Μέσα σε ένα κλίμα, πρωτόγνωρο για διπλωματικές διασκέψεις, ο Τραμπ συμπλήρωσε το «ρωμαϊκό του θρίαμβο» στην Μέση Ανατολή μετά από ένα λόγο ποταμό στην Κνεσέτ που περιείχε απ’όλα, περί παντός επιστητού, και μια διάσκεψη στο Σαρμ ελ Σέιχ που έμοιαζε λίγο με τσίρκο, με τον ίδιο πρωταγωνιστή.
Πέρα από τα ευτράπελα της διάσκεψης στην Αίγυπτο και των πολλών ευσήμων που έδωσε στον Νετανιάχου στον λόγο του στην Κνεσέτ, αλλά και οδηγίες στον πρόεδρο του Ισραήλ για να του δώσει χάρη για τα ποινικά αδικήματα που κατηγορείται, το βασικό ερώτημα που πλανιέται τώρα είναι αν η ειρήνη που υποσχέθηκε, εν αναμονή του βραβείου Νόμπελ την επόμενη χρονιά, θα μακροημερεύσει στην πολύπαθη Γάζα. Η επόμενη μέρα μετά την απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων και τα επόμενα στάδια εφαρμογής του σχεδίου του θα είναι μια συνεχής δοκιμασία για τους Παλαιστίνιους αλλά και για όλο τον κόσμο που ελπίζει στην ειρήνη.
Οι οιωνοί δεν είναι οι καλύτεροι για την ειρήνη στην περιοχή και οι πιθανότητες επανέναρξης των πολεμικών επιχειρήσεων είναι μεγάλες. Άλλωστε το Ισραήλ δεν σταμάτησε να απειλεί αλλά ακόμη και να σκοτώνει Παλαιστίνιους. Από την άλλη η «ηττημένη» Χαμάς που θέλουν να αφοπλίσουν, έκανε δυναμικά την επανεμφάνισή της, ασκεί απόλυτο έλεγχο στις περιοχές από τις οποίες αποχώρησε ο ισραηλινός στρατός, και ταυτόχρονα τιμωρεί με εκτέλεση όσους συνεργάστηκαν με το Ισραήλ. Είναι γνωστό ότι οι Ισραηλινοί εξόπλισαν διάφορες ομάδες ελπίζοντας ότι με την αποχώρησή τους θα είχαν αυτές τον έλεγχο της Γάζας. Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να συμβαίνει.
Την ίδια ώρα αναμένεται να συγκροτηθεί ειρηνευτική δύναμη που θα επιβλέψει την εφαρμογή του σχεδίου Τραμπ επί του πεδίου και στην οποία πέρα από τους 200 Αμερικανούς στρατιώτες που θα συμμετέχουν, πρωταγωνιστικό ρόλο θα έχουν η Τουρκία και η Αίγυπτος. Ερωτηματικά υπάρχουν πώς θα συνυπάρξουν στη Γάζα Τουρκία και Ισραήλ.
Τίθεται επίσης ένα βασικό ερώτημα, αν η πολιτική που ακολουθεί ο Τραμπ, οι συναλλακτικές και ανορθόδοξες μεθοδεύσεις του, ενταφιάζουν την παραδοσιακή διπλωματία. Κάποιοι σχολιαστές πιστεύουν ότι η παραδοσιακή διπλωματία έχει ξεπεραστεί με τις τραμπικές μεθόδους ενώ και οι θεωρητικοί των διεθνών σχέσεων καλούνται να μελετήσουν το νέο τραμπικό μοντέλο. Άλλοι όμως πιστεύουν ότι οι συναλλακτικές μεθοδεύσεις του Τραμπ έχουν ημερομηνία λήξης και ότι η παραδοσιακή διπλωματία θα επανέλθει με την πρώτη ευκαιρία. Πάντως αυτό που ευνοεί το τραμπικό μοντέλο-υπόδειγμα διπλωματίας είναι η πολυδιάσπαση και η πολυπολικότητα του σημερινού κόσμου. Νέες δυνάμεις αναδεικνύονται στην περιφέρεια, δυνάμεις που ανήκουν στον λεγόμενο Παγκόσμιο Νότο και που διεκδικούν ισχυρό αν όχι πρωταγωνιστικό ρόλο στο διεθνές γίγνεσθαι. Ανάμεσα στις δυνάμεις αυτές είναι φυσικά και η Τουρκία. Γίνεται άλλωστε αντιληπτό ότι ο Τραμπ θεωρεί τον Ερντογάν ως τον δεύτερο καλύτερο του φίλο μετά τον Νετανιάχου.
Πολλαπλοί επομένως παίκτες συμμετέχουν στη διαμόρφωση των διεθνών υποθέσεων. Κάτι που δεν φαίνεται να κατανοούν στην Αθήνα και τη Λευκωσία που έχουν υιοθετήσει μια μονοδιάστατη πολιτική, αυτή της «σωστής πλευράς» της Ιστορίας.
Οι κολακείες και οι μαύρες λίστες
Στα ευτράπελα της Συνόδου του Σαρμ ελ Σέιχ, τα οποία όμως είχαν και την πολιτική τους σημασία και διάσταση, με πρωταγωνιστή πάντα τον Ντόναλντ Τραμπ, ήταν κάποιες αυθόρμητες κολακείες και εύσημα σε κάποιους από τους παρευρισκόμενους αρχηγούς κρατών αλλά και η αναφορά σε λίστα με τα ονόματα στα μαύρα κατάστιχα του ορισμένων από τους ηγέτες που συμμετείχαν στην σύνοδο. Υπάρχουν, είπε ο Τραμπ, «ορισμένοι που δεν μου αρέσουν ιδιαίτερα, αλλά δεν θα μάθετε ποτέ ποιοι είναι». Στη συνέχεια συμπλήρωσε, «υπάρχουν μερικοί που δεν μου αρέσουν καθόλου». Αλλά πρόσθεσε «δεν θα μάθετε ποτέ ποιοι είναι, ή ίσως το μάθετε κάποτε».
Ανάμεσα σε αυτούς που επιδαψίλευσε τιμές, αγάπες και κομπλιμέντα ήταν βέβαια η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζιόρτζια Μελόνι, ο Ερντογάν και ο Ούγγρος πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν, ενώ άφησε στους σχολιαστές να ψάχνουν τους άλλους που δεν του αρέσουν και για τους οποίους μίλησε σχεδόν περιφρονητικά. Στην Ελλάδα άρχισε βέβαια η σημειολογία γλώσσας και σωμάτων για να αποφανθούν κάποιοι ότι ο Μητσοτάκης συγκαταλέγεται σε αυτούς που καθόλου δεν αρέσουν στον Τραμπ.
Τα οφέλη για Λευκωσία – Αθήνα
Σε ένα πιο σοβαρό επίπεδο τέθηκαν φυσικά ερωτήματα για τη συμμετοχή της Ελλάδας και της Κύπρου στη διάσκεψη της Αιγύπτου και για τα τυχόν ωφελήματα που οι δύο χώρες αποκόμισαν από αυτή. Η παρουσία τους ήταν αφ’ εαυτού ένα θετικό πρόσημο αλλά δύσκολα μπορεί να μιλήσει κανείς για ωφελήματα αφού ο ρόλος τους περιορίστηκε σε αυτή την παρουσία, σε αντίθεση με την Τουρκία που ήταν μια από τις χώρες που υπέγραψαν τη συμφωνία για την ειρήνη. Για την Κύπρο πάντως αυτή η παρουσία ήταν σημαντική γιατί δεν μπόρεσε να την αποκλείσει η Τουρκία που θεωρεί «εκλιπούσα» την Κυπριακή Δημοκρατία, παρά τις φιλίες Ερντογάν-Τραμπ και τον αναβαθμισμένο ρόλο της Άγκυρας.
Όμως τόσο στην Αθήνα όσο και στη Λευκωσία δεν έλειψαν οι υπερβολές, ακόμη και οι πανηγυρισμοί γι΄ αυτή τη συμμετοχή. Στην Ελλάδα και την Κύπρο κάνουμε εξωτερική πολιτική για εσωτερική κατανάλωση! Η διασύνδεση εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής δεν είναι βέβαια μόνο δικό μας φαινόμενο. Συναντάται παντού. Αλλά στη δική μας περίπτωση ξεπερνά τα όρια. Οργιάζει η επικοινωνιακή υπερβολή χωρίς αντίκρισμα για την αποκόμιση πολιτικού – κομματικού οφέλους.
>Η στόχευση της εξωτερικής πολιτικής σε αυτή την πολυσύνθετη διεθνή δομή θα πρέπει να είναι η διαμόρφωση κοινών συνισταμένων με τους άλλους δρώντες του διεθνούς συστήματος ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα με πολλαπλασιαστική διάχυση. Εν ολίγοις έξοδος από μια μονοδιάστατη εξωτερική πολιτική που ακολουθούν Ελλάδα και Κύπρος και υιοθέτηση μιας πολυσύνθετης-πολυδιάστατης πολιτικής, χωρίς ασφαλώς έξοδο από τα παραδοσιακά σχήματα στα οποία συμμετέχουν οι δύο χώρες, π.χ. ΕΕ και ΝΑΤΟ.
>Η πολυσύνθετη εξωτερική πολιτική συνιστά μια στρατηγική προσέγγιση που βασίζεται στην πολυδιάστατη, ευέλικτη και προσαρμοστική διαχείριση των διεθνών σχέσεων ενός κράτους και που αξιοποιεί ταυτόχρονα ποικίλα δίκτυα συνεργασιών και μέσα ισχύος. Στόχος της είναι η μεγιστοποίηση του εθνικού οφέλους μέσω της εξισορρόπησης ανταγωνιστικών συμφερόντων και της ευελιξίας απέναντι στις μεταβαλλόμενες διεθνείς ισορροπίες. Πρόκειται για μια μορφή πολυκεντρικού ρεαλισμού, όπου η εξωτερική πολιτική λειτουργεί ως μηχανισμός διαρκούς επανατοποθέτησης του κράτους στο παγκόσμιο σύστημα, προκειμένου να ενισχύει την αυτονομία και την επιρροή του.
Κατανόηση επομένως του παιχνιδιού των γεωπολιτικών ισορροπιών όσο και αυτό των συνεργειών του με όρους διεύρυνσης επιρροής και όχι αποκλεισμών. Η αντίληψη της πολυπλοκότητας του σύγχρονου κόσμου και η προσαρμοστικότητα αποτελούν το κλειδί της επιτυχίας σε αυτήν τη νέα εποχή. Η προσκόλληση σε στερεότυπα «σωστής πλευράς» της Ιστορίας περιορίζουν, αν δεν εξουδετερώνουν τα γεωπολιτικά πλεονεκτήματα Ελλάδας και Κύπρου. Κι όμως ο Οδυσσέας ο πολυμήχανος ήταν, κατά που λέγεται, δικός μας πρόγονος!
*Πανεπιστημιακός,συγγραφέας. Email stephanos.constantinides@gmail.com
