.λπ. Είναι δε γνωστό ότι όσοι ήταν χαρακτηρισμένοι ως «αριστεροί»,δεν μπορούσαν ουσιαστικά να ενσωματωθούν στην ελληνική κοινωνία και πολλοί ήταν και διωκόμενοι. Η ενσωμάτωση αυτή γίνεται πραγματικότητα μόνο το 1981 όταν το ΠΑΣΟΚ καταργεί τους φακέλους κοινωνικών φρονημάτων και αναγνωρίζει την Εθνική Αντίσταση. Έτσι για πρώτη φορά δεν υπάρχουν πολίτες πρώτης και δεύτερης κατηγορίας και σταματά η διαίρεση του Εμφυλίου Πολέμου.
Φυσικά τα αδύνατα σημεία της Μεταπολίτευσης είναι πολλά. Κάποια από αυτά για παράδειγμα αφορούν το κράτος δικαίου που παραμένει αποδυναμωμένο όπως φάνηκε και τελευταία ακόμη με τις υποκλοπές και την παρακολούθηση πολιτών, αλλά και με την προσπάθεια συγκάλυψης του εγκλήματος των Τεμπών. Σε αυτά θα μπορούσε να προστεθεί και η χωρίς όρια ανάπτυξη του πελατειακού κράτους που οδηγεί σε διαφθορά και σε διαπλοκή επίσης χωρίς όρια. Και φυσικά οι έντονες κοινωνικές ανισότητες, η έλλειψη ενός υγειούς παραγωγικού μοντέλου, η έλλειψη στρατηγικής στα θέματα της εξωτερικής πολιτικής, η ξένη εξάρτηση και πολλά άλλα.
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ
Ο Βρετανός εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου Karim Khan ήταν εξαιρετικά αποκαλυπτικός για τις πιέσεις που δέχτηκε από ηγέτες της Δύσης για να μη προτείνει ένταλμα σύλληψης του Νετανιάχου, κατά τη διάρκεια συνέντευξης του στο CNN : Είπε: “Ένας εκλεγμένος ηγέτης που μου μίλησε ήταν πολύ ωμός, λέγοντας μου ότι αυτό το δικαστήριο [Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο] δημιουργήθηκε για την Αφρική και για κακοποιούς όπως ο Πούτιν”. Αυτή είναι η αντίληψη της Δύσης για τη διεθνή δικαιοσύνη…
*Πανεπιστημιακός, συγγραφέας, ποιητής
