Το σύνολο των άμεσα εμπλεκόμενων φορέων, όπως η Κυβέρνηση, η Βουλή και η πλειοψηφία των κομμάτων, η Ένωση Δήμων, η Ένωση Κοινοτήτων κ.α., έχουν χαρακτηρίσει την Πέμπτη, 3 Μαρτίου 2022, ως ιστορική μέρα για την Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Κύπρο, καθώς μετά από πολλά χρονιά διαβουλεύσεων και μελετών, η Ολομέλεια της Βουλής των Αντιπροσώπων ενέκρινε τα τρία νομοσχέδια για την Μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με προβλεπόμενη εφαρμογή τον Ιούνιο του 2024.
Τα τρία νομοσχέδια αφορούν τον περί Δήμων Νόμου, τον περί Κοινοτήτων Νόμο και τον περί Επαρχιακών Συμπλεγμάτων Νόμο, σκοπός των οποίων είναι η αναθεώρηση του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου που διέπει την Τοπική Αυτοδιοίκηση, με απώτερο στόχο τη βελτίωση του ρυθμιστικού, εποπτικού και συντονιστικού πλαισίου του συστήματος της Τοπικής Διακυβέρνησης.
Ιδιαίτερα για τους Δήμους, ο νέος Νόμος στοχεύει μεταξύ άλλων στο να αποκτήσουν οι Δήμοι διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια και να καταστούν οικονομικά και λειτουργικά βιώσιμοι. Σε σχέση με τις Κοινότητες, ο νέος Νόμος προβλέπει τη σύσταση και τη λειτουργία Τοπικών Συμπλεγμάτων παροχής υπηρεσιών, υπηρεσίες που μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν τη συλλογή οικιακών αποβλήτων, την παροχή υγειονομικών υπηρεσιών, την καθαριότητα και την κοινοτική αστυνόμευση. Ο Νόμος για τα Επαρχιακά Συμπλέγματα αφορά στην ίδρυση και στη λειτουργία επαρχιακών οργανισμών αυτοδιοίκησης (ένας οργανισμός ανά Επαρχία), με αρμοδιότητες οι οποίες θα αφορούν, μεταξύ άλλων, στην υδατοπρομήθεια, στη λειτουργία αποχετευτικών συστημάτων και στη διαχείριση στερεών αποβλήτων.
Σε σχέση με τους Δήμους, στη Λευκωσία δημιουργούνται πέντε Δήμοι, στη Λεμεσό τέσσερις, στη Λάρνακα πέντε, στην Πάφο τέσσερις και στην Αμμόχωστο δύο. Σε σχέση με τα Τοπικά Συμπλέγματα, στη Λευκωσία δημιουργούνται εννέα Τοπικά Συμπλέγματα, στη Λεμεσό οκτώ, στη Λάρνακα πέντε και στην Πάφο επτά. Στην Αμμόχωστο δεν δημιουργείται κάποιο Τοπικό Σύμπλεγμα, καθώς οι Κοινότητες έχουν συμπεριληφθεί στους νεοσύστατους Δήμους της Επαρχίας.
Το νέο θεσμικό πλαίσιο καλείται να ικανοποιήσει το σύγχρονο ρόλο των Αρχών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπως αυτός περιγράφεται μέσα από την Ευρωπαϊκή Χάρτα Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Συμβουλίου της Ευρώπης, σύμφωνα με την οποία «οι Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα πρέπει να είναι σε θέση να ρυθμίζουν και να διαχειρίζονται ένα σημαντικό μέρος των δημοσίων υποθέσεων με δική τους αποκλειστική ευθύνη και προς το συμφέρον του τοπικού πληθυσμού. Ο Χάρτης θεωρεί ότι οι δημόσιες υποθέσεις θα πρέπει να ασκούνται κατά προτίμηση από τις αρχές που είναι εγγύτερα προς τους πολίτες, ενώ ένα υψηλότερο επίπεδο διοίκησης θεωρείται κατάλληλο μόνο όταν ο συντονισμός ή η παραχώρηση των αρμοδιοτήτων είναι αδύνατη ή λιγότερο αποτελεσματική στο αμέσως κατώτερο διοικητικό επίπεδο… Οι ΑΤΑ θα πρέπει να προάγουν την οικονομική ανάπτυξη και να παρέχουν αποδοτικές και καλής αξίας υπηρεσίες».
Σήμερα, ούτε ένα μήνα μετά από τη ψήφιση των σχετικών νομοσχεδίων, τα γεγονότα φαίνεται να ακυρώνουν τις αρχικές διθυραμβικές δηλώσεις της υπερψήφισης των νομοσχεδίων.
Μόλις λίγες μέρες μετά την ψήφιση των νομοσχεδίων, η Ένωση Κοινοτήτων Κύπρου χαιρέτισε μεν, με ανακοίνωση της, τη ψήφιση των νομοσχεδίων, ανέφερε δε ότι «αρκετές Κοινότητες μετατρέπονται σε δημοτικά διαμερίσματα Δήμων παρά την εκφρασμένη από αυτές διαφωνία και χωρίς να προηγηθούν οι απαραίτητες μελέτες και χωρίς διαβούλευση». Σημειώνει ακόμα ότι «το νέο νομικό πλαίσιο για τις Κοινότητες δεν παρέχει την απαιτούμενη διοικητική αυτοτέλεια, ούτε καθορίζει το ύψος των οικονομικών πόρων που θα διαθέτει το Κράτος προς τις Κοινότητες». Προτού στεγνώσει το μελάνι της ανακοίνωσης, σε συνάντηση που ακολούθησε και συμμετείχαν οι Πρόεδροι των Κοινοτήτων που διαφωνούν με τη συνένωση τους σε Δήμους, οι Κοινοτάρχες δήλωσαν την αποφασιστικότητα τους να προχωρήσουν με τη λήψη όλων των ενδεδειγμένων μέτρων για την ανατροπή της απόφασης της Βουλής. Αποφάσισαν όπως προχωρήσουν με τη λήψη δικαστικών μέτρων εναντίον της εν λόγω Νομοθεσίας, αφού σύμφωνα με νομική γνωμάτευση που έχουν εξασφαλίσει, υπάρχει το απαιτούμενο έρεισμα, καθώς επίσης και με άλλα δυναμικά μέτρα διαμαρτυρίας.
Οργανωμένες διαμαρτυρίες έχουν καταγραφεί και σε άλλες περιοχές, με κοινό τους στοιχείο να είναι η αντίθεση τους με τις συνενώσεις που έχουν ψηφιστεί. Ενδεικτικά αναφέρονται οι οργανωμένες διαμαρτυρίες σε Αγλαντζιά, Κίτι και Επισκοπή.
Αποκορύφωμα των όσων έχουν συμβεί τις τελευταίες μέρες, είναι σίγουρα η αναπομπή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τμημάτων των νόμων που ψηφίστηκαν, αναφορικά με τη δημιουργία του Δήμου Ακάμα και του Δήμου Πόλεως Χρυσοχούς. Η εκτελεστική εξουσία (ο Πρόεδρος) εισηγείται αλλαγές ως προς τη σύνθεση και την ονοματολογία εν λόγω Δήμων, κατάργηση ενός υφιστάμενου Συμπλέγματος Κοινοτήτων και σύσταση ενός νέου.
Η αναπομπή κρίνεται ήδη ως αρκετά επικίνδυνη για το σύνολο των νομοσχεδίων που έχουν ψηφιστεί, καθώς στην τεκμηρίωση της αναπομπής, περιλαμβάνονται αναφορές όπως «η διοικητική διαίρεση και/η διαχωρισμός της χωρικής οντότητας… καταστρατηγούν τον πολεοδομικό σχεδιασμό της ευρύτερης περιοχής». Παράλληλα στην αναπομπή αναφέρεται ότι «δεν έχει τεκμηριωθεί από τη νομοθετική εξουσία (δηλαδή τη Βουλή), πώς είναι αρμοδιότητά της η δημιουργία νέου Δήμου/Δήμων και ο καθορισμός των διοικητικών ορίων τους…». Η επικινδυνότητα της αναπομπής αναδεικνύεται και από τα σχόλια βουλευτών διαφόρων κομμάτων, περί «ναρκοθέτησης του συνολικού πλαισίου της μεταρρύθμισης» ή ακόμα περί «ανοίγματος των ασκών του Αιόλου».
Η μεταρρύθμιση σήμερα, αν και έχει ψηφιστεί, βρίσκεται σε κομβικό σημείο. Οι επιλογές που διαφαίνονται για την επόμενη μέρα της μεταρρύθμισης είναι δύο. Ναυάγιο ή εφαρμογή ως έχει.
Η πρώτη επιλογή, η επιλογή του ναυαγίου, δεν είναι επιθυμητή από κανένα. Οι διθυραμβικές ανακοινώσεις της ψήφισης της, οι μελέτες, οι συζητήσεις, οι όσες διαβουλεύσεις έγιναν, το προαπαιτούμενο της εφαρμογής της από το Ταμείο Ανάκαμψης κ.α., αναιρούνται.
Η δεύτερη επιλογή, η επιλογή της εφαρμογής ως έχει, χρήζει πολλών ενεργειών ώστε τα νομοσχέδια να καταστούν επιτυχημένα. Η διαχείριση του νέου χάρτη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης της Κύπρου απαιτεί συντονισμένες ενέργειες σε εθνικό, αλλά κυρίως σε τοπικό επίπεδο. Η επόμενη μέρα επιβάλλει τον Στρατηγικό Σχεδιασμό των νέων οντοτήτων, μέσα από τεκμηριωμένες και δημοκρατικές διαδικασίες. Η διαβούλευση με την τοπική κοινωνία πρέπει να είναι ουσιώδης, όπως και η επικοινωνία των ωφελημάτων που προκύπτουν. Η καλλιέργεια του αισθήματος του «ανοίκειν» στις νέες οντότητες, σε όλο τον επηρεαζόμενο πληθυσμό τους, αποτελεί επίσης στοιχείο ιδιάζουσας σημασίας.
Ιδιαίτερα για τους Δήμους, πολυσήμαντος κρίνεται ο ρόλος των Συμβουλίων Διαχείρισης Κοινών Υποθέσεων, που πέραν των άλλων θα έχουν την αρμοδιότητα να καταρτίσουν και να εγκρίνουν τον προϋπολογισμό του νέου Δήμου τους, να καταρτίσουν το οργανόγραμμα και τη λειτουργία του νέου Δήμου, καθώς και να αντιμετωπίσουν οποιοδήποτε ζήτημα σχετίζεται με τη μετάβαση των υπό συγχώνευση Δήμων ή/και Κοινοτήτων, σε ενιαίο Δήμο.
