Η μελέτη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας δεν είναι εύκολη υπόθεση. Τα έργα των Προσωκρατικών φιλοσόφων, των πρώτων στοχαστών και πρώιμων επιστημόνων, έχουν όλα χαθεί. Για παράδειγμα, από τον Θαλή (τον πρώτο φιλόσοφο κατά τον Αριστοτέλη) δεν έχουμε κανένα απόσπασμα και από τον Αναξίμανδρο που ακολουθεί μόνο ένα. Αντιθέτως, τα Πλατωνικά έργα έχουν σωθεί όλα, σε αντίθεση με τα Αριστοτελικά (αυτά που έχουμε είναι οι προσωπικές σημειώσεις του για τα μαθήματά του). Τη γνώση μας, ωστόσο, για την Προσωκρατική φιλοσοφία τη χρωστάμε, κατά ένα μεγάλο μέρος της, στον Αριστοτέλη. Και αυτό γιατί θεωρούσε ότι όλες οι συζητήσεις για την αρχή των όντων, τη Φυσική, τα αίτια, οφείλουν να έχουν αφετηρία τα «ένδοξα», τις απόψεις των προγενεστέρων.
Η χρονολογική σειρά δεν τηρείται πάντοτε ούτε είναι η πρόθεση του συγγραφέα. Στο Μετά τα φυσικά σε 17 μόνο γραμμές αναφέρονται οι θέσεις για την πρώτη αρχή των Θαλή, Αναξιμένη, Διογένη Απολλωνιάτη, Ιππάσου, Ηράκλειτου, Εμπεδοκλή και Αναξαγόρα (984a1-17). Παρεμβάλλεται και το όνομα του ‘Ιππωνα, χωρίς όμως να αναφέρεται η θεωρία του, καθώς για τον Αριστοτέλη «οι σκέψεις του είναι ανάξιες λόγου» (διὰ τὴν εὐτέλειαν αὐτοῦ τῆς διανοίας). Όσο για τον Αναξαγόρα  χαρακτηρίζεται «ως προς την ηλικία μεγαλύτερος από τον Εμπεδοκλή, ως προς τα έργα όμως υποδεέστερος». Λίγο, παρακάτω όμως, ο Αναξαγόρας «βλέπει τα πράγματα με πιο καθαρό μυαλό από ό,τι οι υπόλοιποι» ενώ ο Εμπεδοκλής διατύπωσε τη θεωρία του με αδέξιο τρόπο (ψελλίζεται). Στα περισσότερα έργα του λοιπόν ο συγγραφέας αισθάνεται ότι οφείλει να παρουσιάσει τις απόψεις των παλαιοτέρων «ώστε ό,τι ειπώθηκε σωστά να το δεχτούμε, ενώ ό,τι όχι σωστά, να το προσέξουμε» (Περί ψυχής, 403b 20-24). 
Σκοπός του Αριστοτέλη, σαφώς, δεν είναι να αυτοαναγορευθεί Ιστορικός της Φιλοσοφίας, αλλά να πείσει για την ορθότητα της δικής του θεωρίας. Οι προγενέστερες απόψεις αποτελούν τη γέφυρα που διέσχισε προκειμένου να συλλάβει τη θεωρία των τεσσάρων αιτίων. Όλες οι προηγούμενες θέσεις διαφέρουν συλλήβδην από τη δική του, δίχως αυτό να σημαίνει ότι δεν θα εξεταστούν. Ακόμη και μία κακή θεωρία, που έχει διατυπωθεί με προχειρότητα ή είναι αφελής, μπορεί να κινήσει τη σκέψη του σε νέες οδούς. Ο ίδιος διδάσκεται από τα λάθη των άλλων. Παράλληλα, είναι ένας ο τρόπος να διδάξει στους μαθητές του την κριτική μιας θεωρίας. Στα χαμένα έργα του, αυτά που προορίζονταν για το ευρύ κοινό, πιθανόν να ανέπτυσσε μόνο τη δική του θεωρία και μάλιστα με πιο προσεγμένο τρόπο.
Το γεγονός ότι ο Σταγειρίτης φιλόσοφος μας έχει κληροδοτήσει τον στοχασμό των Προσωκρατικών (που σε πολλές περιπτώσεις θα ήταν χαμένος) δεν είχε πάντοτε θετική ανταπόκριση. Για παράδειγμα, του έχει ασκηθεί δριμεία κριτική από μελετητές του 20ού αιώνα, όπως ο Harold Fredrik Cherniss (στο Aristotle’s Criticism of Pre-Socratic Philosophy Baltimore, The Johns Hopkins press, 1935 και στο Aristotle’s Criticism of Plato and the Academy, Johns Hopkins Press, 1944) ο οποίος εστιάζει στην αποσπασματική και επιλεκτική χρήση των Προσωκρατικών θεωριών από τον Αριστοτέλη προς ίδιον όφελος. 
Ο Αριστοτέλης δεν αναφέρει τους Προσωκρατικούς στα μαθήματά του για να τους υμνήσει (όχι ότι δεν το κάνει και αυτό, αν και κεκαλυμμένα). Αναμφίβολα, είναι ο πρώτος που κατανοεί και διδάσκει ότι η σκέψη είναι διάλογος, έχει συνέχεια. Για τον λόγο αυτό άλλωστε ορίζει τον Θαλή ως τον πρώτο φιλόσοφο, είναι αυτός που υπερέβη τον μύθο και αναζήτησε πρώτος την αρχή των όντων.
Οι ιδέες έχουν καταγωγή. Η μια θεωρία φυτεύει τους σπόρους της επόμενης. Αν δεν υπήρχε ο Αριστοτέλης πολλές από αυτές θα είχαν χαθεί για πάντα. Η κριτική του δεν τις υποβιβάζει, αντιθέτως τις φέρνει στην επιφάνεια, ώστε να τις συζητούμε ακόμη και σήμερα, τον 21ο αιώνα.
*Η δρ Έλσα Νικολαΐδου διδάσκει Φιλοσοφία στο Med High.