Τα Φυσιογνωμικά του Αριστοτέλη και οι προεδρικές

Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης, μεταξύ όλων των άλλων, ασχολήθηκε πρώτος και με τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων σε συνάρτηση με τον εσωτερικό τους κόσμο, δηλαδή τη συσχέτιση του χαρακτήρα με τα σωματικά εξωτερικά γνωρίσματα, κυρίως τα μάτια, το μέτωπο και γενικά το κεφάλι. Παρόλο που τα συμπεράσματα του δεν «στέκουν» επιστημονικά σήμερα, έθεσε τον αρχικό προβληματισμό. Ακολούθησαν και άλλοι, όπως ο Leonardo da Vinci που πειραματίστηκε με διαφορετικές εκφράσεις προσώπου. Καταγράφηκαν και άλλες πολλές απόπειρες που χαρακτηρίστηκαν όχι και τόσο σοβαρές επιστημονικές μελέτες.

Προσωπικά θυμάμαι τη γιαγιά μου που σχολίαζε: «μα δεν είδες την έκφραση του προσώπου του, δεν λέει αλήθεια» ή με την πρώτη ματιά που έβλεπε κάποιον σχολίαζε «είναι κακός άνθρωπος». Σίγουρα, δεν μπορούμε να κρίνουμε τον χαρακτήρα κάποιου αποκλειστικά από τη φυσιογνωμία του, π.χ. όσο μεγαλύτερο το μέτωπο κάποιου τόσο πιο έξυπνος είναι.

Όμως, τί συμβαίνει τελικά;

Επηρεαζόμαστε στην κρίση μας από το εξωτερικό κάποιου, βασικά από την πρώτη εντύπωση;

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ερευνητική εργασία του καθηγητή πολιτικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Princeton, Alexander Todorov, και συγγραφέα του βιβλίου «Face Value». Έστω και αν ακόμα μερικές φορές είναι λανθασμένες οι πρώτες εντυπώσεις, δεν παύουν να μας επηρεάζουν στην καθημερινότητά μας. 

Για να σχηματίσει κάποιος μια πρώτη εντύπωση χρειάζονται κλάσματα του δευτερολέπτου. Στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου το πρώτο πράμα που είχε σημασία ήταν κατά πόσο το νέο πρόσωπο που είχε μπροστά του, όμορφο ή άσχημο, ήταν φίλος ή εχθρός, δυνατός ή όχι. Όπως, έγραψε ο Todorov μας ενδιαφέρουν η αξιοπιστία και η πιθανή κυριαρχία του ατόμου. Με άλλα λόγια, γίνεται ερμηνεία των προθέσεων του άλλου και ικανότητα δράσης σε περίπτωση που έχει άσχημες διαθέσεις απέναντί μας. Η σωστή διαπίστωση για αυτά αύξανε τις πιθανότητες κάποιου να επιβιώσει και να ακμάσει. Στη σύγχρονη εποχή, επειδή  οι διαπιστώσεις βασίζονται κυρίως σε στερεότυπα μπορεί να υποπέσουμε σε λάθος όταν πρόκειται για αγνώστους. Αντίθετα μπορούμε να διακρίνουμε καλά τις προθέσεις και διαθέσεις μελών του στενού μας περιβάλλοντος, όχι όμως και αγνώστων, επειδή στο μακρυνό παρελθόν των προγόνων μας, στην εξελικτική μας πορεία, οι άνθρωποι έρχονται βασικά σε επαφή με μέλη της ομάδας τους, όχι με αγνώστους. Ο Todorov εισηγείται να μην βασίζομε την τελική κρίση μας μόνο στις πρώτες εντυπώσεις αλλά να διερευνούνται και άλλες πληροφορίες.

Ο Todorov και η ομάδα του δημιούργησαν σάλο στην Αμερική (2006) όταν αποκάλυψαν ότι υποψήφιοι βουλευτές που κρίνονταν μόνο φυσιογνωμικά από εντελώς άσχετους κριτές τελικά είχαν περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας από άλλους. Το αξιοπερίεργο ήταν ότι στις εκλογές που πραγματοποιήθηκαν μόλις 2 βδομάδες μετά τη διεξαγωγή του πειράματος, οι προβλέψεις βρέθηκαν να είναι σωστές σε 72.4% των περιπτώσεων, ένα πολύ ψηλό ποσοστό για να είναι τυχαίο. Στο πείραμα έδειχναν στους φοιτητές-κριτές για κλάσμα δευτερολέπτου ανά δυο φωτογραφίες υποψήφιων βουλευτών άλλης επαρχίας, ώστε να μην γνωρίζουν οτιδήποτε για τον υποψήφιο/α, και τους ρωτούσαν ποιό θεωρούσαν πιο ικανό. Σε περίπτωση που ο φοιτητής αναγνώριζε έναν εκ των δυο όφειλε να το δηλώσει και δεν καταμετρείτο η απάντηση. Το αποτέλεσμα απέδειξε ότι υποσυνείδητα κρίνονται οι ικανότητες και η  επάρκεια ενός αγνώστου σε κλάσμα του δευτερολέπτου. Οι φοιτητές δεν γνώριζαν καν ότι στις φωτογραφίες απεικονίζονταν υποψήφιοι βουλευτές, τους ζητήθηκε μόνο να διαλέξουν ποιός ήταν ο καλύτερος, πιο ικανός. Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του ο Todorov εξηγεί ότι ο άνθρωπος έχει την έμφυτη τάση να δίνει σημασία στα χαρακτηριστικά του προσώπου και εξειδικευμένα μέλη του εγκεφάλου αφιερώνονται στην επεξεργασία των σχετικών πληροφοριών. 

Άρα, η απερίσκεπτη κρίση που στηρίζεται στη φυσιογνωμία του ανθρώπου επηρεάζει τα εκλογικά αποτελέσματα. Αρκετοί ψηφοφόροι δεν ψηφίζουν βασιζόμενοι στη λογική, αλλά ψηφίζουν βασιζόμενοι στο ένστικτο. Η εξωτερική εμφάνιση των πολιτικών επηρεάζει την εκλεξιμότητά τους ειδικά ανάμεσα σε μη εκλεπτισμένους πολιτικά και όσους εκτίθενται υπερβολικά στην προπαγάνδα των ΜΜΕ.Το πείραμα του Todorov επαναλήφθηκε και σε εκλογές άλλων χωρών (Φινλανδία, Αγγλία, Αυστραλία, Γερμανία, Μεξικό) με παρόμοια αποτελέσματα. Τελικά επηρεάζεται το αποτέλεσμα των εκλογών παρόλο που γνωρίζουμε ότι έχει μεγάλη σημασία αν ο υποψήφιος ανήκει στο κόμμα του ψηφοφόρου. 

Τώρα πού τα θυμήθηκα όλα αυτά.

Πώς να μην τα θυμηθώ αφού άρχισε η προεδρολογία.

Αν επαναλαμβάναμε το πείραμα στην πατρίδα μας και δείχναμε τις φωτογραφίες των υποψηφίων σε αγνώστους τι νομίζετε θα απαντούσαν;