Είναι απόλυτα φυσιολογικό για την παγκόσμια οικονομία να διέρχεται κύκλους, περιόδους ανάπτυξης αλλά και ύφεσης. Όμως τα γεγονότα του 2008 με την κατάρρευση της Lehman Brothers (η οποία οδήγησε σε αλυσιδωτές αρνητικές συνέπειες την παγκόσμια οικονομία) άλλαξαν άρδην το διεθνές τραπεζικό σύστημα κυρίως σε θέματα εποπτείας, ενώ απαξιώθηκε η θεωρία ότι κάποιοι οργανισμοί είναι πολύ μεγάλοι για να αφεθούν να καταρρεύσουν (too big to fail). Το ίδιο ζήσαμε και στην Κύπρο το 2013 με την κατάρρευση της Λαϊκής Τράπεζας.
Η χαλαρή (και σε μερικές περιπτώσεις ανύπαρκτη) εποπτεία επενδυτικών ταμείων όπως η Lehman Brothers, σε συνδυασμό με τη χωρίς όρια πιστωτική επέκταση που τροφοδοτούσε πρόσκαιρα τα κέρδη των εταιρειών, μαζί με τα φιλοδωρήματα των τραπεζών, οδήγησαν στη μεγάλη κατάρρευση. «Σήμερα υπάρχει η παραδοχή ότι η υπερβολική υπερχρέωση των μεγάλων οικονομιών υπήρξε ουσιαστικός παράγοντας στην παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 2007 – 2008», δήλωσε στο AFP ο κ. Ζαν-Κλοντ Τρισέ, Γάλλος οικονομολόγος και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας από το 2003 έως το 2011.
Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση ξεκίνησε από την αγορά των δομημένων προϊόντων στις Η.Π.Α. και γρήγορα εξαπλώθηκε και στον υπόλοιπο κόσμο. Ουσιαστικά, επενδυτικά ταμεία και τράπεζες ομαδοποιούσαν στεγαστικά δάνεια σε εταιρείες ειδικού σκοπού και εξέδιδαν ομόλογα ή άλλα χρηματοοικονομικά προϊόντα (παράγωγα). Το ζητούμενο στην περίπτωση αυτών των δομημένων προϊόντων ήταν ότι αντί να διερευνώνται οι κίνδυνοι που προέρχονταν από τα στεγαστικά δάνεια για να υπάρξει πιστωτική αξιολόγηση, οι οίκοι αξιολόγησης κατέτασσαν αυτά τα επενδυτικά σχήματα ειδικού σκοπού στην ίδια βαθμίδα με το τραπεζικό ίδρυμα που τα δημιουργούσε.
Όταν η αγορά των ακινήτων στις Η.Π.Α. παρουσίασε σημαντική κάμψη, τα παράγωγα που είχαν εκδοθεί είχαν χάσει σημαντικό μέρος της αξίας τους, με αποτέλεσμα να ενεργοποιηθεί το κλείσιμο των θέσεων (margin calls) και επενδυτικές τράπεζες όπως οι Lehman Brothers να βρεθούν με τεράστια ανοίγματα και ανάγκες σε ρευστότητα. Όταν ο συγκεκριμένος οργανισμός ζήτησε κρατική στήριξη (κάτι που είδαμε σε άλλες περιπτώσεις στις Η.Π.Α., στην Αγγλία και την υπόλοιπη Ευρώπη) βρήκε κλειστές πόρτες. Πέραν του γεγονότος ότι προφανώς είχε αξιολογηθεί η κατάρρευση του συγκεκριμένου οργανισμού ως διαχειρίσιμη, η τότε κυβέρνηση των Η.Π.Α. ήθελε να στείλει ένα ξεκάθαρο μήνυμα ότι δεν είναι διαθέσιμη να αναλάβει, σε βάρος των φορολογουμένων, τις κακές πρακτικές και την αλαζονεία οποιωνδήποτε τραπεζιτών.
Δέκα χρόνια μετά, το εποπτικό πλαίσιο των χρηματοπιστωτικών οργανισμών έχει γίνει σε παγκόσμιο επίπεδο πολύ αυστηρότερο, ενώ σε ό,τι αφορά την Ευρωζώνη είδαμε τη δημιουργία του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού, ο οποίος ανέλαβε την εποπτεία των συστημικών τραπεζών. Η Κύπρος φαίνεται να είναι ένα από τα «θύματα» αυτής της αυστηρότερης εποπτείας.
Σίγουρα οι κίνδυνοι δεν έχουν εκλείψει. Η αγορά των παραγώγων (χρηματοοικονομικών προϊόντων συνδεδεμένων με τις τιμές μετοχών, χρηματιστηριακών δεικτών και εμπορευμάτων), αλλά και των αμοιβαίων κεφαλαίων βρίσκεται σε δυσθεώρητα επίπεδα τρισεκατομμυρίων, με πολλές και μεγάλες συστημικές τράπεζες να βρίσκονται εκτεθειμένες. Όπως γίνεται αντιληπτό, οι κίνδυνοι που δημιουργούνται από τα παράγωγα είναι πιο σύνθετοι από τους κινδύνους που πηγάζουν από απλούστερα χρηματοοικονομικά προϊόντα όπως οι μετοχές.
Δέκα χρόνια μετά, το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου δε θυμίζει σε τίποτα τις παλιές εποχές (κανένας δε μπορούσε να φανταστεί πριν δέκα χρόνια ότι θα καταλήγαμε εδώ). Πλέον Λαϊκή και Συνεργατισμός δεν υπάρχουν στον τραπεζικό χάρτη, ενώ η εποπτεία έχει αλλάξει άρδην σε ό,τι αφορά τους ισολογισμούς των τραπεζών αλλά και τον τρόπο υπολογισμού των επισφαλειών.
Μπαίνουμε σε μια νέα περίοδο τραπεζικής, με την τεχνολογία και τα εικονικά νομίσματα/κρυπτονομίσματα να μπαίνουν στη ζωή μας. Είναι ξεκάθαρο ότι κινούμαστε σε μια εποχή όπου οι συναλλαγές με μετρητά θα περιοριστούν στο ελάχιστο. Ήδη και στην Κύπρο έχουν κάνει την εμφάνιση τους εφαρμογές σε κινητά αλλά και άλλες συσκευές που χρησιμοποιούνται ως «ηλεκτρονικό πορτοφόλι».
Φυσικά πολλοί είναι αυτοί που ανησυχούν ότι ενδεχομένως αυτές οι τεχνολογίες να οδηγήσουν (ίσως μετά από επιθέσεις χάκερ) στην επόμενη χρηματοπιστωτική κρίση. Αυτό θα καταδειχθεί από την πορεία των πραγμάτων, αν δηλαδή οι νέες μεθόδοι τραπεζικής θα οδηγήσουν σε αρνητικές συνέπειες ή απλά αυτοί που τις κριτικάρουν αρνούνται να αποδεκτούν ότι οι εποχές αλλάζουν.
* Διοικητικός Σύμβουλος, KPMG Limited, ηλεκ. διεύθ. anastasis.yiasemides@kpmg.com.cy
