Ο Ν. Μπαλάνος υπήρξε επικεφαλής του Αρχιτεκτονικού Τμήματος του Υπουργείου Παιδείας Ελλάδος (1911-1939) και υπεύθυνος για το μεγάλο αναστηλωτικό έργο της Ακρόπολης (Προπύλαια (1909-1917), κιονοστοιχίες, πρόναος, ναός της Αθηνάς Νίκης (1935-1940). Το έργο του Μπαλάνου κρίθηκε θετικό από αισθητικής πλευράς, αφού κατόρθωσε να αναδείξει την αρχιτεκτονική, τη γεωμετρία και τον όγκο των μνημείων, διατηρώντας παράλληλα τη γραφική ερειπιώδη εμφάνισή τους. Όμως ακολουθώντας την τεχνολογία της εποχής εκείνης και την επικρατούσα πεποίθηση για τις προστατευτικές ως προς το σίδηρο ιδιότητες του τσιμέντου, ενσωμάτωσε οπλισμούς στα μνημεία. Αυτό αποδείχτηκε εξαιρετικά επιβλαβές από τεχνικής πλευράς, αφού η οξείδωση και διόγκωση των ενσωματωμένων στα μνημεία οπλισμών οδήγησε, στα μεταπολεμικά χρόνια, στον κατακερματισμό τους. Σήμερα συνεργεία επισκευάζουν τις αστοχίες του Μπαλάνου.
Ακόμα και με καλές προθέσεις κάποιος μπορεί να προκαλέσει ζημιά σε ένα μνημείο.
Αρχικά μνημείο θεωρείτο ένα μεμονωμένο κτίσμα π.χ. ο ύψους 45 μέτρων Τάφος του Πέρση σατράπη Μαύσωλου στην Αλικαρνασσό ή ο τάφος του Κύρου στο Ιράν ή οι τάφοι των Φαραώ. Σήμερα η έννοια του μνημείου επεκτάθηκε σε ένα ευρύτερο σύνολο, φυσικό ή δομημένο και όχι εντελώς ανθρωπογενές, οτιδήποτε μεταδίδει πληροφορίες για το παρελθόν. Ακόμα και μικρά χρηστικά καθημερινά αντικείμενα παλιών εποχών, που αποκαλύπτουν τον τρόπο ζωής μιας γενιάς και φανερώνεται η αισθητική, πολιτισμική, καλλιτεχνική, ιστορική, επιστημονική, εθνολογική, κοινωνική και τεχνική τους σημασία.
Με τον όρο πολιτιστική κληρονομιά εννοείται η αρχαιολογική, αρχιτεκτο-νική, βιομηχανική, φυσική κληρονομιά (φαράγγι Grand Canyon Η.Π.Α.), γεωλογικοί σχηματισμοί (φιόρδ Νορβηγίας), βιότοποι ειδών με ιδιαίτερη σημασία (νησιά Γκαλαπάγκος στον Ειρηνικό Ωκεανό που ενέπνευσαν τον Δαρβίνο), τα τεχνικά έργα μιας εποχής όπως οικήματα, εκκλησίες, γεφύρια (γεφύρι του «Τζιελεφού»), τα πολιτιστικά τοπία, η άϋλη που περιλαμβάνει κοινωνικές πρακτικές, παραστάσεις, προφορικές παραδόσεις, λατρευτικές τελετουργίες, γιορτές, γνώσεις και δεξιοτεχνίες, παραδοσιακές χειροποίητες τέχνες και τεχνικές, καθώς και η ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά.
Για να χαρακτηριστεί ένα δημιούργημα ως ιστορικό μνημείο επιμετρείται η ιστορική αξία του, η ιδιαιτερότητά του, η ηλικία του, ο προο-ρισμός και η λειτουργία του, η αισθητική, η συμβολική, η τεχνολογική και η τεχνική αξία του. Δεν είναι απαραίτητο να πληρούνται όλα τα κριτήρια ταυτόχρονα ούτε απαιτείται το κτίριο να είναι μεγάλης ηλικίας. (Μαυσωλείο Διστόμου στη μνήμη των 230 θυμάτων (1944) του ναζισμού).
Η αναγκαιότητα για την προστασία και διαχείριση της πολιτιστικής – αρχι-τεκτονικής κληρονομιάς, πέρασε από πολλές διακυμάνσεις και άρχισε ου-σιαστικά μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οπότε καταστράφη-καν πολλά μνημεία.
Ορόσημο για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί ο Χάρτης της Βενετίας (1964)(Διεθνές Συνέδριο Αρχιτεκτόνων και Τεχνικών των Ιστορικών Μνημείων) που θεωρείται πλαίσιο κατευθυντήριων αρχών. Οποιεσδήποτε επεμβάσεις σε μνημεία θα πρέπει να γίνονται σύμφωνα με τις συστάσεις και απαιτήσεις των Διεθνών Χαρτών και Συμβάσεων. Αυτή είναι και η άποψη του ομότιμου καθηγητή της σχολής Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ Θεοδόση Τάσιου: “Η συντήρηση του μνημείου υπόκειται σε κανόνες”.
Οι στόχοι που συνήθως τίθενται πριν από την επιλογή τεχνικών επισκευής και ενίσχυσης είναι να υπάρχει σεβασμός και μη αλλοίωση του πρωτότυ-που στο μέτρο του δυνατού και άμεση στήριξη, άρση παθολογίας και εξα-σφάλιση στατικής και αντισεισμικής επάρκειας για προστασία του μνημεί-ου και των χρηστών. Έχουμε 3 παράλληλους αλλ’ αντιθετικούς στόχους (μορφή, υλικά, αντοχή), ο καθένας με διαφορετικό συντελεστή βαρύτητας. Σε αρκετές περιπτώσεις δεν μπορούν να συνυπάρξουν και να εξυπηρετη-θούν ταυτόχρονα όλοι οι στόχοι π.χ. ποιος παράγοντας έχει περισσότερη βαρύτητα, η αλλοίωση του πρωτότυπου ή η αντισεισμική επάρκεια ή η ασφάλεια των χρηστών; (το επιστύλιο του Παρθενώνα και η ακεραιότητα του όλου Μνημείου περισώθηκαν με επιτυχία σε βάρος εν μέρει της “τεχνικής ιστορικότητας” όταν επανασυγκολλήθηκε με ράβδους τιτανίου και σύγχρονα συγκολλητικά υλικά (πηγή: Αρχείο ΕΣΜΑ)).Επίσης, η επιλογή τεχνικών επισκευής και ενίσχυσης πρέπει να λαμβάνει υπόψη την αναστρεψιμότητα των επεμβάσεων, την ανθεκτικότητα του δομήματος και τη συμβατότητα υφιστάμενων και νέων υλικών.
Ο Παναγιώτης Τουλιάτος, ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και Πρόεδρος της Σχολής Αρχιτεκτονικής Πανεπιστημίου Frederick προτείνει τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθείται στην περίπτωση της δομητικής επέμβασης σε μνημείο. Εξηγεί ότι μια παραδο-σιακή κατασκευή δεν είναι μια υπολογισμένη κατασκευή, δεν υπάρχουν σχέδια ή υπολογισμοί και υπερτονίζει τη σημασία των άμεσων σωστικών μέτρων που πιθανόν να χρήζει το μνημείο. Συνεχίζει ότι όπως ο Ιπποκράτης όριζε για την θεραπεία του σώματος: Εξέταση, διάγνωση, θεραπεία (πάντοτε με αυτήν την σειρά και χωρίς παράλειψη κάποιας φάσης) έτσι και για την αποκατάσταση των κατασκευών, μετά την ιστορική, τυπολογική και κατασκευαστική ανάλυση, αποτίμηση της παθολογίας και της τρωτότητος, τον υπολογισμό για ικανότητα παραλαβής φορτίων και καταπονήσεων, τότε, και μόνον τότε, και στηριζόμενοι στα δεδομένα των πιο πάνω ενεργειών, προχωρούμε στην σύνταξη μελετών για την επέμβαση ενίσχυσης, αποκατάστασης και πιθανής αλλαγής χρήσης ιστορικών και παραδοσιακών κατασκευών.
Επειδή το κάθε μνημείο είναι ξεχωριστό, έχει τις ιδιαιτερότητές του, η δομητική του αποκατάσταση είναι διαφορετική. Επιβάλλεται να συσταθεί μια διευρυμένη διεπιστημονική ομάδα που να συμπεριλαμβάνει και τους σχετικούς τεχνίτες και εκπροσώπους της τοπικής κοινωνίας. Στην όλη διαδικασία πρέπει να εντοπιστούν και να ληφθούν υπόψη όλες οι παράμετροι που αφορούν το μνημείο και να γίνεται πλήρης τεκμηρίωση.
