Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο

Με την έναρξη της Αγγλοκρατίας το 1878 αρχίζει και ο διακαής πόθος των Ελληνοκυπρίων για ένωση με την Ελλάδα.

Το 18% όμως του πληθυσμού είναι Τουρκοκύπριοι που αντιτίθενται στην προσάρτηση του νησιού και συνεργάζονται μόνο με τους Άγγλους. Σταδιακά μεγαλώνει η αντιπάθεια μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Τον Οκτώβριο του 1931 (Οκτωβριανά) σημειώνεται η πρώτη βίαιη αντίδραση κατά της Αγγλοκρατίας ενώ ο Βενιζέλος δηλώνει ότι οι Κύπριοι πρέπει να περιμένουν ακόμα για την λύτρωση. Η Διασκεπτική με τους Άγγλους το 1948 με συμμετοχή μόνο των αριστερών απορρίπτει την αυτοδιάθεση και οξύνει τον διχασμό μεταξύ δεξιών και αριστερών. Το 1950 η Αγγλία απορρίπτει το ενωτικό δημοψήφισμα και πιστεύει ότι η Κύπρος αποτελεί γεωπολιτική δυνατότητα για τον έλεγχο της Μέσης Ανατολής. Ταυτόχρονα εμπλέκει την Τουρκία στο σχέδιο για την διχοτόμηση της Κύπρου. Η Αγγλία πιστεύει ότι η διχοτόμηση του νησιού είναι η καλύτερη λύση για τις δυο κοινότητες. Είναι θέμα χρόνου να γίνουν σοβαρά λάθη για να κινηθούν οι μεγάλες δυνάμεις εναντίον της Κύπρου.
Το 1955 αρχίζει η ένοπλη εξέγερση με οπλισμό από την Ελλάδα που έστειλε μυστικά ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος. Η αριστερά δεν συμμετέχει λόγω της καταπίεσης που δέχθηκε μετά την λήξη του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα με ήττα των κομμουνιστών το 1949. Το 1958 οι Τουρκοκύπριοι φονεύουν οκτώ Κοντεμενιώτες στο Κιόνελι.

Με την συνθήκη της Ζυρίχης-Λονδίνου το 1959/1960 δεν επιτυγχάνεται ο στόχος της ένωσης αλλά αποφασίζεται η ανεξαρτησία της Κύπρου με δυο στρατιωτικές βάσεις για την Αγγλία και συμμετοχή της Τουρκίας ως εγγυήτριας δύναμης. Ο Καραμανλής είχε πιέσει ασφυκτικά τον Μακάριο να δεχθεί λύση που εμπλέκει την Τουρκία ως εγγυήτρια δύναμη. Από πολύ νωρίς αρχίζουν τα προβλήματα: η υποβολή των 13 σημείων από τον Μακάριο με παρότρυνση των Άγγλων για την τροποποίηση του συντάγματος και κατάργηση του βέτο, η Δεκεμβριανή κρίση του 1963 (Ματωμένα Χριστούγεννα) και η ίδρυση της παρακρατικής οργάνωσης Ακρίτας. Γενικά το παρακράτος αποδυναμώνει την ενότητα. Φτάνει ελληνική μεραρχία 8500 στρατιωτών σταλμένη από τον Γεώργιο Παπανδρέου. Η απόρριψη του σχεδίου Άτσεσον από τον Μακάριο ως διχοτομικού και η στροφή του εθνάρχη προς την Ρωσία για την αγορά οπλισμού εξαγρίωσε τους Αμερικανούς που ανησυχούσαν για τυχόν σοβιετική ανάμιξη στην Κύπρο. Η μάχη της Μανσούρας-Κοκκίνων με την Εθνική Φρουρά και τον Γρίβα από την μία πλευρά και τους Τουρκοκύπριους από την άλλη προκαλεί ένταση και η Τουρκία σκέφτεται να πραγματοποιήσει εισβολή η οποία όμως θα αποτραπεί από τον Αμερικανό Λύντον Τζόνσον.

Ο βομβαρδισμός της Τηλλυρίας το 1964 χαρακτηρίζει το μέγεθος της τραγωδίας που έχει αρχίσει. Στα Κόκκινα δημιουργείται τουρκικός θύλακας για την εισαγωγή όπλων. Η προσχώρηση της Κύπρου στο κίνημα Αδεσμεύτων λειτουργεί ως μη ρεαλιστική διπλωματική διαχείριση. Η πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα οδηγεί στην εγκαθίδρυση τον Απρίλιο του 1967 της Χούντας των συνταγματαρχών. Η μεραρχία στην Κύπρο θα παραμείνει μέχρι το 1967 όταν σημειώνονται τα επεισόδια στον Άγιο Θεόδωρο και στην Κοφίνου. Χωρίς την μεραρχία χάνεται η αμυντική ισχύς του νησιού. Η Χούντα αναμιγνύεται στα εσωτερικά της Κύπρου. Επικρατεί παρακρατική δράση από τον Γιωρκάτζη σε συνεργασία με την Χούντα και απόπειρα δολοφονίας του Μακαρίου το 1970. Η άφιξη του Γρίβα το 1971 με υπόδειξη της Χούντας και η συγκρότηση της τρομοκρατικής οργάνωσης ΕΟΚΑ Β κορυφώνει την πολιτική αστάθεια. Τρεις μητροπολίτες ζητούν την καθαίρεση του Μακαρίου το 1972 και δημιουργούν εκκλησιαστική κρίση. Σημειώνονται ανατινάξεις αστυνομικών σταθμών και δολοφονίες. Η δράση της ΕΟΚΑ Β με διαρρήξεις οπλισμού αποδυναμώνει την στρατιωτική ετοιμότητα της Κύπρου. Απόπειρα κατά του Μακαρίου το 1973 στον Άγιο Σέργιο Αμμοχώστου αποτυγχάνει λόγω πρόωρης έκρηξης. Η περίοδος από το 1964 μέχρι το 1974 χαρακτηρίζεται ως ‘η δεκαετία στα όπλα’.

Στις 15 Ιουλίου 1974 στις 8.20πμ η Χούντα πραγματοποιεί πραξικόπημα με την Εθνική Φρουρά και την ΕΛΔΥΚ υπό την καθοδήγηση της Χούντας για ανατροπή της νόμιμης κυβέρνησης. Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος διαφεύγει και καταγγέλλει το γεγονός στην έκτακτη συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών. Το πραξικόπημα δίνει πρόσχημα για εισβολή από την Τουρκία στην Κύπρο ως ειρηνευτική επιχείρηση για την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης. Το σχέδιο διαμελισμού της Κύπρου καταρτίστηκε από την Αγγλία και υλοποιήθηκε από την Αμερική. Ο Ιωαννίδης με την αντικομμουνιστική εμμονή του ήθελε την ανατροπή του Μακαρίου και πίστεψε στις ψευδείς διαβεβαιώσεις των Αμερικανών ότι δεν θα γινόταν εισβολή. Βασικός συνεργάτης της Χούντας και της Αμερικής ήταν ο ελληνοαμερικανός επιχειρηματίας Τομ Πάπας. Ο σύνδεσμος της CIA Γκαστ Αβρακότος (ελληνικής καταγωγής) συνεργάστηκε με τον Ιωαννίδη ο οποίος είχε διαβουλεύσεις με τον Αμερικανό πρέσβη στην Αθήνα Χένρυ Τάσκα.

Η πρώτη φάση της εισβολής αρχίζει στις 20 Ιουλίου 1974 στις 5.30πμ με τον κωδικό ‘Αττίλας’ και η δεύτερη στις 14 Αυγούστου 1974. Η Εθνική Φρουρά δεν είχε επαρκή προετοιμασία και εκπαίδευση για να αποτρέψει την καίρια στιγμή την απόβαση στην Κερύνεια. Η κατάπαυση πυρός μεταξύ των δυο φάσεων έτυχε εκμετάλλευσης από την Τουρκία για την δημιουργία προγεφυρωμάτων. Η Ελλάδα επανήλθε στην δημοκρατία με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στις 24 Ιουλίου 1974 αλλά ήταν απροετοίμαστη για να αντιμετωπίσει την χαοτική κατάσταση. Ο Καραμανλής αποφάσισε ότι δεν μπορούσε να γίνει εμπλοκή της Ελλάδας στον πόλεμο, μια απόφαση που γέμισε με πικρία τους Ελληνοκυπρίους που έπρεπε να φορτωθούν το βάρος ενός άνισου πολέμου. Ήταν μια τραγωδία χάους και απελπισίας με 3 χιλιάδες νεκρούς και πολλές βαρβαρότητες. Ήταν μια προδοσία σχεδιασμένη από τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Χένρυ Κίσινγκερ και την CIA. Οι ΗΠΑ αγνόησαν ότι η Κύπρος αποτελούσε περιοχή που επηρεάζει δυο χώρες του ΝΑΤΟ. Η παρανοϊκή και προδοτική στάση του Ιωαννίδη θυματοποίησε την Κύπρο. Όταν ο Ιωαννίδης πληροφορήθηκε την εισβολή, αναφώνησε προς τον υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζόζεφ Σίσκο την φράση ‘Μας εξαπατήσατε’. Το δράμα είχε αρχίσει. Η Ρωσία παρέμεινε ουδέτερη. Η Αγγλία δεν τήρησε την υποχρέωση της να επέμβει στρατιωτικά ως εγγυήτρια δύναμη. Το μέγεθος της εθνικής ντροπής έφτασε στο σημείο Ελληνοκύπριοι στρατιώτες να συλληφθούν αιχμάλωτοι από Τουρκοκύπριους.

Όλες σχεδόν οι μάχες αντιμετωπίστηκαν με αδιαφορία από τους Έλληνες αξιωματικούς σύμφωνα με τις οδηγίες της Χούντας και παρατηρήθηκαν λιποταξίες Ελλήνων αξιωματικών. Μονάδες που δεν γνώριζαν ότι έγινε υποχώρηση, αφέθηκαν στο έλεος του εισβολέα. Καταδρομείς με αεροπλάνα Νοράτλας στάλθηκαν από την Κρήτη αλλά το ένα καταρρίφθηκε από φίλια πυρά. Οι Ελληνοκύπριοι πολέμησαν με την αυτοθυσία του Τάσου Μάρκου στην Κυθρέα. Οι μάχες στον Πενταδάκτυλο με το 361ΤΠ ισοδυναμούν με νέες Θερμοπύλες. Η μόνη μάχη που κερδήθηκε ήταν αυτή στο αεροδρόμιο Λευκωσίας με συμμετοχή της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ. Σημαντική επίσης η θυσία της ΕΛΔΥΚ στον Γερόλακκο και στην Μια Μηλιά. Οι πιο πολλές μάχες έγιναν μεταξύ των δύο τουρκοκυπριακών θυλάκων από Κιόνελι προς Αγύρτα. Οι καταδρομείς και το πυροβολικό πολέμησαν σθεναρά παρά τα οργανωτικά προβλήματα. Η Κυρά της Λαπήθου Ευφροσύνη Προεστού απόκρυψε με κίνδυνο της ζωής της καταζητούμενους στρατιώτες. Οι Τούρκοι πραγματοποίησαν γενοκτονία στην Άσσια. Η εισβολή οδήγησε στην απώλεια του 37% του εδάφους και την προσφυγοποίηση 200 χιλιάδων κατοίκων που στην αρχή έζησαν σε αντίσκηνα. Ένα κράτος με μικρή μειονότητα υποχρεώθηκε σε ανεπανόρθωτο διαμελισμό. Πολλοί Ελληνοκύπριοι μετανάστευσαν στην Αγγλία. Ο Αμερικανός πρέσβης στην Λευκωσία Ρότζερ Ντέιβις και η γραμματέας του δολοφονήθηκαν λίγο μετά την ολοκλήρωση της εισβολής κατά την διάρκεια διαδήλωσης έξω από την πρεσβεία.

Οι αιχμάλωτοι (πολλοί με μετατραυματικό στρες), οι αγνοούμενοι (πολλοί βρέθηκαν σε ομαδικούς τάφους), οι βιασμοί και οι συλημένες εκκλησίες αποτέλεσαν το εθνικό τραύμα που ταλανίζει τον λαό για σχεδόν πενήντα χρόνια. Η διχοτόμηση θυμίζει τον διαχωρισμό της Ινδίας και του Πακιστάν το 1947 πάλι με ενέργεια της Αγγλίας. Είχε συντελεστεί αμείλικτη προδοσία κατά της μεγαλονήσου.
H Τουρκία δεν θα δεχόταν ποτέ προσάρτηση της Κύπρου στην Ελλάδα γιατί η Κύπρος είναι τόσο κοντά στην Τουρκία που θα γινόταν περικύκλωση της Τουρκίας. Η γεωπολιτική θέση της Κύπρου στοχοποίησε μια αδύνατη χώρα σε μια εποχή που η δημοκρατία στην Ελλάδα βρισκόταν στον γύψο και όπου η Τουρκία επιθυμούσε να καταλάβει μέρος της Κύπρου ακόμα και σε περίπτωση που δεν υπήρχαν Τουρκοκύπριοι.

Τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών έχουν αγνοηθεί από την Τουρκία. Ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ραούφ Ντενκτάς ανακήρυξε το 1983 το κατεχόμενο τμήμα σε ‘Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου’ που αναγνωρίστηκε μόνο από την Τουρκία.

Η κοινωνική αποκατάσταση των προσφύγων υπήρξε θαυμαστό επίτευγμα. Η κατεχόμενη Κύπρος εποικίστηκε και η Τουρκία διατηρεί 40 χιλιάδες στρατό. Ο δημογραφικός χαρακτήρας στα κατεχόμενα έχει αλλάξει δραματικά. Οι ξένοι αγοράζουν συνεχώς ακίνητα στα κατεχόμενα. Το ψευδοκράτος δεν αναγνωρίστηκε από καμιά χώρα πέραν της Τουρκίας. Η επανάκτηση των χαμένων εδαφών φαίνεται εκ των πραγμάτων πολύ δύσκολη. Η διάνοιξη των οδοφραγμάτων το 2003 στοχεύει στην επαναπροσέγγιση των δυο κοινοτήτων. Το βιβλίο του Κώστα Χατζηαντωνίου ‘Κύπρος 1954-1974’ παρουσιάζει όλα τα γεγονότα της ταραγμένης περιόδου. Η ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη ‘Αττίλας 74’ καταγράφει τον απερίγραπτο πόνο της τραγωδίας.

Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης συμπαραστέκεται στην Κύπρο. Συνομιλίες γίνονται μεταξύ των δυο κοινοτήτων. Ο αμερικανικός παράγοντας δεν επιτρέπει στην Τουρκία να ενοχλήσει το νότιο τμήμα. Τα διάφορα σχέδια επίλυσης του κυπριακού προσκρούουν στην άρνηση της Τουρκίας που επιδιώκει λύση δυο ξεχωριστών κρατών.

Απαιτούνται προσεκτικοί διπλωματικοί χειρισμοί, αναγνώριση των λαθών του παρελθόντος, εθνική αυτογνωσία, ψυχραιμία, υπευθυνότητα, ενότητα και αισιοδοξία.

Το συλλογικό τραύμα παραμένει. Μεγάλη παρηγοριά δίνουν οι στίχοι του Ρίτσου:
‘Κουράγιο μικροκόρη μας που μας εγίνεις μάνα
ύμνος και θρήνος της ζωής κι ανάστασης καμπάνα’.
Δεν ξεχνώ.