Το θέμα της χειροτονίας των γυναικών και ιδιαίτερα το θέμα της αναβίωσης του θεσμού των διακονισσών αποτέλεσε συνέχεια του προβληματισμού μου για τη θέση της γυναίκας στην Ορθόδοξη εκκλησία αφού παρά την Πανορθόδοξη αποδοχή μέσω Συνεδρίων και Συναντήσεων – με σημαντικότερη την Πανορθόδοξη Συνάντηση της Ρόδου που πραγματοποιήθηκε το 1988 με πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου – και ενώ έχει επισημανθεί η ανάγκη αναβίωσης και ενίσχυσης του θεσμού των διακονισσών, αυτό μέχρι στιγμής δεν έχει υλοποιηθεί.
Η αντιδράσεις οι οποίες φαίνεται να οδηγούν σε συνεχή αναβολή της υλοποίησης, της πιο πάνω απόφασης κατά την γνώμη συνδέονται, ίσως όχι αποκλειστικά αλλά σε μεγάλο βαθμό, και με το θέμα της ισότητας ανδρών και γυναικών στην Ορθόδοξη Εκκλησία παρά το γεγονός ότι το θέμα αυτό απασχόλησε την Ορθόδοξη Εκκλησία σε διάφορες χρονικές περιόδους.
Ο θεσμός των διακονισσών βρίσκεται σε ισχύ αλλά παραμένει στην ουσία ανενεργός
με τις συζητήσεις για το θέμα να συνεχίζονται για δεκαετίες χωρίς να διαφαίνεται να οδηγεί σύντομα σε ουσιαστικές αποφάσεις για αναβίωση του θεσμού.
Βέβαια αντιλαμβάνομαι το γεγονός ότι η συζήτηση του θέματος οδηγεί συχνά στην γενικότερη συζήτηση περί της χειροτονίας των γυναικών γεγονός που προκαλεί αντιδράσεις οι οποίες δεν αποκλείουν και την πιθανή διάσπαση του χριστεπωνύμου πληρώματος της Εκκλησίας. Τέτοιες αντιδράσεις οδήγησαν και στη μη υλοποίηση, μέχρι στιγμής, της ιστορικής Συνοδικής απόφασης του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας για αναβίωση του θεσμού των διακονισσών το 2017.
O Πατριάρχης Αλεξενδρείας κ. Θεόδωρος στο Διεθνές Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στην Θεσσαλονίκη το 2020 τοποθετήθηκε επί του θέματος επεξηγώντας ότι λόγω αντιδράσεων θεωρήθηκε κατάλληλο μέσο και μέτρο η επί του παρόντος αναστολή της απόφασης και η κατηχητική και ποιμαντική προετοιμασία Κλήρου και λαού.
Η Μαρία Χατζηαποστόλου το 2015 σε ομιλία της με θέμα «Διακόνισσες και χειροτονία των γυναικών στη θεολογία του Νίκου Ματσούκα» παρουσίασε συνοπτικά τις απόψεις του αείμνηστου Νικολάου Ματσούκα, και κατέληξε με την χαρακτηριστική του προτροπή, ότι «εκείνο που πρέπει να κάνει η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι να προετοιμάζεται όχι με σαθρά και επιζήμια θεολογικά επιχειρήματα, αλλά με την άρτια κοινωνική οργάνωση της ζωής της, όπου άνδρες και γυναίκες με πλήρη ισοτιμία και ισότητα να εργάζονται αναδεικνύοντας πλούσιους καρπούς χαρισματικής ζωής και καλλιεργώντας την παιδεία και τον πολιτισμό».
Στη Σύνοδο των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών που πραγματοποιήθηκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο στις 6-9 Μαρτίου 2014 στην εισήγηση του ο Μακαριότατος Αρχιεπίσκοπος Κύπρου κ. Χρυσόστομος τόνισε ότι την Ορθόδοξη Εκκλησία «πρέπει να απασχολήσει το θέμα της θέσης των γυναικών στην Εκκλησία…να κατοχυρώσει τη θέση της (στο θέμα της χειροτονίας των γυναικών) και να μελετήσει σοβαρά, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις παραμέτρους του θέματος, την επαναφορά του θεσμού των διακονισσών στην Εκκλησία» θέτοντας με αυτόν τον τρόπο το θέμα στον διάλογο για τον καθορισμό της ατζέντας της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας που πραγματοποιήθηκε τελικά στην Κρήτη το 2016. Δυστυχώς το θέμα δεν συμπεριελήφθη στην ατζέντα της Συνόδου.
Ο Πέτρος Βασιλειάδης στην εισαγωγή του στο Διεθνές Επιστημονικό Συμπόσιο με θέμα «Διακόνισσες: Παρελθόν-Παρόν-Μέλλον», Θεσσαλονίκη (2020) αναφέρθηκε στη διφορούμενη φύση της νεότερης λειτουργικής παράδοσης η οποία αποκαλύπτει διχοτόμηση μεταξύ θεολογίας και πρακτικής αφού «Ενώ το Ορθόδοξο εορτολόγιο περιλαμβάνει γυναίκες αγίους και υμνεί τη Θεοτόκο ως «τιμιωτέραν των Χερουβείμ και ενδοξοτέραν ασυγκρίτως των Σεραφείμ» – δηλαδή υπερτέρα και των ουράνιων δυνάμεων – κάτω στη γη οι γυναίκες σήμερα αποκλείονται από τον λεγόμενο ανώτερο κλήρο, ακόμα και από την τάξη των διακονισσών, που στην παράδοση ανήκε, με βάση τις λειτουργικές δέλτους των χειροτονιών, στον ανώτερο κλήρο».
Ο Γρηγόριος Νύσσης στην έβδομη ομιλία του, αφιερωμένη στο Άσμα Ασμάτων πίσω απ’ το σύμβολο της μητέρας του νυμφίου διακρίνει τον ίδιο τον Θεό και γράφει: «Τώρα σε κάποιον που δεν έχει σκεφτεί διαφορετικό ορισμό για τον Θεό θα του φαινόταν υπερβολικό να αποκαλέσουμε τον Θεό “μητέρα” αντί για “πατέρα”; Τούτο διότι και στους δύο όρους κρύβεται το ίδιο νόημα. Το θείον δεν είναι ούτε αρσενικό, ούτε θηλυκό (πώς θα μπορούσε μιλώντας για τον Θεό να ισχύει μια τέτοια διαφοροποίηση αφού μια τέτοια διαφορά ακόμη και για ’μας τους ανθρώπους είναι παροδική, αφού όταν πάψουν τούτα τα σημάδια της φθοράς μαζί με σύνολο τον παλαιό άνθρωπο, εν Χριστώ γινόμαστε ένα;). Για τον λόγο αυτό, κάθε τι που επισημαίνει την ακαταμάχητή μας φύση αμαυρώνει την έννοια της αβλαβούς φύσης, όπως ένας διαχωρισμός μεταξύ αρσενικού και θηλυκού».
Κλείνοντας καταθέτω την άποψη ότι η Ορθόδοξη Θεολογία πρέπει να πάψει να κρύβεται πίσω από την αναβολή της αναβίωσης του θεσμού αυτού και να αφήσει να ξεγυμνωθεί, εφόσον υπάρχει, ο φόβος για την πιθανή ιεροσύνη των γυναικών και να τον αντιμετωπίσει. Προτροπή μου λοιπόν είναι όπως η Ορθόδοξη Εκκλησία περάσει από τον διάλογο και την αναβολή στην πράξη και με τόλμη και σοφία επαναφέρει σύντομα την χειροτονία γυναικών διακονισσών στην Εκκλησιαστική ζωή ξεκαθαρίζοντας με λόγο θεολογικό ότι «το ανθρώπινο ον ανεξαρτήτως φύλου, μπορεί να γίνει μια εικόνα Χριστού και να Τον εκπροσωπήσει».
*Βιολόγος/ΜΒΑ/ΜΑ. Εκτελεστική Διευθύντρια Πανεπιστημίου Λεμεσού
