Ο ενεργός πολίτης είναι ο συνειδητοποιημένος πολίτης, που νοιάζεται για τα όσα συμβαίνουν γύρω του και αναλαμβάνει ενεργό δράση μαζί με άλλους ενεργούς πολίτες στην οργάνωση της κοινωνίας και στη διόρθωση των κακώς κειμένων. Φυσικά, ο ενεργός πολίτης μπορεί να δράσει και ατομικά, όμως οι δυνατότητες του θα είναι περιορισμένες ενώ το όφελος θα είναι πολλαπλάσιο, αν η προσπάθεια είναι οργανωμένη σε συλλογική βάση.
• Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ενεργού πολίτη;
Ο ενεργός πολίτης είναι το θεμέλιο της κοινωνίας. Συνεπώς, λειτουργεί ως αρχιτέκτονας. Έχει σωστή αντικειμενική γνώση και θεωρεί την κοινωνία ως επέκταση της οικογένειάς του και όχι ως έναν κακό γείτονα. Γνωρίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του, ενημερώνεται και φιλτράρει την είδηση. Συνεργάζεται, μαθαίνει να συναγωνίζεται και όχι να ανταγωνίζεται. Ως εκ τούτου, ο ενεργός πολίτης περιορίζει τον εγωισμό του και αναπτύσσει μόνιμες φιλικές σχέσεις.
• Ο ενεργός πολίτης στην αρχαία Ελλάδα
Η έννοια του «πολίτης» και κατ’ επέκταση του «ενεργού πολίτη», γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα στο πλαίσιο της «Πόλεως». Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο αχρείος πολίτης, δηλαδή άχρηστος πολίτης, ήταν αυτός ο οποίος δεν είχε συμμετοχή στα κοινά.
• Τι χρειάζεται για να φτιάξουμε ενεργούς πολίτες;
Ο ενεργός πολίτης χρειάζεται να γνωρίζει καλά τα σκληρά προβλήματα της κοινωνίας μας, όπως φτώχεια, ανεργία, εγκληματικότητα. Έχοντας αποκτήσει γνώση, μπορεί να εκφέρει γνώμη, να αναλάβει πρωτοβουλίες και να αποκτήσει ευαισθητοποίηση της ευρύτερης κοινωνικής πραγματικότητας. Έρευνες επιβεβαιώνουν ότι ως κοινωνία βιώνουμε μια καμπή, η οποία μετά την οικονομική κρίση του 2013 επεκτείνεται και δημιουργεί κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα.
• Παραδείγματα Κύπριου ενεργού πολίτη
Καλό θα ήταν να αναγνωρίσουμε ότι ο Κύπριος πολίτης είναι αρκετά ευαισθητοποιημένος, καθώς μπαίνει βαθιά στο πρόβλημα και θέλει να βοηθήσει. Κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν διαπιστώνουμε ότι ο Κύπριος πολίτης είναι ενεργός από το 1924. Από τον καιρό του Α’ Παγκόσμιο Πολέμου (1914-1918), είχε ήδη στηθεί το πρώτο φιλόπτωχο ίδρυμα της Κύπρου, αυτό του Αγίου Αντωνίου. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1939-1945), ένδειξη ισχυρής αλληλεγγύης Κύπριων ενεργών γυναικών πωλούσαν τα κοσμήματά τους με στόχο να μαζέψουν χρήματα και να στηρίξουν τους Έλληνες αγωνιστές. Φθάνοντας στις μέρες μας, αναφέρουμε σύγχρονα δείγματα ενεργού πολίτη:
>>Ραδιομαραθώνιος 1990: αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα μαζικής λαϊκής κοινωνικής αλληλεγγύης, ο οποίος αγκάλιασε τον εθελοντισμό και ενεργοποίησε μεγάλους και νέους ώστε να στηρίξουν τα παιδιά με ειδικές ανάγκες.
>>Εθελοντές ως αιμοδότες: Αποτελούν την κινητήρια δύναμη της ανιδιοτελούς προσφοράς. Το θετικό βέβαια είναι ότι υπάρχει ώθηση από το σχολείο, έχει διαμορφωθεί η κουλτούρα και αρκετοί μαθητές είναι αιμοδότες και σώζουν ζωές.
>>Ποιος μπορεί να ξεχάσει τα κοινωνικά παντοπωλεία;
Μεσούντος του χρόνου της οικονομικής κρίσης του 2013, μεσούπης της πανδημίας, τα παντοπωλεία είναι μια μορφή κοινωνικής αλληλεγγύης. Το ίδιο το σχολείο ενθαρρύνει, προτρέπει το μαθητή να προσφέρει ό,τι δύναται τρόφιμα, ρούχα, ώστε να ενισχυθούν οι άπορες οικογένειες. Επίσης, υπάρχει ώθηση από το σχολείο, κοινωνική δράση, μαθητές να ευαισθητοποιούνται συμμετέχοντας με εράνους, πωλώντας λαχεία για οικονομική στήριξη, διοργανώνοντας μουσικές φιλανθρωπικές εκδηλώσεις για να μαζευτούν τα χρήματα και να στηρικτούν τα προγράμματα εκπαίδευσης ομάδων.
Άρα αυτά τα παραδείγματα τι δείχνουν;
Αν ο μαθητής έχει μια κατεύθυνση, όντως μπορεί να είναι ενεργός και φιλοπρόοδος, να αγαπήσει τη βελτίωση και την εξέλιξή του, ώστε να ωφεληθεί και η κοινωνία στο σύνολο της αλλά ειδικότερα και ο μαθητής.
•Ενεργός μαθητής
Η διαμόρφωση του ενεργού πολίτη μπορεί και πρέπει να γίνει από το σχολείο, το οποίο εκτός από την κατάλληλη παιδεία θα πρέπει να επιτελούν να προσανατολίσει στη σύνδεση θεωρίας και πράξης εφαρμόζοντας κατάλληλες διδακτικές.
•Ποια είναι η πραγματική εικόνα που επικρατεί στο σχολείο;
Διανύουμε την εποχή της γενεάς του «Εγώ» (ego generation). Ο μαθητής όλη μέρα κρατάει ένα κινητό στο χέρι, παραδέρνει δεξιά και αριστερά βυθισμένος στο εγώ του.Ο Μακρυγιάννης, ένας αγράμματος αγωνιστής του 1821, γενναίος του ξίφους και της πέννας έγραψε ιστορία και τόνιζε ότι είμαστε στο «εμείς» και όχι στο «εγώ», θέλοντας να τονίσει τα ευεργετικά αποτελέσματα της συλλογικής προσπάθειας. Έτσι, και ο μαθητής, το μέλλον της κοινωνίας, πρέπει να ενεργεί στο «εμείς» και όχι στο «Εγώ».
•Ο ρόλος του σχολείου
Το σχολείο πρέπει να λειτουργεί ως καταλύτης για τη δημιουργία ενεργών μαθητών. Άλλωστε, το σχολείο αποτελεί το δίαυλο επικοινωνίας του μαθητή με την ευρύτερη κοινωνική πραγματικότητα. Είναι το βασικό κύτταρο της κοινωνικοποίησης του μαθητή. Συνεπώς, το σχολείο χρειάζεται να καλλιεργεί την ευγένεια, το σεβασμό, την ευαισθησία στο μαθητή και την ικανότητα ώστε ο ίδιος ο μαθητής να επιλύει, λογικά τα προβλήματα που παρουσιάζονται, να οργανώνει και να εκφράζει σκέψεις.
•Καταιγισμός Ιδεών – Brain Storming: Θα ήταν καλό να ενταχθεί ως μια καλή δραστηριότητα στο σχολείο κατά την οποία υπάρχει μια ομάδα μαθητών η οποία είναι οργανωμένη από εκπαιδευτικούς. Έτσι, οι μαθητές αρχίζουν να εκφράζουν ιδέες για διάφορα κοινωνικά προβλήματα (π.χ. φτώχεια, στήριξη παιδιών, εμπλεκόμενα σε εξαρτησιογόνες ουσίες, παραβατικότητα, κάποιες απ΄αυτές τις ιδέες είναι υλοποιήσιμες, άλλες όχι, άλλες τυγχάνουν επεξεργασίας. Το θέμα είναι να καλλιεργηθεί η κουλτούρα στα σχολεία, να μπει ο μαθητής στη διαδικασία σκέψεις, να αναλάβει ευθύνη και πρωτοβουλία. Έτσι, ο μαθητής αισθάνεται ο ίδιος σημαντικός και γίνεται ενεργός.
•Το σχολείο ως εφαλτήριο πρόσκλησης ξένων ειδημόνων: Το σχολείο μπορεί να καλεί εξειδικευμένα άτομα να αναπτύξουν ένα θέμα. Αφού οι ειδικοί ενημερώσουν και ευαισθητοποιήσουν τους μαθητές στο τέλος τους καλούν ως εθελοντές (π.χ. εθελοντές προστασίας φυσικού περιβάλλοντος).
•Έπαινος: Το σχολείο θα ήταν καλό να παρέχει δίπλωμα καλής υπηρεσίας στο μαθητή ο οποίος είναι χρήσιμος. Ο έπαινος ισοδυναμεί με κίνητρο, με αναγνώριση, με αυτοσεβασμό. Έτσι, το ίδιο το σύστημα δείχνει ότι σέβεται το μαθητή ως εθελοντή που συνεισφέρει και δεν τον θεωρεί εργαλείο για να εξυπηρετήσει ένα σκοπό. Ας μη ξεχνάμε ότι ο έπαινος ως δίπλωμα καλής υπηρεσίας μπορεί να ενταχθεί στο βιογραφικό του μαθητή ως δείγμα δράσης και κοινωνικής προσφοράς. Άλλωστε, όλα μετρούν για την σφαιρική αξιολόγηση του ατόμου. Καταλήγω σ΄ αυτό που είχε πει η Μητέρα Τερέζα. «Στη ζωή μου δεν μπορώ να κάνω μεγάλες πράξεις, παρά μόνο μικρές με μεγάλη αγάπη». Έτσι και ο ενεργός πολίτης κάνει μικρές πράξεις με μεγάλη Αγάπη και τότε είναι που η πιο μικρή εισφορά είναι πραγματικά μεγάλη.
*Καθηγήτρια Φιλολογίας.
